علما و مفاخر  /  علما و بزرگان دینی  /  قرن سوم

احمد ابن اسحاق قمی

احمد بن اِسحاق اَشعَری قمی (درگذشت حدود ۲۶۰ تا ۲۶۳ق) از راویان شیعه قرن سوم که محضر چهار امام را درک کرد. او از اصحاب امام جواد(ع) و امام هادی(ع) و همچنین وکیل امام عسکری(ع) در قم بود و از کسانی است که امام زمان(عج) را در کودکی دیده است. برخی گزارش ها از فعالیت او در دوره غیبت صغرا به عنوان دستیار نایب اول عثمان بن سعید حکایت دارد. مسجد امام حسن عسکری در قم توسط او و به دستور امام عسکری(ع) ساخته شده است. مقبره او در سرپل ذهاب در استان کرمانشاه قرار دارد.

تعداد بازدید : 10106     تاریخ درج : 1388/10/03    

نسب او چنین است: احمد بن اسحاق بن عبدالله بن سعد بن مالک الأحوص الاشعری. کنیه او را ابوعلی گفته اند.

اجداد او از طایفه اشعری بودند که در شهر کوفه سکونت داشتند. جدّ چهارم او، احوص بن سائل اشعری در سال ۱۲۱ق. در قیام زید بن علی شرکت کرد و فرماندهی سپاه او را بر عهده گرفت و بعد از شهادت زید، دستگیر شد. بعد از چهار سال حبس در زندان حجاج، با شفاعت برادرش عبداللّه آزاد شد و همراه او به قم هجرت کردند و طایفه اشعریان قم را تشکیل دادند.

پدرش اسحاق بن عبدالله بن سعد از راویان مورد اعتماد قم بود و از امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) روایت کرده است.

از منابع رجال شیعه برمی آید که احمد بن اسحاق از اصحاب امام جواد(ع) و امام هادی(ع) و از یاران نزدیک امام عسکری(ع) بوده و از آنان روایت کرده است. برای او کتاب هایی برشمرده شده از جمله «علل الصوم» و «مسائل الرجال».

در برخی منابع از وی به عنوان وکیل امام عسکری در موقوفات قم یاد شده است. برخی با تکیه بر پاره ای قرائن او را وکیل امام هادی نیز دانسته اند.

در برخی منابع به این مساله اشاره شده است که او از طریق دریافت توقیعات نیز با امام حسن عسکری در ارتباط بوده که از جمله آن ها روایت ذیل است:

احمد بن اسحاق می گوید: روزی در یکی از ملاقات ها خدمت امام عسکری رسیدم و درخواست کردم چیزی بنویسد تا من خطّش را ببینم تا هر گاه توقیعی بر من وارد شد، آن را بشناسم. امام فرمود:

 ای احمد! خط، با قلم درشت و ریز در نظرت مختلف می نماید. مبادا به شک افتی! (اسلوب خط را ببین، نه ریز و درشتی آن را)

آن گاه دوات طلبید و خط نوشت. وقتی می نوشت، با خود گفتم: از ایشان تقاضا کنم قلمی را که با آن می نویسد، به من ببخشد. چون از نوشتن فارغ شد شروع به حرف زدن با من کرد و قلم را با دستمالش پاک می کرد. سپس فرمود: بگیر، ای احمد! و قلم را به من داد.

در اثر فشار سیاسی حکمرانان عباسی، موضوع جانشینی امام عسکری(ع) پنهان داشته می شد و غیر از دوستان مورد اعتماد و نزدیک امام، کسی از آن آگاه نبود. شیعیان قم در این باره از احمد بن اسحاق سؤالاتی کردند و او برای اینکه اطلاعات بیشتری کسب کند و جانشین حضرت را با چشم خود ببیند، به سامرا رفت و به محضر ایشان رسید. قبل از اینکه او سخنی بگوید، امام فرمود:

 «احمد بن اسحاق! خداوند متعال از اوّل خلقت آدم تا امروز زمین را خالی از حجت قرار نداده است و تا قیامت هم خالی نخواهد گذاشت...»

