احمد قمی

شیخ احمد در 950ق/1543م مقارن با ایام فرمانروایی شاه طهماسب صفوی در محله قدیمی چهارمردان قم دیده به جهان گشود. او وقتی به سنین نوجوانی گام نهاد، علاقه مند به فراگیری علوم و معارف دینی شد. و پس از مدتی نسبتاً کوتاه موفق گردید دروس متعارف و متداول آن زمان حوزه علمیه قم را به خوبی بیاموزد و آن چنان پیشرفتی در این راستا از خود بروز داد که در جوانی به لقب شیخ مفتخر گردید و استادان و برخی دانشوران علوم دینی به تکریم او پرداختند.

با استحکام قدرت سلسله صفوی و توسعه روابط ایران با دیگر کشورهای جهان، هیأت های مذهبی و تجاری از ایران به سوی دیگر کشورها رهسپار شدند و گروهی از بازرگانان مؤمن به همراه روحانیان علاقه مند برای تبلیغ و تجارت به سوی دیگر کشورها راه افتادند. زمزمه این گونه مسافرت ها به گوش شیخ احمد قمی رسیده بود. از سویی برخی افراد که پیشینه ای در مسافرت های دریایی داشتند، برایش توضیح دادند: مردمانی در نواحی جنوب شرقی آسیا زندگی می کنند که تشنه حق هستند و مایلند حقایقی درباره آیین اسلام دریافت کنند و اگرچه مسافرت با کشتی از طریق بنادر خلیج فارس و دریای عمان و روی آوردن به این نقاط با مشکلاتی همراه است ولی اگر پیام توحید به گوش افرادی که در تیرگی شرک و بت پرستی زندگی می کنند برسد و از پس این تباهی ها و آلودگی های اعتقادی، صبح صادق ایمان و اسلام طلوع نماید، چنین سیاحتی شیرین و بابرکت و نویددهنده خواهد بود. این مسایل انگیزه های شیخ احمد را برای رفتن به آسیای جنوب شرقی تقویت کرد و او مصمم گردید با اندوخته های فقهی و احاطه بر مسایل شرعی و تجاربی که در تجارت و بازرگانی داشت، برای این منظور بار سفر بندد.

سرانجام، این تربیت یافته مکتب فقهی و حدیثی قم با کوله باری از دانش و فضیلت به قصد ترویج عقاید شیعه و فرهنگ اهل بیت علیهم السلام و فعالیت های تجاری به همراه برادر خود -محمد سعید- بار سفری دور و دراز و پرماجرا را بست و در سال 1014 ق/1605 م توسط یک کشتی بزرگ ایرانی و از طریق سواحل جنوب شرقی ایران پس از طی مسیری پرمخاطره و پشت سر نهادن توفان های دریایی به بندر مالاکا رسید و وارد خلیج سیام شد و در شهر آیوتایا اقامت گزید.

در آن زمان به دلیل رونق اقتصادی و بازرگانی، گروه های زیادی از بازرگانان ایرانی، عرب و اروپایی در این دیار به سر می بردند اما شیخ احمد به همراهی برادرش به قصد دیگری به آیوتایا قدم نهاده بود. او می خواست در شب ظلمانی شرک و جهالت بت پرستی رایحه عطرآگین توحید را در تایلند پراکنده سازد. بوستانی از فضیلت فراهم آورد و نور اسلام را در این سرزمین منتشر سازد. در آن زمان سیام (تایلند) از زیر سلطه حاکمان برمه ای آزاد شده بود. آن موقع آیوتایا اگرچه شهر کوچکی بود، ولی به دلیل موقعیت و جنبه های فرهنگی و اجتماعی، مرکز حکومت تایلند به شمار می آمد و فرمانروای وقت، ناراسوئن(نارسوآن) به توسعه آن همت گماشته بود. این شهر تازه رشد یافته نیاز به سازمان اداری و تجاری منظمی داشت که بتواند درباره صادرات و واردات و ارتباط با کشورهای دیگر فعال باشد. در اصول و مناسبات اجتماعی آن نیز تحولاتی رخ داده بود. کارگزاران اگرچه بودایی و تایی بودند، ولی اجازه می دادند عقاید و مذاهب دیگر در آن جا ترویج گردد. افراد لایق و شایسته از نقاط دیگر هم قادر بودند در امور اداری و دیوانی مشغول کار گردند. در واقع دولت وقت به جای همانندسازی، سیاست همگرایی را پی گرفته بود و در پرتو چنین وسعت نظری، افرادی از نژادهای گوناگون و با تمایل های مذهبی دیگر، در تشکیلات حکومتی فعال بودند و چنین شیوه ای مطلوب، به مسلمانان اجازه داد با آرامش و امنیت روانی در آیوتایا سکونت گزینند و به دلیل بروز توانایی ها، صداقت و درستی، بیش از ملیت های دیگر پست های حساس در امور دریایی، خدمات اجتماعی و انتظامی را به خود اختصاص دهند.

