احمد آذری قمی

تولد و دوران کودکی

مرحوم آیة الله احمد آذری قمی در ربیع الاول سال 1342 هجری قمری مطابق با 1302 هجری شمسی در شهر قم به دنیا آمد. پدرش مرحوم حسین علی از مردان معروف و مشهور قم بود و در فضل و ادب سرشناس بود. همچنین همنشین عالمان بزرگی همچون مرحوم صدر، مرحوم حجت کوه کمره ای و مرحوم نجفی بود. خاندان مرحوم آذری قمی که به خاندان بیگدلی شاملو شهرت داشتند، در مناطق گوناگون ایران مسکن گزیده بودند. بیشتر آنها به شغل کشاورزی و دامداری اشتغال داشتند و در دوره های قبل، در دربار سلاطین صفویه، افشار، زندیه و قاجاریه مناصب مهم نظامی و سیاسی را دارا بودند. شاعر بزرگی به نام آذر بیگدلی، صاحب «آتشکده آذر» از این خاندان است. مرحوم آذری قمی در چنین خاندانی متولد شد و با تربیت خاص مادرش، از پنج سالگی نماز خواندن را آغاز کرد.

دوران تحصیل

آیة الله آذری قمی در پنج سالگی به مکتب رفت و آموختن قرآن را آغاز کرد. استعداد و حافظه خوب وی باعث شد که در طول دوران دبستان و دبیرستان، همواره شاگرد اول باشد؛ به گونه ای که در سال 1320 در امتحانات نهایی که امام موسی صدر نیز در آن شرکت داشت، با معدل بیش از 19 قبول شد. در همان سال، تحت تأثیر سخنان پیامبر گونه امام خمینی(ره) قرار گرفت و مشتاق کسب علوم دینی شد. از این رو به مدرسه فیضیه رفت و ادبیات عرب را آغاز کرد؛ به گونه ای که شرح امثله را در یک روز و صرف میر را در سه روز و باقیمانده مباحث را با روزی یازده درس فرا گرفت و در مدت دو سال، ادبیات، منطق، معالم، شرح لمعه و مقداری از رسائل را به پایان رساند. در تابستان 1322 به بروجرد رفت و با فضلایی همچون شهید مرتضی مطهری، در درس معالم آیة الله بروجردی شرکت کرد و هم زمان حفظ قرآن کریم را آغاز کرد؛ به گونه ای که هر روز یک جزء آن را به حافظه می سپرد و نیز با تفسیر مجمع البیان انس فراوان داشت.

در پاییز همان سال، به نجف اشرف مشرف شد. مخارج سفر را از فروش کتب خود به دست آورد و با توسل به حضرت عباس علیه السلام و مادر گرامی اش حضرت ام البنین سلام الله علیها از خطرهای آن روز ایران که نیروهای متفقین آن را ایجاد کرده بودند، مصون ماند و در کمتر از ده روز به نجف رسید. در نجف نیز از محضر استادان آن دیار بهره های فراوان برد. پس از دو سال و نیز حضور در نجف، به قصد دیدار والدین و خویشان خود به ایران آمد و با مشاهده رونق بی نظیر حوزه علمیه قم، با حضور آیة الله العظمی بروجردی از بازگشت به نجف صرف نظر کرد و سال های متمادی در دروس آیة الله بروجردی و آیة الله محقق داماد شرکت نمود.

استادان و دوستان

آیة الله آذری قمی در سال های تحصیل خود، محضر عالمان برجسته بسیاری را درک کرد و همواره در کنار درس، در درس اخلاق امام خمینی(ره) شرکت می جست. وی رسائل و مکاسب را نزد حضرات آیات آقا سید یحیی یزدی، آقا میرزا هاشم آملی و حاج میرزا حسن یزدی که هر سه از شاگردان آقا ضیاء عراقی بودند، فرا گرفت. برای فراگیری کفایه نیز به درس آیة الله زنجانی رفت. سپس به درس خارج فقه و اصول آیة الله العظمی خویی رفت و دروس او را یادداشت برداری می کرد. این حضور، بیش از یک سال و نیم به طول انجامید.

با بازگشت به قم، به مدت پانزده سال در درس آیة الله العظمی بروجردی شرکت کرد و مدت بیست و پنج سال متوالی در دروس فقه و اصول مرحوم آیة الله العظمی محقق داماد حضور داشت و در ضمن آن، از اخلاق و سیره معنوی او نیز بهره های فراوان برد.

آیة الله احمد آذری قمی در طول دوران تحصیل خود با بسیاری از فضلای قم رابطه دوستانه داشت که از جمله آنان می توان آیة الله العظمی سید موسی شبیری زنجانی را نام برد که آنها، بسیاری از دروس دوره سطح را با هم مباحثه نمودند.

