کتابشناسی شیخ مفید ; سوم رمضان المبارک، وفات شیخ مفید

سومین روز از ماه مبارک رمضان (دوم شهریور ماه) مصادف است با سالگرد درگذشت شیخ مفید خالق کتاب «ارشاد» و از برجسته ترین راویان احادیث نبوی و ائمه اطهار(ع). به همین مناسبت «ایبنا» مروری دارد بر مهمترین تألیفات و برخی از کتاب هایی که درباره وی در سال های اخیر تألیف و منتشر شده اند.

موضوع : اطلاع رسانی تعداد بازدید : 1420     تاریخ درج : 1388/06/03     زمان درج : 11:47     منبع : www.ibna.ir

درمیان دانشمندان بزرگی که در اعصار مختلف می زیستند، مفاخر و نوابغ بسیاری قرار داشتند که امروز هر یک مایه اعتبار و سند افتخار جهان تشیع به شمار می آیند. از میان آنها شیخ مفید جایگاه خاصی دارد که از هر جهت او را از دیگران ممتاز می سازد. شیخ مفید از دانشمندان اسلامی است که در پیشرفت احکام الهی تأثیر بسیار داشت و آثاری جاویدان از خود به جای گذاشت.
             
نامش محمد بن محمد بن نعمان بن عبدالسلام، کنیه اش ابو عبدالله و ملقب به شیخ مفید است. یازدهم ذیقعده(سالروز میلاد حضرت ثامن الحجج علی بن موسی الرضا علیه السلام) سال 336 هجری قمری در 10 فرسنگی بغداد متولد شد. لقب «مفید» را علی بن عیسی معتزلی در عهد جوانی، در نتیجه مباحثه با وی به او داد.
 
از آنجا که پدر وی مردی پارسا و مذهبی بود، به تعلیم و تربیت شاگردان مشغول بود. شیخ مفید را «ابن المعلم» نیز گفته اند.
 
محمد همراه پدر به بغداد رفت و در آنجا که مهد علم بود، شروع به تحصیل کرد. شور و عشق فراوانی به تحصیل علم داشت. در پنج سالگی برای او از «ابن ابی الیاس» اجازه روایت گرفتند و در حالی که هفت سال و چند ماه داشت، از «ابن سماک» نقل روایت کرده است.
 
شیخ طوسی، در کتاب رجال خود، در بخش کسانی که از ائمّه روایت نقل نکرده اند، درباره این عالم گرانسنگ نوشته است: «محمدبن محمدبن نعمان دانشمندی بزرگ و موثق، معروف به "ابن معلم" از متکلمان امامیه است و در زمان او ریاست علمی و دینی شیعه به او منتهی گردید. در علم فقه و کلام بر هر کس برتری داشت. حافظه خوب و ذهن دقیق داشت و در پاسخ به سوالات حاضر جواب بود. او بیش از ۲۰۰ جلد کتاب کوچک و بزرگ دارد.»
 
شیخ مفید از محضر بیش از هفتاد نفر از بزرگان علمی، بهره وافری برد. وی استاد شیخ طوسی و سید مرتضی علم الهدی بود. او فقیه و کلامی شیعی بود که تبحر در علم کلام داشت و مکتب کلامی شیعه در عصر او به اوج کمال رسید.
 
در حدود 200 اثر به او نسبت داده شده است که از این کتاب ها می توان «ارکان فی دعائم الدین»، «العیون و المحاسن»، «اصول الفقه»، «الکلام فی وجوه اعجاز القرآن» و «تاریخ الشریعه» را نام برد.
بسیاری از این تالیفات در رد مذاهب دیگر و بسیاری در باب عقاید ویژه شیعه و احکام فقهی است. رساله «المقنعه» نیز که متن فقهی جامع و محکمی است از آثار اوست و توسط شیخ طوسی شرح نویسی شده و به صورت «التهذیب»، یکی از کتاب های اربعه حدیث، در آمده است.
 
در زمینه علم، کلام و عقاید کتاب های «اوائل المقالات»، «شرح عقاید صدوق»، «اجوبه المسائل السرویه» و «نکت الاعتقادیه» در باب علم فقه آثاری چون «المقنعه» از او به یادگار مانده است. شیخ صاحب عناوین بسیاری در علم فقه است که احکام و وظائف شرعی در ابواب مختلف آن را توضیح داده است. کتاب های «الاعلام»، «المسائل الصاغانیه»، «جوابات اهل الموصل فی العدد الرویه» و «جواب اهل الرقه فی الاهله و العدد» از دیگر آثار این فرزانه در زمینه فقه شناخته می شوند.
 
