در مورد عبارت (سدرة المنتهی)، مفسران تعریف های مختلفی را آورده اند که در اینجا به چند نمونه از آن اشاره می کنیم:
تفسیر المیزان، ج19.
کلمه سدر به معنای جنس درخت سدر و کلمه سدرة به معنای یک درخت سدر است و کلمه منتهی –گویا- نام مکانی است و شاید مراد از آن منتهای آسمانها باشد به دلیل اینکه می فرماید:
جنة المأوی پهلوی آن است و ما می دانیم که جنت مأوی در آسمانها است چون در آیه ای فرموده است: "و فی السماء رزقکم و ما توعدون"(ذاریات، 22) (هم رزق شما در آسمان است و هم آن بهشتی که وعده داده شده اید.). اما اینکه این درخت سدره چه درختی است؟ در کلام خدای تعالی چیزی که تفسیرش کرده باشد نیافتیم. و مثل اینکه بنای خدای تعالی در اینجا بر آن است که به طور مبهم و با اشاره سخن بگوید؛ مؤید این معنا، جمله "اذ یغشی السدرة ما یغشی" است که در آن سخن از مستوری رفته است؛ در روایات هم تفسیر شده به درختی که فوق آسمان هفتم قرار دارد و اعمال بندگان خدا تا آنجا بالا می رود.
تفسیر هدایت، ج 14، ص 150.
«در کنار درخت سدر (کنار) پایانی،» و آن درختی در آسمان هفتم است (از علیّ بن ابراهیم) «و قطر درخت به اندازه پیمودن صد سال از سال های دنیا برای عبور کردن از کنار آن است» از امام باقر (ع)، و شاید از آن روی به این نام خوانده شده که رساندن اعمال بندگان به آسمان در این جا به منتهی و پایان خود می رسد، و پایان محلّی است که یک آفریده خدا می تواند تا آن اندازه به خدا نزدیک شود.
نیز گفته اند که: آن درخت طوبی است، و علی بن ابراهیم (رض) گفت: آن درختی است که «شیعیان در بهشت در سایه آن به گفتگوی با یکدیگر می نشینند»، و شاید برزخی میان عالم دنیا و عالم آخرت بوده باشد.
ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 23، ص 389.
یعنی حضرت محمد (ص) جبرئیل (ع) را دید در حالتی که جبرئیل کنار سدرة المنتهی بود، و سدره درختی است بالای آسمان هفتم در طرف راست عرش که دانش هر فرشته ای به آن منتهی می شود و این از کلبی و مقاتل روایت شده است.
و از ابن عباس و ضحاک نقل شده است که سدرة المنتهی چیزی است که آنچه از زمین به آسمان می رود منتهای معراجش آنجاست و آنچه از آسمان از فرمان الهی میآید به آنجا منتهی می گردد.
بعضی هم گفته اند: ارواح شهدا تا آنجا بالا می روند.
بعضی گفته اند: آنچه از بالای سدرة المنتهی نازل می گردد در سدرة قرار می گیرد و سپس از آنجا تحویل گرفته میشود، و نیز آنچه که از ارواح بمعراج می رود سدره نهایت معراج آنان است و از آنجا تحویل گرفته می شود.
و منتهی بمعنی محل پایان یافتن است، و این درخت چون پایان عروج- فرشتگان است سدره به آن اضافه شده است.
و از مقاتل نقل شده است که سدرة المنتهی همان درخت معروف (طوبی) است.
و نیز گفته شده است که (سدره) درخت نبوّت است.
ترجمه بیان السعادة، ج 13، ص 444.
و آن نزد سدرهی که در آخر مقامات امکان واقع شده است بود و نامیدن درخت نور که در آخر مقامات قرار گرفته به «سدره» بدان جهت است که در آن مقام جز حیرت، ترس و دهشت چیزی نیست، و «سادر» کسی است که متحیّر باشد و آن درختی است در طرف راست عرش بالای آسمان هفتم، که علم هر ملایکه به آن منتهی میشود، اعمال خلایق از اولین و آخرین به آنجا منتهی میشود و ارواحی که بالا میروند به آنجا منتهی میشوند و کسی که مقیّد به قیود حدود باشد از آنجا فراتر نمیرود.
