محمد تقی بن مقصود مجلسی

علامه محمدتقی مجلسی در سال ۱۰۰۳ هجری در اصفهان متولد شد. خاندان او از نسل أبونعیم اصفهانی مؤلف حلیة الاولیاء هستند. او نزد عالمانی همچون شیخ بهایی و ملا عبدالله شوشتری تحصیل کرد و سپس به نجف اشرف رفت و تحصیلات فقهی و حدیثی خود را در آن دیار ادامه داد. او پس از مرگ شاه عباس به اصفهان بازگشت و تدریس و تعلیم خویش را در این شهر آغاز نمود. گسترش حدیث پژوهی در اصفهان از نتایج فعالیتهای او است. او در این باره می نویسد:

آنچه از آن جمله بهره این بی بضاعت شده است، آن است که چون علم اخبار اهل بیت رسالت.. . به دلیل استیلای سلاطین جور و ائمه ضلال متروک و منسوخ شده بود.. . در احیای مراسم و تبیین معالم آن به نحوی تلاش کردم که اکنون، بحمد الله، تمامی علوم را نسخ کرده است و اکثر علمای زمان به ترویج و تحصیل آن رو آورده اند.[1]

آثار حدیثی علامه محمدتقی مجلسی فراوان است؛ زیرا او تمامی کوشش خویش را در این علم متمرکز نمود. افزون بر برخی نگاشته های رجالی، همانند حاشیه ای بر نقد الرجال و شرح مشیخه من لا یحضره الفقیه، آثار او را می توان در سه حوزه جای داد:

1. ترویج صحیفه سجادیه

گسترش نسخه برداری از صحیفه سجادیه و معرفی آن به جوامع علمی شیعی از جمله تلاشهای علامه مجلسی بوده است. او خود اشاره می کند که در حالتی، بین خواب و بیداری، امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) را دیده و از ایشان کتابی را درخواست کرده است. امام (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نیز کتاب صحیفه سجادیه را به او معرفی کرده اند. او پس از آن به ترویج این کتاب پرداخته و نسخه هایی متعدد از آن را در اصفهان منتشر کرده است.[2]

اگرچه این کتاب قبل از علامه مجلسی هم در دست دانشمندان بود، ولی رواج گسترده آن به تلاش مجلسی اول صورت گرفته است.

او دو شرح فارسی و عربی نیز بر صحیفه سجادیه نگاشته است.

۲. شرح کتاب من لا یحضره الفقیه

مشهورترین و ماندگارترین تلاش علمی و حدیثی علامه مجلسی، نگارش دو شرح مفصّل به زبان عربی و فارسی بر کتاب من لا یحضره الفقیه است که شرح عربی آن روضة المتقین و شرح فارسی آن لوامع صاحبقرانی نام دارد.

او در این کتابها با استفاده از تمامی اندوخته های خویش و با به کارگیری مبانی مقبول در فهم و درک روایات، در پی دست یابی به مراد جدی معصوم علیه السلام و تبیین آن برای مخاطبان خویش بوده است.[3]

علاوه بر این، ایشان شرحی نیز بر کتاب تهذیب الأحکام با نام إحیاء الأحادیث فی شرح تهذیب الحدیث نوشته است.[4]

۳. فارسی نویسی

همان گونه که گفتیم، فارسی نویسی، از روشهای مجلسی اول در فراگیر کردن استفاده از متون حدیثی است. تألیف شرح فارسی بر صحیفه سجادیه و من لا یحضره الفقیه از ابداعات او به شمار می رود. علاوه بر این، او خطبه امام علی علیه السلام در اوصاف متقین را نیز به زبان فارسی شرح کرده است.

تمایل به اخباریان در آثار مجلسی اول مشهود است.

درباره تمایل ایشان به عرفان و تصوف و گرایش به کشف و شهود و ارتباط با برخی از چهره های صوفی شیعی معاصر نیز گفتارهایی نقل شده است، اما علامه محمدباقر مجلسی، که تفکر ضد صوفی گری دارد، درصدد نفی این انتساب برآمده و نوشته است:

وَإیّاک أن تَظُنَّ بِالوالدِ أنّه مِنَ الصُّوفیّة وإنّما کانَ یُظهِرُ أنّه مِنهم لِأجلِ التَّوصُّلِ إلَی رَدِّهِم عَن اعتِقاداتِهم الباطِلَة.[5]

و برحذر باش از اینکه والد ما را از صوفیه بپنداری، زیرا او خود را از آنها نشان می داد تا بتواند آنان را از عقاید باطلشان بازگرداند.

پی نوشت ها: