تقویت عزم

عزم، شمشیر دو دمی است که اگر به نیکی از آن استفاده شود، بهترین نتیجه و پیشرفت را نصیب انسان می کند و اگر بی ضابطه و به شیوه ای نادرست و در راهی ناصواب از آن بهره گیرد، آثار بسیار زیان باری را در پی خواهد داشت. زمانی که آدمی، عزم خود را برای امری جزم می کند و برای انجام کاری تصمیم می گیرد، روح و روان و جسم او به آن امر مشغول می شود. بدین گونه، از نظر روحی بدان امر احساس وابستگی می کند و در برابر مخالفان به موضع گیری می پردازد . از نظر جسمی و مادی نیز بخشی از انرژی، وقت و هزینه خود را به برآوردن آن اختصاص می دهد.این ویژگی ها در مورد تصمیم های درست و نادرست هر دو صادق است.بنابراین، تصمیم نگرفتن و صرف فرصت و زمان کافی برای بررسی نتایج همه راه های موجود، بسیار راحت تر و کم هزینه تر ازگرفتن تصمیم نادرست و نابهنگام و بازگشت از آن و اصلاح گذشته است. به همین دلیل، امامان معصوم ما هماره در گفته های خود، بر دقت در تصمیم گیری و رعایت مقدمات عقلانی آن تأکید کرده اند که به توضیح این مسأله می پردازیم.

بر اساس آموزه های امامان معصوم (ع)، انسان پیش از آن که تصمیم به انجام کاری بگیرد و عزم خود را جزم کند، شایسته است مواردی را رعایت کند و پس از آن، وارد مرحله ی عزم و تصمیم گردد:

1- دوراندیشی: آدمی باید از آثار و آینده ی کاری که می خواهد بدان بپردازد، کاملاً باخبر باشد. او باید بداند آن کار به چه نتیجه ای می انجامد و چه آثار خوب و بدی را نصیب انسان می گرداند. چه بسیار انسان هایی که به دلیل شتاب زدگی در تصمیم گیری و نسنجیدن عاقبت کارها، به گمراهی و بدبختی کشانده شدند.امام علی (ع)فرموده است:لا خَیرَ فی عَزْمٍ بلا حَزْم.از تصمیمی که در آن دوراندیشی نباشد ، هیچ خیری را نمی توان انتظار داشت.و در جایی دیگر فرموده است:أصْلُ العَزْمِ الحَزْم.اساس خوبی در دوراندیشی نهفته است.هم چنین می فرماید:إذا اقْتَرَنَ العَزْمُ بِالحَزْمِ کَمُلَتْ السّعادَةُ.هنگامی که عزم با دوراندیشی همراه گشت، سعادت کامل می شود.

2- مشورت: با توجه به برّنده بودن عزم، باید پیش از آن که آن را به کار گیریم، از دیگران کمک بخواهیم و با آنان مشورت کنیم. در واقع، با این کار،تجربه ، خرد و دانش دیگران را برای رسیدن به سعادت به کار گرفته ایم. در این صورت، کم تر دچار پشیمانی می شویم و می توانیم از گمراهی و گرفتاری خود پیش گیری کنیم.دو روایت دیگر از امیر المؤمنین علی(ع) را زینت بخش این بخش می گردانیم که فرموده است:إذا عَزَمْتَ فَاسْتَشِرْ.هنگام تصمیم حتماً مشورت کن.شاوِرْ قَبْلَ أنْ تَعزِم.پیش از آن که تصمیم قاطع بگیری، مشورت کن.

3 تحقیق و بررسی: بسیاری از امور هست که انسان با فکر و بررسی می تواند درستی و نادرستی آن ها را بداند. در دین ما تأکید شده است پیش از آن که وارد مرحله ای از زندگی و تصمیم گیری در مورد آن شوید، آن را بررسی کنید و درباره آن بیاندیشید.

شتاب زدگی در تصمیم گیری، نکوهیده است؛ زیرا شیطان در آن دخالت دارد . شتاب کردن در کارها از وسوسه های شیطان است و کسی که بدون دقت و با شتاب، تصمیم می گیرد، در دام شیطان گرفتار می آید.احادیث زیر از امیرالمؤمنین علی(ع)، شاهدی بر این ادعاست:تَفَکَّرْ قَبْلَ أن تَعزِم.اندیشه را در تصمیم گیری مقدم بدار.فَکِّرْ قَبْلَ أن تَعزِم.پیش از گرفتن تصمیم قاطع، بیاندیش .إذا استَنَبْنتَ فَاعْزِمْ.اگر بررسی کامل را انجام دادی، می توانی تصمیم بگیری.