شیخ احمد و برادرش در محله تاکیا نزدیک فراناکورن مسکن گزیده بودند. با مبلغی که همراه آورده بودند، حجره ای تهیه کردند و موفق شدند فرآورده های جنگلی سیام را به کشورهای دیگر صادر و لوازم و امکانات مورد نیاز تایلند را که در این سرزمین کمیاب بود، به این کشور وارد کنند. آن ها از این طریق سرمایه ای قابل اعتنا به دست آوردند که با آن خانه ای در اسکله کیا ساختند که اهالی به آن عمارت خائق تا کیا می گفتند. محمد سعید که کوچکتر از شیخ احمد بود، به ادامه زندگی در سیام تمایلی نداشت چون هموطنان وی در آنجا اندک بودند، بنابراین با برادر خویش خداحافظی کرد و به قم بازگشت اما شیخ احمد که هدف عالی داشت، می خواست تا آخر عمر در سیام زندگی کند. ایشان با رفتار و کرداری که داشت و تجربه هایی که صادقانه در اختیار دیگران می نهاد. توجه عده ای از کارگزاران سیامی را به سوی خود جلب کرد و با آنان دوست گردید و رفته رفته مشاور وزیر امور خارجه شد. آن موقع حاکم اصلی سانگ هارم شاه بود. چائو فرایافرا کلانگ امور تجاری مربوط به خائق ها، اروپائیان، چینی ها و غیره را به او واگذار کرد. نظام اقتصادی در آن زمان به سبب تصمیم های به جای شیخ احمد قمی از تشکیلات مشابه موفق تر بود تا جایی که سانگ هارم شاه به چائوفریاکلانگ گفت: شیخ احمد انسان بسیار مورد اعتماد و فرد صادقی برای امور کشوری است، تدابیر گرانبها و دیدگاه های ارزشمندش و مشاوره هایی که به وزیر امور خارجه داده، برای توسعه کشور و حاکمیت نظم و انضباط به امور تجاری و مناسبات اقتصادی با دیگر مناطق جهان بسیار مفید و گره گشا بوده است، معتقدم او تمام توان خود را در این راستا به کار گرفته است، پس ضرورت داد در مواقعی به او اجازه شرفیابی به دربار داده شود و ما هم از نظرات مفید او خبردار گردیده و استفاده کنیم، شیخ احمد در این ملاقات ها، برای فرمانروای سیام درباره ضرورت تحولات آینده سخن می گفت و رمز موفقیت کشورهای دیگر را برایش تشریح می کرد تا به وضع بهتری دست یابند. از آن پس شیخ احمد به دستور وزیر دربار به سمت قائم مقام وزیر امور خارجه منصوب گردید. این تشکیلات به همت وی پیشرفت چشمگیری به دست آورد، او بین سیام و ژاپن ارتباط برقرار کرد و گروهی از نمایندگان حکومتی را به آن کشور فرستاد تا در تحکیم روابط دوستان بین دو کشور تلاش کنند. بازرگانان ژاپنی که در سیام استقرار یافته بودند، رفته رفته با مشکلاتی روبه رو شدند و به علت بی کفایتی کارگزارانی که در منطقه آنان به کارشان رسیدگی می کرد، ناگزیر شورش کردند. شاه که سنین سالخوردگی را سپری می کرد، از این خیزش خوفناک گردید و فرار کرد، رئیس عالی مقام امور کشوری با تدبیر و برنامه ریزی شیخ احمد نیروهایی را مسلح، سازماندهی و بسیج نموده و آنان را برای فروخوابانیدن این آشوب به منطقه مورد نظر اعزام نمودند. غائله سرکوب شد. عده ای کشته، برخی گریختند و بقیه که موفق به فرار نشدند و دستگیر شدند. سپس شیخ احمد قوایی را به دربار حکومتی فرستاد تا به مراقبت از آنجا پرداخته تا از تهاجم ژاپنی ها در امان باشد. پس از این اقدامات موفقیت آمیز، فرمانروای وقت سیام شیخ احمد را به سمت وزیر اعظم گماشت و به او املاک و مدال ویژه کارگزاران عالی مقام را اهدا کرد.

در مدت نزدیک به سیصد و پنجاه سال افرادی از خاندان شیخ احمد قمی، منصب رهبری جامعه مسلمانان سیام را عهده دار بودند و با درایت و مدیریت درست خود همواره عامل وحدت در میان طوایف مسلمان و رشد و تقویت آنان بودند

شیخ احمد قمی طی شش دوره پادشاهی سیام ارتباطی بسیار نزدیک با حاکمان وقت داشت. او در دوران سلطنت فاراسوام سنگدوم که با شاه عباس صفوی معاصر بود به عنوان مشاور عالی وی و وزیر خزانه داری منصوب و مسئولیت امور بازرگانی خارجی را عهده دار شد، در همین دوره به سبب اهتمام وی در توسعه بنادر و بهبود تجارت سیام به مقام انسان بزرگ که از القاب درباری بود، نایل گردید.

