شیخ فضل اللّه کجوری مازندرانی مشهور به نوری، به تاریخ دوم ذی الحجه سال 1259 در لاشک کجور از توابع نوشهر دیده به دنیا گشود. پدرش ملا عباس نوری طبرسی بود که از افاضل علمای دین و پیشوایان مورد اطمینان و اعتماد و وثوق مردم نور مازندران شمرده می شد. وی از شاگردان علامه میرزا محمد تقی نوری و نیز داماد وی به شمار می رفت. جد شیخ به نام میرزا تقی نوری یکی از دانشمندان بزرگ خطه مازندران، از شاگردان ملا علی نوری و سید محمد مجاهد بود که آثار فراوانی در صحنه تألیف و ترویج دین و قضاوت بین مردم و تربیت طلاب از خود به یادگار نهاد.[1]
شیخ شهید تحصیلات مقدماتی را در زادگاه خویش و نیز احتمالا در تهران به پایان رسانید، سپس در همان عنفوان جوانی به سنت معمول عالمان دین در آن روزگار بار سفر بست و به عزم تکمیل مراتب علمی راهی عتبات عالیات گردید و در نجف اشرف اقامت گزید و در جلسات درس اساتید بزرگوار و فقیهان والامقامی همچون آیات عظام «شیخ راضی»، «میرزا حبیب اللّه رشتی» و «میرزای شیرازی» حاضر شد. در این زمان، میرزای شیرازی هنوز در نجف اشرف اقامت داشت. چندی بعد که میرزا به سامرا عزیمت نمود، شیخ شهید که تعلق تام به آن بزرگ مرجع دین و سیاست داشت به همراه«محدث نوری»و نیز استاد مسلم اخلاق«ملا فتحعلی سلطان آبادی »از نجف عازم سامرا شد. در سال 1292 ق به حضور میرزا رسید و در آنجا اقامت گزید. شیخ به برکت هوش و استعداد سرشار و همراه با تلاش جدی و پشتکار کم نظیر خویش که از فضل الهی داشت از شاگردان صاحب نام حوزه درس میرزا گردید و تقریرات درس آن مرجع بزرگ را به رشته تحریر درآورد و بعدها در تهران به طبع رسانید.[2]
شیخ پس از فراگرفتن علوم حوزه های علمیه و پس از نیل به مرتبه اجتهاد و تألیف چند رساله فقهی و اصولی، و اخذ اجازه روایت، به اشاره میرزای شیرازی برای ارشاد و هدایت مردم در حدود سال 1300 ق به تهران آمد و رفته رفته از روحانیون تراز اول و زمامدار روحانیت ایران شد.[3]
وی درنهضت تحریم تنباکو نقش مهمی داشت و پس از آن در نهضت عدالتخانه که به نهضت مشروطیت تبدیل شد، از رهبران مهم و برجسته بود.
به دنبال انحراف نهضت عدالتخانه و طرح مشروطیت، او به دلیل روشن نبودن اهداف و اندیشه های سردمداران مشروطه و اعمال ضد اسلامی آنها، با آن به مخالفت برخاست و سرانجام پس از پیروزی و حاکمیت مشروطه طلبان در یک دادگاه فرمایشی و تصنعی به اعدام محکوم شد و در تاریخ سیزدهم رجب سال 1327ه. ق در میدان توپخانه به شهادت رسید.[4]
پی نوشت ها:
[1] مهدی انصاری،شیخ فضل اللّه نوری و مشروطیت(تهران:امیر کبیر،1376)،ص 29.
[2] علی ابو الحسنی(منذر)،پایداری تا پای دار(تهران:نور،1368)،ص 160.
[3] اولین شهید انتقاد از غرب و غرب گرایی در ایران (سیری در اندیشه های شیخ فضل الله نوری و تاثیر آن در انقلاب اسلامی ایران)؛ پور موذن،منصور، نشریه پانزده خرداد، تابستان 1387 - شماره 16.
[4] اندیشه‌های سیاسی شهید شیخ فضل‌الله نوری؛ حسن‌زاده، سیدمجید ؛ مجله فرهنگ کوثر، مرداد 1377 - شماره 17
جستجو در قاموس نور