در حوزه امامت و فلسفه سیاسی در اسلام نیز تألیفات فراوانی دارد که از آن میان می توان کتاب های «الافصاح فی الامامه»، «ارشاد»، «جمل»، «امالی»، «الفصول المختاره»، «تفصیل امیر المومنین علی سایر الصحابه» را نام برد. قریب بیست اثر ژرف از آثار شیخ مفید در زمینه «امامت و رهبری» است.
 
 بخشی از کتاب «ارشاد»، «الفصول العشره فی الغیبه» و «الجوابات فی الخروج المهدی(عج)» همراه پنج اثر دیگر از این علامه و شیفته اهل بیت علیه السلام درباره حضرت بقیه الله(عج) است.
 
کتاب «امالی» نیز مهمترین اثر حدیثی بر جای مانده از این راوی حدیث به شمار می رود که حاوی دارای 387 حدیث از پیامبر اعظم(ص) و ائمه معصومین(علیهم السلام) در مباحث گوناگون است. امالی جمع املاء بوده و از آن به عنوان کتاب حدیثی اطلاق می شود که شیخ حدیث، در مجالس متعدد آن را املاء کرده است و از این رو آن را «مجالس» نیز می نامند.
 
نجاشی شاگرد شیخ مفید، 175 کتاب شیخ مفید را نام برده و ابن شهر آشوب 52 کتاب او را نام می برد. علامه مجلسی نیز در مقدمه بحار الانوار صد کتاب از شیخ را ذکر کرده است.
 
واسطه نسب این استاد فقه و کلام به «سعید بن جبیر» می رسد که از شاگردان و پیروان امام چهارم بود و با دریافت معارف از محضر امام سجاد(ع) دانشمندی بزرگ شد و در علم تفسیر قرآن به توانایی هایی داست یافت که گفته اند؛ او نخستین کسی است که در(علم تفسیر) کتاب نوشته است.
 
 
درباره این اندیشمند اسلامی نیز کتاب های زیادی در دوران های مختلف تاریخی تألیف شده است که از آن میان می توان به کتاب های «فقهای نامدار شیعه» از عقیقی بخشایشی، «رجال» نوشته نجاشی، «رجال» تألیف شیخ طوسی، «معالم العلماء» اثر ابن شهر آشوب، «مفاخر اسلام» از علی دوانی، فهرست ابن ندیم، «لسان المیزان» اثر ابن حجرعسقلانی، «مفاخر اسلام»، «میزان الاعتدال» نوشته ذهبی و «معجم رجال الحدیث» اشاره کرد.
 
شیخ مفید در شب جمعه سوم رمضان ۴۱۳ در سن ۷۵ سالگی در بغداد درگذشت. هشتاد هزار تن از شیعیان او را تشییع کردند و سید مرتضی علم الهدی بر او نمازگزارد.
 شیخ مفید در پایین پای امام موسی بن جعفر(ع) و نوه عالیقدرشان، امام محمد تقی(ع)- یعنی کاظمین علیهما السلام - جنب آرامگاه استادش، جعفربن محمد قولویه قمی به خاک سپرده شد.
 
 در سال های اخیر نیز درباره این اندیشمند اسلامی کتاب های فراوانی به رشته تحریر درآمده است که برخی از مهمترین این آثار عبارتند از:
 
مصابیح الهدی در زندگانی سیدالشهداء (ع)، دوازده سخنرانی با تمام مقتل ارشاد شیخ مفید رحمه الله/ عباس حاجیانی دشتی/ موعود اسلام/ 1383
 
شیخ مفید؛ معلم امت / احمد لقمانی/ امیرکبیر، شرکت چاپ و نشر بین الملل / 1384
 
امام زمان(عج) و شیخ مفید/ سیدجعفر رفیعی/ یاران قائم / 1386
 
امام مهدی(عج) حقیقتی جاوید؛ ده پرسش و پاسخ پیرامون حضرت مهدی(عج)/ محمدبن محمد شیخ مفید، محمدباقر خالصی (مترجم)، حسین استادولی(ویراستار)/ شبر / 1386
 
پرسمان های کلامی؛ پنج رساله کوتاه کلامی از شیخ مفید، فخرالمحققین، شیخ طوسی، سید مرتضی/ علی اوجبی (به اهتمام)/ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات / 1386
 
نظام سیاسی و دولت مطلوب در اندیشه سیاسی شیخ مفید، سید مرتضی و شیخ طوسی/ سیدمحمدرضا موسویان، علی خالقی، محمود شفیعی/مرکز اسناد انقلاب اسلامی/ 1386
  اعتقادات صدوق به ضمیمه حواشی شیخ مفید/ محمدبن محمد مفید، ابوجعفرمحمدبن بابویه قمی، محمدعلی قلعه کهنه ای (مترجم)/ راه علم/ 1387
کلمات کلیدی
کتاب  |  امام  |  حدیث  |  فقه  |  شیخ طوسی  |  شیخ مفید  |  درگذشت شیخ مفید خالق کتاب  | 
لینک کوتاه :