شیخ احمد به موازات فعالیت های اداری، سیاسی و تجاری، برای تبلیغ و ترویج تشیع در تایلند اهتمام فوق العاده ای از خود بروز داد. آن چه او را در این راستا مشتاق کرد، عملی ساختن دستورهای دینی و موازین اخلاقی در مناسبات فردی و اجتماعی وی بود. صدق و اخلاصش افراد را مشتاق بازگشت به فطرت پاک خویش و آیین اسلام می نمود. او به دلیل فضایلی که در وجود خود شکوفا کرده بود و نیز کارنامه ای درخشان در نظام حکومتی سیام، کوشش های وی برای گسترش آیین محمدی در این سرزمین ثمربخش گردید و او بعد از یک دهه فعالیت مذهبی، گروه چائوس را به وجود آورد. تشکلی که او را در امور تبلیغی یاری می داد و چندی نگذشت که جامعه مسلمانان سیام از نظر نفوذ سیاسی و فرهنگی، اعتبار قابل توجهی به دست آورد. دوستان و پیروان شیخ احمد توانسته بودند برای مهاجران و اهالی مقیم آیوتایا کلاس های اعتقادی برگزار کنند و از این رهگذر آنان را جذب اسلام نمایند. با توسعه کمی و کیفی جامعه اسلامی سیام فرمانروای آن زمان درصدد برآمد آنان را به عنوان اقلیت رسمی شناسایی کند. در این شناسایی و تثبیت هویت، نقش شیخ احمد بسیار مؤثر و تعیین کننده بود. به این ترتیب وی علاوه بر سمت های اداری و تجاری، به سمت ریاست جامعه مسلمانان سیام 1منصوب گردید و بعدها به عنوان نخستین شیخ الاسلام این سرزمین شناخته شد. مقامی که بر اساس آن اجازه یافت مذهب شیعه اثنیعشری را به جامعه تایلند معرفی کند. مقام شیخ الاسلام به نحوی وزیر امور مسلمانان به شمار رفت و تا قبل از شیخ احمد وجود نداشت. بر اساس اسناد مکتوب از جمله نوشته های محمد ابراهیم به دلیل حضور فعال و قوی شیخ احمد قمی، اکثریت مسلمانان آیوتایا را شیعیان تشکیل می دادند. البته جامعه اهل تسنن بیشتر مالزی تبار و یا اهل اندونزی بودند. رابطه بودایی ها و شیعیان بر اساس احترام متقابل و بردباری بنا گردید. مقام شیخ الاسلامی در میان فرزندان و نوادگان شیخ احمد برقرار بود و تا سال 1945م خانواده سلطنتی حکم این مقام را به احفاد شیخ احمد اختصاص می دادند. با تشکیل تأسیسات اسلامی با سرپرستی و نظارت شیخ احمد قمی، زبان و ادبیات عربی و فارسی در تایلند گسترش یافت. به عنوان مثال مسلمانان تایلندی واژه نماز را به همین شکل فارسی می شناسند و کسانی که عربی می دانند، لفظ صلوة را به کار می برند.

در این ایام، شهرت شیخ احمد قمی چنان افزایش یافت که ملاقات با وی و همکاری با ایشان در امور بازرگانی و فرهنگی جزو آرزوهای بومیان، مسافران و تاجران بود. آخرین ارتقای مقام شیخ احمد در زمان شاه پراسانترنگ بود. در این زمان او 90 سال داشت که به عنوان مشاور شاه در امور کشوری برگزیده شد و یک سال بعد یعنی در سال 1041ق/1631م در اوایل حکومت نارای دیده از جهان فرو بست. از آن پس تمام کسانی که به این سمت ها رسیدند، از نوادگان شیخ احمد قمی بودند و این مقام تا هشتمین نسل از نوادگان وی یعنی تا زمان رامای پنجم در 1292ق/1875م ادامه یافت.

شیخ احمد قمی با زنی تایلندی به نام چائی(چوری) ازدواج کرد که حاصل این ازدواج سه فرزند بود. دو پسر و یک دختر. به این ترتیب خانواده ای از نسل شیخ احمد قمی در تایلند شکل گرفت که خاندان بزرگی را تشکیل دادند و فرزندان و نوادگان آنان در مناصب اقتصادی، تجاری، فرهنگی و اداری سمت های مهمی را عهده دار بودند. در مدت نزدیک به سیصد و پنجاه سال افرادی از خاندان شیخ احمد قمی، منصب رهبری جامعه مسلمانان سیام را عهده دار بودند و با درایت و مدیریت درست خود همواره عامل وحدت در میان طوایف مسلمان و رشد و تقویت آنان بودند.

مقبره شیخ احمد قمی در دانشکده تربیت معلم آیوتایا در 80 کیلومتری بانکوک قرار دارد که همچون مزار یکی از بزرگ ترین و بهترین شخصیت های فرهنگی و سیاسی تایلند به شمار می رود و با بنایی با شکوه تزیین گردیده است.