فعالیت های علمی و فرهنگی

مرحوم آذری قمی در دوران عمر خود، خدمات فرهنگی و علمی بسیاری را انجام داده است. آیة الله آذری قمی از آغازین سال های تحصیل، به تدریس همت گماشت. از سال 1351 تدریس رسائل و خارج فقه را در مدرسه علمیه حقانی آغاز کرد. در سال 1367 هجری شمسی با درخواست حضرت امام از حوزه، مبنی بر پرداختن به مسائل مستحدثه، آیة الله آذری درس های خارج خود را به مسائل مستحدثه در مکاسب محرمه، اجتهاد و تقلید، ربا و بانکداری اسلامی اختصاص داد که حاصل آن، کتاب های اجتهاد و تقلید در چهار جلد و مکاسب محرمه در سه جلد و دیگر کتب می باشد.

مرحوم آیة الله آذری قمی در پیش از انقلاب و پس از انقلاب در مجلات و نشریات گوناگونی، مقاله نگاشته اند. از جمله می توان به مقاله «امید» در مجله «مجموعه حکمت» یا مقاله انتقادی درباره کتاب جهان اسلام، نوشته لویی ماسینیون در مجله مکتب تشیع اشاره کرد. بخش اعظم مقالات وی در پس از انقلاب در روزنامه «رسالت» که خود مؤسس آن بود، چاپ شده است بسیاری از این مقالات هم اکنون در قالب کتب منتشر شده است.

تالیفات

 مرحوم آذری، کتب فراوانی از خود بر جای نهاده است که برخی از آنها به شرح زیر است:

1- مالکیت در اسلام؛

2- خط امام؛

3- پاسخ به مشکلات اقتصادی اسلام؛

4- ولایت فقیه از دیدگاه قرآن؛

5- ولایت فقیه از دیدگاه فقها؛

6- پرسش و پاسخ به سؤالات مذهبی، اجتماعی، اقتصادی؛

7- شرحی بر وصیت نامه سیاسی ـ الهی امام خمینی(ره)؛

8- دیه و شطرنج از دیدگاه احکام فقهی؛

9- سیمای زن در نظام اسلامی؛

10- التحقیق فی الاصول المفیده؛

11- اجتهاد و تقلید؛

12- مکاسب محرمه؛

13- رساله علمیه؛

14- ولایت فقیه از دیدگاه شیخ انصاری؛

15- شئون و شرایط رهبری و مرجعیت؛

16- مسؤولیت اخذ و صرف وجوه شرعی؛

17- سخنرانی های آقای آذری در حرم مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها؛

18- احکام زمین و متعلقات آن؛

19- رهبری پرچمدار مبارزه با کفر و استکبار؛

20- احتکار و گران فروشی؛

21- خطبه های نماز جمعه شهرک آیة الله خامنه ای(خاوه)؛

22- توضیح المسائل.

فعالیت های سیاسی

مرحوم آذری قمی، در دوران رژیم شاه فعالیت سیاسی گسترده ای داشت. در سال 1324 بحث آوردن جنازه رضاخان پهلوی به ایران و دفن آن در قم مطرح شد که فدائیان اسلام در این زمینه قیام کردند. آیة الله آذری از علاقه مندان به فدائیان اسلام و از مدافعان ایشان بود. در داستان ملی شدن صنعت نفت نیز از هیچ کوششی دریغ نورزید و همواره به افشاگری می پرداخت.

در سال 1344 که قرار شد طلاب و فضلا در منازل علما تحصن کنند، آیة الله آذری فعالیت گسترده ای داشت و خود مسؤل سازماندهی تحصن در بیت آیة الله العظمی گلپایگانی بود. از فعالیت های مهم وی در صحنه سیاسی، حضور در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغازین روزها تا پایان عمر بود. او خود از مؤسسان جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بود و در فعالیت های علمی و سیاسی آن شرکت می کرد و اعلامیه ها و بیانیه های آن در زمینه های گوناگون را امضا می نمود.

آیة الله آذری در رژیم طاغوت، بارها به زندان افتاد که حداکثر آن شش ماه بود و به مدت سه سال هم به برازجان تبعید شد. در واپسین روزهای انقلاب که دولت شاه فرودگاهها را برای فرود هواپیمای امام(ره) بسته بود، آیة الله آذری به صف متحصنین در دانشگاه تهران پیوست و همواره به مخالفت با دولت شاه پرداخت.

مسؤولیت ها

آیة الله آذری پس از انقلاب نیز در مسؤولیت های فراوانی ایفای نقش کرد که برخی از آنها به شرح زیر است:

1- دادستان دادگاههای انقلاب تهران با حکم امام(ره)؛

2- نماینده امام برای اجرای حکم عفو در استان خوزستان؛

3- نمایندگی مردم قم در مجلس شورای اسلامی در دوره دوم؛

4- عضویت در شورای بازنگری قانون اساسی؛

5- نمایندگی مجلس خبرگان رهبری در دوره اول و دوم از استان تهران؛

6- سرپرستی روزنامه رسالت؛

7- عضویت در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

رحلت

مرحوم آذری قمی در روز ۲۲ بهمن ۱۳۷۷ در بیمارستان خاتم‌الانبیای تهران در سن ۷۳ سالگی درگذشت و در صحن حرم حضرت معصومه به خاک سپرده شد.