مناهج الیقین فی اصول الدین کامل ترین کتاب کلامی علامه حلی

اثر حاضر که یکی از آثار کلامی علامه حلی است، اصول دین را به سبک عقلی و استدلالی بررسی می کند.

علامه حلی(648-726 هجری قمری) از دانشمندان سخت کوش و برجسته ای است که در رشته های مختلف علوم اسلامی، از خود آثار ارزشمندی به یادگار گذاشت. از جمله تتبعات و تالیفات وی در علم کلام، همین کتاب است که در آن می کوشد به مدد استدلال های عقل، مبانی ایمانی را تثبیت کند.

علامه در این کتاب پس از تبیین کاملی از گفته های گذشتگان، به نقد آنها پرداخته است. یکی از مسائلی که این کتاب را ممتاز کرده، این است که علامه تقریبا به بررسی همه آرای متکلمین فلاسفه یونان، ثنویه، مجوس، صابئه، یهود، نصاری، معتزله، اشاعره، خوارج، زیدیه و ... می پردازد.

عناوین «فی تقسیم المعلومات»، «فی تقسیم الموجودات»،«فی احکام الموجودات»، «فی إثبات واجب الوجود تعالی و بیان صفاته»، «فیما یستحیل علیه تعالی»، «فی العدل»، «فی النبوه»، «فی الامامه»، «فی المعاد»، «فی الوعد والوعید»، «فی الاسماء والاحکام» و «فی الامر بالمعروف والنهی عن المنکر»، منهج یکم تا دوازدهم کتاب را تشکیل می دهد.

* کمی درباره علامه

جمال الدین ابومنصور حسن بن سدیدالدین یوسف بن علی بن مطهر حلی از دانشمندان مشهور شیعه در سده هفتم و هشتم است. وی در حله در 29 رمضان 648 در بیت علم و فضیلت به جهان دیده گشود و در کنار سدیدالدین پدر بزرگوارش و نجم الدین شیخ جعفر، خال بی همتایش از کودکی مانند طفلی بی قرار از مکتب قرآن و پیامبر و آل اطهار(علیهم السلام) شیر علم و دانش و عشق و معرفت نوشید و با نبوغ سرشار که جزء ذاتی این خانواده بود به جوان فاضلی تمام عیار مبدل شد.

مجموع تصنیفات او را متجاوز از500 جلد کتاب و جزوات مختلف در علوم عقلی و نقلی عنوان کرده اند. تصنیفاتی که به دست خود و با اندیشه های علمی و تراوشات مغزی به روی کاغذ آمد و چنانچه صاحب تراجم علما نوشته اند، اگر روزی 1000 سطر به رشته تحریر درآورده باشد، وی از جناب علامه مجلسی در این امر بسی مقدم است، چه آن که مکتوبات علامه مجلسی، تالیفات و مکتوبات جناب علامه حلی، تصنیفات بوده اند و این مطلبی است که خود مرحوم مجلسی بدان اعتراف کرد.

علامه با تدریس فضلا و این تصنیفات و بحث و مناظرات، خدمتی برای همیشه به جهان بشریت کرد و نام خود را در تاریخ بشریت مانند اکثر علمای دیگر برای همیشه زینت بخش محافل کرد.

* آثار علامه

کتاب هایی نظیر؛ منتهی المطلب، نهایت الاحکام، تذکرةالفقها، مختلف الشیعه، تحریرالاحکام، قواعدالاحکام، معتمد، ارشادالاذهان، تبصرةالمتعلمین، واجب الاعتقاد (در فقه اسلامی)؛ هجرالایمان در تفسیر قرآن، ادعیه فاخره، نهایه المرام در علم کلام، اسقصاءالاعتبار، تهذیب الاصول، نهایت الوصول، مبادی الاصول (در اصول فقه اسلامی)؛ کتاب الانوار در مکنون، نهج المسترشدین، نهج الایمان، مناهج الیقین، و مقصد الواصلین (در اصول دین)، عناوین اهم تصنیفات علامه حلی را تشکیل می دهند.

شرح نهج البلاغه، شرح شفای ابن سینا، شرح اشارات، شرح تجرید، شرح حکمت، شرح مختصر، شرح قواعد، شرح ارشاد، مباحثات علامه، و محاکمات علامه در چند جلد، مصابیح الانوار در سخنان معصومین چند جلد، کشف الاسرار مطالب علیه در علم عربیه، منهاج الصلاح در ادعیه، منهاج استقامت، منهاج کرامت، منهاج هدایت، منهاج یقین، تیسیر در تفسیر، ابحاث مفیده در تحصیل عقیده ابطال جبر، اثبات رجعت، ادعیه فاخره، الفین، اربعین، کشف المقال، کشف مکنون، کشکول، نهج الحق، نهج العرفان، واجب الاعتقاد، احادیث صحاح سته، نظم براهین، اسرار در حکمت و کلام، و... از دیگر آثار علامه به شمار می روند.