احمد پرسید: حجت خدا بعد از شما کیست؟ حضرت به درون خانه رفت و لحظه ای بعد درحالی که کودکی سه ساله را در آغوش گرفته بود، بیرون آمد و فرمود:

 «اگر نزد خدا و حجت های او مقامی والانداشتی، فرزندم را به تو نشان نمی دادم. این کودک هم نام و هم کنیه رسول خدا(ص) است و همین کودک است که زمین را بعد از آن که از ظلم پر شده، پر از عدل خواهد کرد.»

پیش از این دیدار، امام عسکری در نامه ای به احمد بن اسحاق، تولد حضرت مهدی را به او خبر داده بود.

طبق برخی شواهد، احمد بن اسحاق در دوره نیابت عثمان بن سعید از قم به بغداد منتقل و به همراه دو تن دیگر، یعنی محمد بن احمد قطان قمی و حاجز بن یزید، به عنوان دستیار سفیر اول مشغول به کار شد.

شیخ صدوق نیز نام وی را در ردیف آن دسته از وکلایی آورده که موفق به زیارت امام زمان(عج) شده و معجزات آن حضرت را مشاهده کرده اند.

احمد بن اسحاق، وکیل ائمه در شهر قم و پاسخگوی مسائل فقهی و اعتقادی مردم بود. او وجوهات آنان را جمع آوری می کرد و نزد امام عسکری می فرستاد. او در مورد موقوفات نیز اقدامات لازم را انجام می داد و مشهور است که به دستور امام عسکری، شروع به ساخت مسجدی در شهر قم کرد که امروزه به نام مسجد امام حسن عسکری معروف است.

به گفته کَشّی احمد بن اسحاق تا پس از شهادت امام عسکری(ع) زنده بود. بنابر این نقل، او نامه ای به ناحیه مقدسه نوشت و اجازه خواست که به حج برود. حضرت به وی اجازه داد و پارچه ای نیز برایش فرستاد. احمد وقتی پارچه را دید، گفت: امام از مرگ من خبر داده است. او هنگام بازگشت از سفر حج در حُلوان درگذشت. در دلائل الامامه آمده است: احمد بن اسحاق به عنوان وکیل امام زمان(ع) مشغول فعالیت بود تا اینکه از ایشان اجازه خواست به قم برود. امام در توقیعی ضمن اجازه سفر، تصریح کرده بود که او به قم نمی رسد و در مسیر بیمار می شود و از دنیا می رود. پس او در حلوان بیمار شد و از دنیا رفت و همانجا مدفون شد. بر این اساس تاریخ وفات او را در حدود سال های ۲۶۰ تا ۲۶۳ ق گفته اند. البته طبق روایتی از صدوق او در زمان حیات امام عسکری(ع) از دنیا رفت. مقبره او در شهر سر پل ذهاب زیارتگاه شیعیان است. در قم نیز مقبره ای در مقابل مسجد امام حسن عسکری(ع) به او منسوب است.

کلمات کلیدی
روایات  |  زندگینامه  |  احمد بن اسحاق قمی  |  خاندان اشعری  |  استادان  |  شاگردان  |  رحلت  |  ملاقات با امام زمان  |  شخصیت اجتماعی  |  آثار و تألیفات  |  از نگاه دیگران  |  جایگاه علمی  |  معرفی اجمالی  |  صحابی امام هادی(ع)  |  صحابی امام حسن عسکری(ع)  |  وکیل امام(ع)  |  اسحاق بن عبدالله بن سعد اشعری  |  هدیه امام زمان(عج)  |  صد و شصت کیسه پول  |  ملاقات با امام حسن عسکری(ع)  |  ایمان حضرت ابی طالب علیه السلام  |  نام های نیک خداوند  |  خوشبخت ترین انسان  | 
لینک کوتاه :