باید توجه داشت که مستفاد از آیات و روایات اسلامی آن است که تنها گروهی مورد عذاب الهی واقع می شوند که حجت بر آنها تمام شده باشد و حداقل کسانی که مقصر در ایمان به حق و آگاهی از حق بوده اند، مورد عذاب واقع می شوند. یعنی ملاک اصلی برای عذاب الهی عنودگری در مقابل حقیقت است که با آنکه علم به آن دارد ولی حق را نمی پذیرد « وَ جَحَدُوا بِها وَ اسْتَیْقَنَتْها أَنْفُسُهُم» [1] و «یَعْرِفُونَهُ کَما یَعْرِفُونَ أَبْناءَهُمْ » [2] ولی کسانی که حجت بر آنان تمام نشده است، خلود در آتش نداشته و معذب نمی شوند « وَ ما کُنّا مُعَذِّبینَ حَتّی نَبْعَثَ رَسُولاً » [3] پس تنها عنود گران و کسانی که عمداً حق را نمی پذیرند مورد عذاب الهی و خلود در جهنم هستند.
حال باید توجه داشت که آیا این خلود در آتش چه رابطه ای با وجود تاریک و ظلمانی این افراد دارد آیا خلود یک مجازات قراردادی است یا یک مجازات تکوینی و عین عمل است یعنی این آتش عین وجود ظلمانی او و عین اخلاق و عین اعمال این مخلد فی النار است؟ مستفاد از معارف دینی و اسلامی رابطه عینیت بین عذابها و خلود در آتش و شخصیت ذاتی و اخلاقی و عملی این فرد هست و در نتیجه نباید عذاب او را به این معنا مستند به خداوند کنیم این سرنوشت را خود رشته و کشته است و محال است که رحمت و رضوان خدا هر جا که استعدادی باشد، تعلق نگیرد. مشکل در قابلیت است که قابلیتی برای رحمت خداوند نیست والا در فاعلیت او ایرادی وجود ندارد. و منفعتی رخ نداده است.
در معنای خلود بین عرفا و مفسرین جهان اسلام اختلاف نظرهایی است که می توانید به کتاب «جهنم چرا؟» نوشته جناب فرامرز قراملکی رجوع فرمایید.
[1] - سوره نمل،آیه 14- “وَ جَحَدُوا بِها وَ اسْتَیْقَنَتْها أَنْفُسُهُمْ ظُلْمًا وَ عُلُوًّا فَانْظُرْ کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُفْسِدینَ: و آن را از روی ظلم و سرکشی انکار کردند، در حالی که در دل به آن یقین داشتند! پس بنگر سرانجام تبهکاران (و مفسدان) چگونه بود !
[2] - سوره بقره، آیه 146- الَّذینَ آتَیْناهُمُ الْکِتابَ یَعْرِفُونَهُ کَما یَعْرِفُونَ أَبْناءَهُمْ وَ إِنَّ فَریقًا مِنْهُمْ لَیَکْتُمُونَ الْحَقَّ وَ هُمْ یَعْلَمُونَ: کسانی که کتاب آسمانی به آنان دادهایم، او [پیامبر] را همچون فرزندان خود میشناسند؛ (ولی) جمعی از آنان، حق را آگاهانه کتمان میکنند !
[3] - سوره اسراء،آیه 15- فَإِنَّما یَهْتَدی لِنَفْسِهِ وَ مَنْ ضَلَّ فَإِنَّما یَضِلُّ عَلَیْها وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری وَ ما کُنّا مُعَذِّبینَ حَتّی نَبْعَثَ رَسُولاً:هر کس هدایت شود، برای خود هدایت یافته؛ و آن کس که گمراه گردد، به زیان خود گمراه شده است؛ و هیچ کس بار گناه دیگری را به دوش نمیکشد؛ و ما هرگز (قومی را) مجازات نخواهیم کرد، مگر آنکه پیامبری مبعوث کرده باشیم (تا وظایفشان را بیان کند .(
جستجو در قاموس نور