اگر انسان، آداب و دستورهای تأکید شده پیش از تصمیم گیری را رعایت کرد و در کاری به عزم رسید، پس از آن چه باید بکند؟ آیا باید کار را انجام دهد یا این که مواردی را برای موفقیت در کار و دور ماندن از آفت ه رعایت کند؟ امامان معصوم(ع) برای این که تصمیم انسان عوض نشود و عزم او به سستی نگراید و هیچ گونه پیشامد ناگواری در کار رخ ندهد، رعایت نکته هایی را پس از عزم یاد آور شده اند که اکنون برمی شماریم.

1. توکل:مؤمن یقین دارد که موفقیت در کارها، در گرو دل سپردن به پروردگار و تکیه و اعتماد بر اوست. بنابراین، وقتی تصمیم می گیرد، باید به خدا توکل کند تا خداوند، او را تنها رها نکند و کمک خود را شامل حال او گرداند و هنگام انجام کار، در پناه رحمت الهی باشد. بدین ترتیب، یک مؤمن پس از تصمیم گرفتن، به خود و اسباب ظاهری مغرور و سرگرم نمی شود، بلکه قلب خود را به جانب خدا رها می کند و از او یاری می خواهد. بسیاری اوقات که انسان از تصمیم های خود برمی گردد، بدان دلیل است که در کارها، خدا را همراه ندارد و غافلانه به انجام کار می پردازد. قرآن کریم به پیامبر(ص) چنین دستور می دهد :فَإذا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَی اللّه إنَّ اللّه یحِبُّ المُتَوَکِّلین[1]چون بر کاری عازم شدی، بر خدا توکل کن؛ زیرا خداوند، توکل کنندگان را دوست دارد.

2 اجرا:پس از آن که انسان با بررسی و دقت لازم، تصمیم به انجام کاری گرفت، باید آن کار را انجام دهد و شایسته نیست که با تردید و دو دلی بی مورد، عزم خود را از بین ببرد. بنابراین، انسان باید پس از عزم، با قدرت و قوت وارد عرصه عمل شود و با تأخیر و شکست و تردید، مبارزه کند؛ زیرا بسیاری از تأخیرها، ممکن است ب پیشامدهای پیش بینی ناپذیر همرا ه باشد و چه بسا فرصت انجام کار را از انسان بگیرد. بدین ترتیب، باید فرصت را غنیمت شمرد و از درنگ ورزیدن در کار پیش گیری کرد.امام علی(ع) می فرماید:إذا عَقَدْتُم عَلی عَزائم خَیرٍ فَامْضوها.آن گاه که به تصمیم خیری دل بستید، آن را انجام دهید.

3 دعا:اگر انسان پیش از عمل، برای آسانی کار و نتیجه دادن آن و دور شدن گرفتاری ها دعا کند، حتماً مستجاب می شود. یکی از دعاهایی که به یقین می توان گفت از هر کسی و در هر موقعیتی مستجاب است، دعای پیش از شروع کار است. این مسأله را باید از درهای بزرگ رحمت الهی دانست که اگر هر فردی در هر موقعیتی که باشد و با هر زبان، پیش از آغاز کار دعا کند و از خدا خیر آن را بخواهد، خداوند او را به خود وانمی گذارد و خیر و رحمت و برکت را نصیب او می گرداند. پس از تصمیم و پیش از ورود در کار، امامان معصوم (ع) فرمودند که دعا کنید و خیر آن را از خدا بخواهید.امام صادق (ع)می فرماید: وَ إذا عَزَمْتَ عَلَی السَّفر أو حاجَةٍ مُهِمَةٍ فَأکْثِر الدُّعاءَ و الإسْتِخارَةَ.آن گاه که بر سفر یا کار مهمی تصمیم گرفتید، پیش از آغاز، بسیار خدا را بخوان و طلب خیر کن.[2]در این مورد،دعاهای ویژه ای از امام باقر(ع) و امام صادق (ع) مربوط به عزم و پیش از عمل رسیده است.[3]