دلایلی در رد کمونیسم

در ارتباط با کمونیسم و رد آن بحث بسیار مفصل است که لازم است کتابهایی که در این زمینه نوشته شده است به دقت مطالعه شود و یا حتی در پاره ای از موارد این کتابها توسط استاد ماهری تدریس شود تا انسان بتواند با مبانی کمونیسم و اشکالات آن آشنا شود و این مکتب را رد کند. ما در اینجا بطور بسیار مختصر مطالبی را بیان می کنیم.

«کمونیسم» [1] از ریشه لاتینی «کمونیس communis » به معنی اشتراکی گرفته شده است و دسته ای از ایده های اجتماعی و یک سنت ایدئولوژیک (نک ایدئولوژی) را در بر می گیرد که غایت آن اشتراک دارایی هاست.

کاربرد کلی این اصطلاح موارد و انواع بسیاری از نظام های اجتماعی را در بر می گیرد، مانند جامعه اسپارت باستان، جامعه های کمونیست مسیحی که در قرن شانزدهم و در قرن های بعدی در قاره جدید ایجاد شد و نیز طرح های نظری برای جامعه های آرمانی مانند جمهوری افلاطون، آرمانشهر تامس مور، جامعه های اشتراکی پیشنهادی فوریه، رابرت آون و غیر آن.

کمونیسم جدید بویژه با ایده های کارل مارکس (مارکسیسم) و مفهوم جامعه بی طبقه که بر اساس مالکیت اشتراکی قرار دارد.

عنوان کمونیسم و کمونیست امروزه برای ایدئولوژی رسمی، فعالیت ها و سیاست های شوروی، جمهوری خلق چین، و کشورهای عضو پیمان ورشو و دولتهای متحد آنها و همچنین سازمانهای هوادار ایدئولوژی و سیاستهای این دولتها در کشورهای غیر کمونیست بکار می رود. [2]

 ایدئولوژی مارکسیسم (کمونیسم) امروزی:

مکتب مارکسیسم در سه اصل زیر خلاصه می شود: [3]

به صورت یک دیدگاه کلی درباره تاریخ بشر.(فلسفه مارکسیسم)

به صورت یک کاربرد خاص این دیدگاه کلی، در مورد رژیم سرمایه داری.(اقتصاد مارکسیسم)

به صورت پیش بینی در مورد وقوع اجتناب ناپذیر تغییرات اجتماعی، با تکیه بر تضادهای این نظام.(انقلاب مارکس)

استاد شهید مطهری(ره) نیز فرموده اند: مارکسیسم با سه اصل مشخص می شود:

نظریه منطقی که روش تفکر آنهاست و مبتنی بر دیالکتیک است.

تفسیر تاریخ بر اساس اقتصاد، یعنی اینکه زیر بنا اقتصاد است و اقتصاد تعیین کننده همه اوضاع و احوال دیگر است. این همان ماتریالیسم تاریخی است.(فلسفه مارکس)

نظریه اقتصادی که عبارت است از سوسیالیسم و اشتراکیت.(اقتصاد مارکس)

ماتریالیسم را می توان به عنوان اصل چهارم ذکر کرد ولی جزء جوهر مارکسیسم نیست.

امروزه ماتریالیسم را برای مارکسیسم ضروری نمی دانند، در اروپا بسیاری افراد پیدا شده اند که مارکسیسم هستند ولی ماتریالیسم(ضد خدا و ضد دین) نیستند.

اشکال در فلسفه مارکس:

آندره پی یتر پس از آنکه فلسفه ها را به دو قسم «فلسفه بودن» و «فلسفه شدن» تقسیم می کند فلسفه مارکس را از نوع «فلسفه شدن» می داند. [4] و مشخصات فلسفه شدن را بدین صورت می شمارد:

الف: موقت بودن روح(عدم جاودانگی آن)،(البته فلسفه شدن اعتقادی به روح ندارد و روح را ماده و خاصیت ماده می داند و چون هر چه متعلق به ماده است تغییر پذیر است پس روح هم تغییر پذیر است.)

ب: موقت بودن حقیقت.

ج: نسبی بودن اخلاق

چنانکه ملاحظه می شود فلسفه مارکسی در هر سه قسمت دارای اشکال است هم در ناحیه انکار روح و آنرا امری مادی و موقت دانستن در حالی که استقلال روح از جسم و جاودانگی آن در جای خود ثابت شده است. [5] و هم در ناحیه حقیقت و هم در ناحیه اخلاق. اما در ناحیه مسأله حقیقت، باید گفت: مسأله حقیقت، همان مسأله علم است یعنی از دیدگاه حکمت نظری یک سلسله اصول جاودانی داریم که ازلاً و ابداً صادق هستند مثل: محال بودن «دور و تسلسل»، محال بودن «اجتماع نقیضین»، «بزرگتر بودن جزء از کل» و ... و اصولا ما هیچ اصلی را علمی نمی دانیم مگر اینکه به جاودانگی رسیده باشد.

اما مارکسیست می گوید هر چیزی که حقیقت است (اصل علمی) برای مدتی موقت حقیقت است و در مدت دیگر غیر حقیقت می شود.

