فقیه متبحر، آیةاللّه سیدمحمدمحقق داماد، یکی از افاضل و اکابر مدرسین حوزه علمیه قم بود که به واسطه پیوند با دختر آیةاللّه العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری به داماد ملقب و مشهور گردید.
ایشان در خانواده ای روحانی که به فضل و تقوا، اشتهار داشت دیده به جهان گشود. سیدمحمد هم چون جد بزرگوارش پیامبراکرم صلی اللّه علیه وآله، قبل از ولادت، پدر را از دست داد و در شش سالگی مادر را و چون جدش 63 سال عمر کرد.
پدرش حجة الاسلام والمسلمین سید جعفر که از علاقه مندان واقعی خاندان اهل بیت علیهم السلام بود، قبل از تولد فرزندش، با پای پیاده به شوق زیارت عتبات عالیات، از وطن خارج شد و در همین سفر بود که روح پاکش به ملکوت اعلی پیوست. پس از پدر، دیری نپائید که خزان عمر مادر نیز فرارسید و قلب نازک و کودکانه سیدمحمد را سخت جریحه دار کرد، اما دست هدایت گر حضرت حق، که هماره یار و مددکارش بود، او را در نوجوانی در جرگه طالبان علوم اسلامی کشانید.
ایشان مدتی کوتاه در اردکان به تحصیل پرداخت، سپس به حوزه علمیه یزد مهاجرت و سالیانی چند از محضر اساتید بزرگ و معروف آن دیار، هم چون: حاج شیخ غلام رضا یزدی استفاده علمی و اخلاقی فراوانی برد. معظم له به برکت استعداد شایان خدادادی، ذوق فراوان و نبوغی که داشت، توانسته بود طی ده سال تحصیل در یزد، به مراحل والایی از علم و کمال دست یابد.
ایشان در سال 1341 قمری بنا به صلاح دید استادش حاج شیخ غلام رضایزدی، جهت ادامه تحصیل به حوزه علمیه قم مهاجرت کرد. عنایت خاصی که آن استاد به این شاگرد داشت مخصوصاً در لحظه خداحافظی، به قدری جالب و عاطفی بوده که نظیرش کمتر دیده شده است. در این ارتباط حضرت آیةاللّه العظمی شبیری زنجانی می فرمایند: آقای داماد، وقتی که کیفیت آمدن استادش به گاراژ برای بدرقه و کندن لباس و جوراب و پوشاندن آنها به شاگرد را متذکر می شدند، اشک در چشمشان حلقه می زد.
حوزه علمیه قم که در آن زمان با همت والای حاج شیخ عبدالکریم حائری رونقی به خود گرفته و آوازه اش تا اقصی نقاط رسیده بود، این فرصت را به سیدمحمد داد تا از محضر اساتید مجرب و مهذبش، بهره برده و بر اندوخته های علمی و کمالات معنوی خویش بیفزاید. او در این راه، چنان توفیق یافت که تحسین اساتید خود مخصوصاً حاج شیخ عبدالکریم حائری را برانگیخت و مورد عنایت خاص معظم له قرارگرفت و سرانجام به دامادی ایشان مفتخر شد.
گرچه ایشان از همان دوران تحصیل به تدریس نیز اشتغال داشت اما پس از ارتحال استاد بزرگوارش تدریس ایشان وارد مرحله جدیدی شد و در مدت کوتاهی محضر درسش محل تجمع فضلای بنام حوزه گردید. در مورد مقام علمی آن استاد عظیم الشان، شهید مطهری می فرمودند: ایشان در فقه و اصول، یدبیضا می کند. هم چنین فرزند بزرگوار آیةالله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری از قول والد محترمشان نقل کردند که: آقای داماد از خوش فکرترین شاگردان من است تربیت ده ها مجتهد وارسته و مدرس برجسته که همگی افتخار شاگردی ایشان را داشته و بعضا تقریرات درس فقه و اصول معظم له را تحریر و چاپ کرده اند، حکایت از ژرفای آن دریای دانش و قله فضل و کمال دارد.
این فقیه محقق، علاوه بر فضل و مقام علمی، مردی صریح اللهجه، خوش بیان و شیرین سخن بود. رابطه عاطفی عمیقی بین استاد و شاگردانش برقرار بود. عنایت خاصی به امر تدریس و تربیت فضلا داشت و غالب اوقات لیل و نهارش صرف مطالعه و تحقیق می شد. ایشان از پرمطالعه ترین اساتید حوزه علمیه قم محسوب می شد. علاقه آیةالله العظمی محقق داماد به تدریس، به حدی بود که در روزهای آخر عمر که به واسطه کسالت و عارضه قلبی در بستر بیماری بسر می بردند، گاهی اوقات که ساعت درسشان فرا می رسید و خود را از شرکت در جلسه درس و حلقه شاگردان خود محروم می دیدند، گریه می کردند و این جملات پرارزش را می فرمودند: من از مرگ نمی ترسم، ولی از این می ترسم که وجود عاطل و باطلی باشم و نتوانم انجام وظیفه شرعی کنم.
ایشان به حق عالمی به تمام معنی وارسته و آراسته به ملکات فاضله و سجایای حمیده بود. دارای قلبی بسیار رئوف و احساساتی لطیف و روحانی بود. می فرمود: در تمام عمرم جز دو مرتبه، نماز میت نخواندم و در هر دوبار نیز منقلب شده و نتوانستم آن را تمام کنم. این عالم متقی آن گاه که در مسند ارشاد و وعظ قرار می گرفت، سخنانش اثر عمیقی در دل های شنوندگان می گذاشت و هر بیننده ای تحت تأثیر حالت روحانی و چشم اشکبار او قرار می گرفت. یکی از شاگردان آن مرحوم می فرمود: آن بزرگوار به هیچ وجه طالب ریاست و مقام نبود، و از افرادی بود که برایش فرقی نمی کرد که دو نفر در درسش باشند یا بیشتر، شاگردانش را هم پند و اندرز می داد تا مبادا افکار پوچ ریاست طلبی و حبّ جاه، آنان را بفریبد.
این استاد عالی قدر و فقیه فرزانه، پس از نیم قرن تحقیق، تدریس و تربیت ده ها شاگرد که هرکدام خود از اساتید بزرگ و بعضی هم از مراجع مهم به شمار می آیند، در دومین روز از ماه ذی الحجة 1388 قمری براثر سکته قلبی دارفانی را وداع کرده و به دیار باقی شتافت. رحلت آن استاد بزرگ، حوزه های علمیه را در غم و اندوه فرو برد. پیکر پاک ایشان، پس از تشییع باشکوه، در یکی از مقابر صحن شرقی حرم ملکوتی کریمه اهل بیت حضرت فاطمه معصومه علیها السلام به خاک سپرده شد.
جستجو در قاموس نور