و لذا جبرئیل در آن مقام گفت: اگر یک سر انگشت نزدیکتر میرفتم میسوختم و آن درخت طوبی است و آن درخت نبوّت است، چنانچه بالای آن درخت ولایت است.
برگزیده تفسیر نمونه، ج 4، ص 580.
در باره «سدرة المنتهی» هر چند در قرآن مجید توضیحی نیامده، ولی در اخبار و روایات اسلامی توصیفهای گوناگونی پیرامون آن آمده است این تعبیرات نشان میدهد که هرگز منظور درختی شبیه آنچه در زمین میبینیم نبود، بلکه اشاره به سایبان عظیمی است در جوار قرب رحمت حق که فرشتگان بر برگهای آن تسبیح میکنند و امتهائی از نیکان و پاکان در سایه آن قرار دارند.
انوار درخشان، ج 16، ص 14.
گفته شده مفاد آیه آنستکه جبرئیل نزد (سدرة المنتهی) بود و آن شجرهای از سمت راست عرش الهی است و بالاتر از آسمان هفتم است که علم و احاطه هر فرشتهای به آن منتهی میشود و نیز منتهای عروج بسوی آسمان است و آنچه نازل میشود از مقام فوق آن و بمنظور تشریف سدره آنرا نزد بهشت محل سکونت نموده و ظاهر بهشت عالم قیامت است نه برزخ و بهشت مثالی در برزخ.
خلاصة المنهج، ج 6، ص 47.
عِنْدَ سِدْرَةِ الْمُنْتَهی نزدیک شجره سدرة المنتهی و آن درختی است بر بالای آسمان هفتم در اصل عرش و شاخ و برک آن بر سر همه عالمیان است و علم ملائکه و سایر مخلوقات بدان منتهی می شود و از آن در نمی گذرد و آنچه ورای آنست جز خدا نداند و لهذا حضرت امیر المؤمنین علی فرمود که سلونی مادون العرش مرا از مادون عرش پرسید در معالم تنزیل آورده که آن حضرت را در آن شب عروجات روی نمود و ترقیات دست داد و در آن عروجات این رؤیة ثانیه او را حاصل شده نزدیک سدرة المنتهی در کشاف مذکور است که سدرة المنتهی درخت سدر است که آنرا نبق نیز گویند و آن در آسمان هفتم است از جانب راست که میوه آن مانند قله های کوه است و ورق آن بطریق گوشهای فیل و جمیع انهار بهشت از زیر آن تابعاند و عظمة آن بر وجهی است که سوار سریع السیر در عرض هفتاد سال
قطع مسافة آن نتواند کرد و انتهای آن باعتبار آنست که آن منتهای جنت است یا منتهای ارواح شهدا از رسول «ص» مرویست که چون شب معراج بسدره رسیدم جبرئیل مرا گفت این سدرة المنتهی است هر کس از امة که بر نهج و طریقه تو مرده باشد به این جا خواهد رسید پس حضرت فرمود که من نگاه کردم دیدم که چهار جوی از زیر آن بیرون میآید فذلک قوله و انهار من عسل مصفی یکی از آب و یکی از شیر و یکی از می و یکی از عسل و عظمة آن درخت بر وجهی بود که اگر سوار تندرو در سایه آن برفتی آخر نشدی و از مقاتل مرویست که یک برک آن همه دنیا را سایه کند و ثمره آن انواع حلی و حلل است و همه الوان میوه بر آن باشد و سوار سریع السیر صد سال از گرد ساق آن بیرون نرود و نزد مقاتل سدره و طوبی هر دو یکیست.
جستجو در قاموس نور