علم غیب امام(ع) از منظر نقل و عقل

کتابنامه: ص. ۲۹۱-‎۲۷۸؛ همچنین بصورت زیرنویس // مساله علم امام(ع) به طور اجمالی مورد اتفاق همه علمای شیعه می باشد و به قول مخالف در این باره دست نیافتیم، زیرا از طرفی ادله نقلی دلیل قطعی بر وقوع آن می باشد و تعارض ضاهری میان ادله، خللی بر مدعا وارد نکرده و قابل جمع است و عمده ترین طریق جمع آن است که علم غیب ذاتی و استقلالی در انحصار خداوند است، اما بندگان برگزیده الهی به تعلیم او و بالعرض، از غیب مطلعند. از طرف دیگر عقل آن را ممکن می داند و ما بر اساس مبانی فلسفه موجود در حکمت مشاء و حکمت متعالیه، امکان اطلاع بر غیب را بررسی نموده و وقوع آن را نسبت به ائمه(ع) که صاحب "نفوس قدسیه" اند و از برترین و بالاترین درجه وجودی در بین مخلوقات الهی برخوردارند، به اثبات رسانده ایم. اما با وجود اتفاق همه علما در اصل آگاهی امام(ع) از غیب، اختلاف نظزهای اساسی در پاره ای از مسائل موجود در علم غیب امام(ع) مطرح است که عمده ترین آنها عبارت است از- علم غیب امام (ع)، بعد تشریحی یا فراتر از آن،- کیفیت علم غیب امام(ع)، فعلی یا ارادی،- متعلق به علم غیب امام(ع)، لوح محفوظ یا لوح محو و اثبات،- علم غیب امام(ع) در میدان عمل و تکلیفشان در رابطه با این مسایل به طور خلاصه می توان گفت که بر اساس ادله نقلی و عقلی، دانش غیبی امام(ع) فراتر از بعد تشریع است، اما اینکه امتداد آن تا کجاست، ادله فوق صریحا آنرا بیان نکرده است. این علوم غیبی در محدوده تشریع قطعا به الفعل است لیکن در محدوده فراتر از آن، اختلاف نظر وجود دارد البته عده ای طریق جمع در این زمینه را در آن دیده اند که بالفعل بودن علم غیب امام (ع) مربوط به مقام نورانیت ایشان است و بالاراده بودن آن مربوط به مقام عنصری و جسمانی آن بزرگواران در رابطه با متعلق دانش غیبی ائمه(ع) نیز به دلیل ادله نقلی متفاوت اختلاف نظر است اما قدر مسلم این است که دانش غیبی ایشان در مورد مسایل دین و شریعت به لوح محفوظ تعلق گرفته که قابل محو و اثبات نیست و در مورد مسایل و رای آن نیز امتناعی برای این امر وجود ندارد اگر چه گاهی ممکن است حکمت و مصلحت الهی چنین اقتضا کند که آن بزرگواران از تغییرات موجود در لوح محو و اثبات اظهار بی اطلاعی کنند و البته این نقصی برای آنها محسوب نمی شود چرا که به عقیده برخی ایشان بر حسب مقام نورانیتشان از آن امو نیز مطلعند. نکته مهم و اساسی دیگر این است که ائمه(ع) در بکارگیری دانش غیبیخویش، پیرو تکالیف الهی و مصلحت های واقعی بوده اند و بر این اساس در بیشتر اوقات تنها علوم بشری خود را ملاک عمل قرار می دادند البته گاه همان مصلحت ها و حکمت ها اقتضا می کرد که آن بزرگواران از دانش غیبی خود استفاده نموده و آن را مبنای فعل و عمل خود قرار دهند این مسیله پایه و اساس حل بسیاری از شبهات پیرامون علم غیب امام(ع) است.