این اصل آنها ریشه کمونیسم و مارکسیسم را می زند زیرا لازمه ماتریالیسم و دیالکتیک این است که هیچ اصلی ثابت نباشد و هیچ قاعده کلی نداشته باشیم، در حالی که آنها اصول مکتب خود را ثابت و تغییر ناپذیر می دانند. پس اگر آنها واقعاً به اصول مکتب خودشان (جاودانی نبودن حقیقت) ایمان دارند، مکتب خودشان نیز دائماً دچار تغییر و دگرگونی خواهد بود و دیگر کمونیسمی وجود نخواهد داشت به عبارت دیگر لازمه اصول این مکتب این است که خود این مکتب هم ثابت نباشد و بعداً تبدیل به مکتب دیگر شود و از وجودش، عدمش لازم آید. [6]

اما اشکال سوم در ناحیه عدم جاودانه بودن اخلاق است. زیرا اصول اخلاقی در جوامع بشری بسیار مهم است.

حکمای قدیم معتقد به حکمت عملی بودند. آنها یک سلسله از حقایق را جاودانه می دانستند که عقل انسان با قطع نظر از شرایط خاص ذهنی و عینی به این حقایق حکم می کند. از نظر آنها احکام راستی، عدالت، درستی، عفت و نظایر آنها احکام جاودانه و همیشگی است. حسن احسان برای احسان و قبح ظلم برای ظلم همیشه ثابت بوده است.

ولی مارکسیسم هیچ یک از اصول اخلاقی را ثابت نمی داند و می گوید آنچه امروز اخلاق است و نیکو است، روز دیگر اخلاق نیست. اخلاق هم در مسیر شدن قرار دارد و مارکس آن را وابسته به اقتصاد می داند و می گوید در هر زمان شرایط، تولید اخلاق خاصی را اقتضاء می کند.

بنابر این به نظر آنها ظلم در یک زمان قبیح است و در زمان دیگر قبحی نخواهد داشت. و کمک به افراد ضعیف در یک زمان احسان است و در زمان دیگر ضد احسان است.

مارکسیسم وقتی با این چالش مواجه شده است که هیچ چیز جاودانگی ندارد (اخلاق، حقیقت، روح) و این موجب یأس و نومیدی در جوامع بشری خواهد شد. برای جبران این ضعف گفته است تنها یک چیز جاودان است و آن تکامل است و هر موجودی با از بین رفتن به تکامل می رسد، و با تکامل، دیگر جای یأس و نومیدی نیست.

اما جواب، این است که تکامل و جاودانگی تکامل نمی تواند یأس را از بین ببرد زیرا امید و ناامیدی به فرد وابسته است و فلسفه بودن اصل امید را به فرد می دهد اما فلسفه شدن (فلسفه مارکس) فرد را فانی و نوع را باقی می داند و می گوید فرد از بین می رود و نوع باقی است ولی غافل از اینکه بقاء نوع، هیچ تأثیری در رفع یأس و پوچی ندارد. بلکه اگر فرد امید به بقاء داشته باشد و باقی بماند، دچار پوچی نخواهد شد و از یأس رهایی می یابد.

اشکال کمونیسم(مارکسیسم) در ناحیه شناخت:

بینش مادی بر دو پایه استوار است: 1- اصالت حس 2- اصالت مادّه

اصالت حس یعنی اینکه جز حس (حواس پنج گانه) و تجربه هیچ گونه ابزار دیگری برای شناخت وجود ندارد. بر این اساس تمام معلومات انسان جنبه حسی و تجربی دارد.

اصالت ماده یعنی چیزی جز ماده وجود ندارد و هر چه هست مادی است زیرا آنچه در این عالم وجود دارد یا خود ماده است یا از مظاهر ماده است.

این دو پایه همدیگر را نفی می کنند زیرا مفهوم «اصالت ماده» از راه حس و تجربه قابل بررسی و نفی و اثبات نیست چرا که حس و تجربه تنها در مادیات است و اینکه «غیر از ماده چیزی وجود ندارد» یک امر غیر مادی و غیر حسی است و از راه تجربه و حس غیر قابل اثبات است.

از طرف دیگر از دیدگاه «اصالت حس» تنها اموری قابل قبول هستند که جنبه تجربی داشته و از راه حس قابل اثبات باشند و هر امر غیر تجربی، از دیدگاه اصالت حس، غیر قابل پذیرش است لذا مفهوم اصل دوم (چیزی جز ماده وجود ندارد) بر اساس اصل اول غیر قابل قبول است زیرا غیر قابل حس است. پس با پذیرش اصل اول نمی توان اصل دوم را پذیرفت. [7]

علاوه بر این باید گفت این مکتب همچون سایر مکاتب ماتریالیستی با نفی ماوراء ماده خود را از شناخت بخش عمده ای از حقایق محروم کرده است.

اشکال دیگری که بر مارکسیسم و کمونیسم به عنوان منکر خدا وارد است این است که در اثبات مدعای خود (نفی وجود پروردگار متعال) هیچ دلیلی نیاورده اند و تنها دلیل آنها این است که ما ندیده ایم! احساس نکرده ایم! پس نیست، اما به چه دلیل هر آنچه دیده نشود وجود ندارد؟ آیا مگر «وجود» به معنی «قابل احساس» است که شما اینطور ادعا می کنید!

بلکه عدم درک پروردگار و موجوداتی نظیر ملائکه و روح و... نقص و ضعف در دستگاه ادراک ما است که نمی تواند همه حقایق را درک کند! آیا اینکه آهن ربا ذرات آهن را جذب می کند ولی ذرات چوب و شیشه را جذب نمی کند دلیل بر این است که این ذرات وجود ندارند؟ هرگز.

انکار خداوند و عدم اعتقاد به خداوند باعث می شود که اخلاق فردی و اجتماعی، از نظر این مکتب بدون پشتوانه باشد و در نتیجه هیچ ضمانت اجرایی برای ارزشها و اصول اخلاقی وجود نداشته باشد زیرا اجرای اصول اخلاقی در جامعه همواره با سختی ها و محرومیت ها و مشکلات بزرگی همراه است که از دیدگاه یک فرد خدا شناس قابل جبران است زیرا خداوند که خالق خوبی ها و دوست دار آنهاست، نیکوکاران را بدون اجر و پاداش نخواهد گذاشت و زحماتشان را قطعاً جبران خواهد کرد. و در نتیجه اخلاق در جامعه جاری و حکم فرما خواهد شد. اما با نفی خدا اخلاق بدون پشتوانه گشته و از جامعه رخت بر می بندد و معلوم است که در غیاب اخلاق چه فجایعی ببار خواهد آمد!

اشکال دیگر در ناحیه دیدگاه اقتصادی این مکتب است کمونیسم به اقتصاد اشتراکی و مالکیت اشتراکی عقیده دارد و همین مطلب باعث می شود تا انگیزه کار و تلاش و ابتکار در جامعه از بین برود. زیرا نمی توان انکار کرد که مادیات و مالکیت آن از اموری هستند که باعث انگیزه های قوی برای تلاش و کوشش و سعی در رسیدن به موقعیت های بهتر می شود حال اگر مکتبی بر این عقیده باشد که همه افراد از نظر مالکیت یکسان و مشترک هستند دیگر کسی حاضر به کار و تلاش بیشتر نخواهد شد. (که کسی حتی حاضر به انجام کار نخواهد شد) مگر اینکه فردی از نظر اخلاقی خود ساخته باشد و خدمت به جامعه را برای خود ارزش بداند؛ و در این مکتب اعتقادی به خدای جبران کننده زحمات وجود ندارد!

اشکال دیگر: این مکتب، اقتصاد و شیوه تولید و ابزار تولید را اصل و اساس همه تحولات اجتماعی و فرهنگی می دانند به عبارت دیگر می گویند اقتصاد زیر بنا است. استالین در کتاب مسائل لینینسم می گوید: «طرز تولید در جامعه هر طور که باشد خود جامعه هم از حیث اساس همانطور است. ایده ها و تئوریهای آن، نظریات و مؤسسات سیاسی آن هم همانگونه می باشد. [8] آنها حتی مذهب را نیز زائیده اقتصاد می دانند.

جواب این است که این اصل با هیچ اصلی تطبیق نمی کند و تاریخ بهترین شاهد است! زیرا آنهایی که معتقدند [9] وضع اقتصادی منشأ همه تحولات و کیفیت تحولات است و اگر سرگذشت فلاسفه عالم را در نظر بگیریم می توانیم علت حقیقی طرز تفکر و عقیده فلسفی آنها را کشف کنیم! یعنی آنهایی که در وضع اقتصادی مرفه بوده اند عموماً تمایل به فلسفه ماتریالیستی دارند و آنها که وضع اقتصادی خوبی نداشته اند و همواره با فقر و بحران و محرومیتهای مادی همراه بوده اند متمایل به فلسفه متافیزیک هستند و به قول دکتر ارانی طرفدار عرفان بوده اند.

باید به این افراد گفت سخت در اشتباهند و اگر سرگذشت فلاسفه یونان را مطالعه کنید می بینید بسیاری از کسانی که در خانواده های فقیر رشد و نمو داشته اند پیرو ماتریالیسم شده و بالعکس افراد زیادی از فلاسفه که از طبقه اشراف و ثروتمندان بوده اند و در محیط های مرفه رشد و نمو داشته اند طرفدار فلسفه ایده آلیسم (متافیزیک) بوده اند. بنابر این این نظریه مارکسیسم که اقتصاد زیر بنا و منشاء تحولات فکری، فرهنگی و اجتماعی است در تجربه طولانی مردود شناخته شده است.

اشکالات کمونیسم بیش از آن است که در قالب یک نامه الکترونیکی بتوان آنها را بیان کرد. پیشنهاد می شود برای آگاهی بیشتر به کتابهای نقد مارکسیسم اثر استاد مطهری و «فیلسوف نماها» اثر استاد مکارم شیرازی مراجعه فرمایید.