اکثر کتاب های علامه به تنهایی چند جلد است. به عنوان مثال، کتاب«منتهی المطلب» در تحقق مذهب که به سال 693 نوشته شد، شامل مطالب فقهی مذاهب مسلمین است (به اضافه فقه شیعه) که فضلای هر فرقه می توانند در مقام مقایسه فقه مذهبی با مذاهب دیگر باشند. کتاب تحریرالاحکام او در فقه متجاوز از یکصد و شصت هزار مساله درباره تمامی مسائل حلال و حرام اسلامی است و کتاب تبصره المتعلمین شامل هشت هزار مساله در فقه. بعضی از صاحب تراجم علما در کتاب خود ذیل، ترجمه علامه تا 170 جلد کتاب او را با ذکر موضوع آن یک به یک نام برده اند.

در واقع، علامه حلی یکی از اعجوبه های روزگار بود که در فقه و اصول و کلام و منطق و فلسفه و رجال و... کتاب نوشت. در حدود 100 کتاب از آثار خطی یا چاپی او شناخته شده که بعضی از آنها به تنهائی (مانند تذکره الفقهاء) کافی است که نبوغ او را نشان دهد. علامه کتاب های زیادی در فقه دارد که غالب آنها مانند کتاب های محقق حلی در زمان های بعد از او از طرف فقها شرح و حاشیه شده اند.

وی در فقه شاگرد دائی خود «محقق حلی» و در فلسفه و منطق شاگرد خواجه نصیرالدین طوسی بود. او فقه تسنن را نزد علمای اهل تسنن تحصیل کرد و استادان بسیاری داشت که از میان آنها می توان به خواجه نصیرالدین طوسی، کاتبی قزوینی، حکیم منطقی شافعی معروف به دبیران اشاره کرد و از استادان علوم منقول او می توان از دایی با فضیلت خویش، محقق حلی و والد ماجد خویش، شیخ سدید الدین یوسف و سیداحمدبن طاوس و برادرش سیدعلی بن طاوس و ابن میثم بحرانی و پسر عموی مادر خویش، شیخ نجیب الدین یحیی و شیخ تقی الدین عبدالله بن جعفربن علی صباغ حنفی و شیخ عزالدین فاروقی واسطی اشاره کرد.

وی دارای حوزه وسیع و پربرکتی بود و شاگردان متعددی از مکتب فقه و اصول او فارغ التحصیل شدند و جالب توجه آن که خواجه نصیرالدین طوسی را از شاگردان فقهی او به شمار آورده اند، آنچنان که او استاد معقول و ریاضیات علامه بود و این نوع مبادله و تفاهم فرهنگی در جمع دانشمندان ما بی سابقه نبوده است.

علامه حلی در «منتهی الوصول الی علم الاصول» می نویسد: «در بیست و شش سالگی به نگارش های فلسفی خویش پایان دادم و به نگارش اصول و فقه پرداختم.»

چون تاریخ نگارش چندین کتاب کلامی او پس از سال 700 قمری است، می توان مقصود او را کتاب های عقلی خالص تعبیر کرد نه کتب کلامی و اصول دین.

مصحح کتاب «ایضاح المقاصد» درباره علامه حلی می گوید: «تالیفات علامه حلی در روزگاری نگاشته شده که حکومت مغول مذهب شیعه را رسمیت داد، لهذا این تالیفات هدف اول خویش را از دست داده است و فقط برای کشاندن اهل سنت به طرف مذهب حق تهیه شده اند. او گاهی از فلاسفه و گاهی از متکلمان دفاع می کند و سعی می کند مذهب حق را نه با مشرب فلسفی بلکه با روش کلامی اثبات کند.»

هرچند علامه حلی سعی در ترویج و اثبات حقانیت مذهب تشیع دارد، اما از این حقیقت نباید گذشت که وی در محاکمه میان آرای متکلمان و فلاسفه که به عنوان اوائل از آنان یاد می کند، بی هیچ تعصب سعی در یافتن مناسب ترین شیوه و رای است.

چاپ نخست کتاب «مناهج الیقین فی اصول الدین» در شمارگان 1000 نسخه، 496 صفحه و بهای 95000 ریال راهی بازار نشر شد.

مناهج الیقین فی اصول الدین کامل ترین کتاب کلامی علامه حلی

نظرات کاربران