علی بن عبد العالی معروف به «محقق کرکی» یا «محقق ثانی»، یکی از دانشمندان نامی و ممتاز و از مجتهدین و مفاخر والا مقام شیعه به شمار می رود. وی در سال 865 یا 870 هجری در خانواده ای با ایمان در روستای «کَرَک نوح»[1] از شهرهای منطقه بقاع لبنان دیده به جهان گشود.
وی در همان شهر علوم مقدماتی را نزد دانشمندان آن دیار آموخت، سپس به کشور مصر رفت و از دانشمندان آن دیار هم بهره های فراوانی برد و آنگاه به نجف اشرف وارد شد و در همانجا رحل اقامت افکند.[2]
درگیری حکومت عثمانی با صفویه باعث شد که بر شیعیان سخت گیری صورت گیرد. این فشار و سخت گیری موجب هجرت علماء و بزرگان از مناطق عرب به سوی ایران شد. محقق کرکی نیز یکی از دانشمندانی بود که در دهه دوم قرن دهم هجری به احتمال زیاد به دعوت شاه اسماعیل به ایران آمد.[3] این عالم برجسته 15 سال در ایران ماند. اما جنگ چالدران و عدم توجه شاه اسماعیل به امور سیاسی و فرهنگی و موقعیت علمای دربار سبب شد تا محقق کرکی به عراق بازگردد.[4]
پس از شاه اسماعیل صفوی، شخصیت معنوی فضل و نبوغ و کاردانی محقق باعث شد تا شاه طهماسب از ایشان تقاضا کند که به ایران برگردد. شاه طهماسب به قدری شیفته ی شخصیّت و مقام علمی محقّق بود که می گفت:
«شما به حکومت و تدبیر امور مملکت سزاوارتر از من می باشید؛ زیرا شما نائب امام (عج) هستید و من یکی از حکمای شما هستم.»[5]
پس از بازگشت محقّق ثانی به ایران، شاه طهماسب مقام شیخ الاسلامی، که بالاترین مقام دینی به شمار می رفت را به ایشان اعطا کرد و دست او را در امور مملکت بازگذاشت. محقّق ثانی نیز از این فرصت استثنائی برای اصلاح برخی انحرافات دربار و نیز نیز ترویج مکتب تشیع و تثبیت مبانی آن در قلمرو حکومت صفوی نهایت بهره را برد.
در نهایت این عالم روحانی و فقیه جلیل القدر جهان تشیّع پس از عمری تلاش در جهت خدمت به مکتب اهل بیت علیهم اسلام، در سن 75 سالگی در نجف اشرف از دنیا رفت.[6] راجع به چگونگی درگذشت مرحوم محقق ثانی اختلافات وجود دارد، به گونه ای که برخی بر این باور هستند که عده ای از بزرگان دولت صفوی که از ورود کرکی به ایران متضرر شده بودند وی را در هجدهم ذیحجه سال 940 توسط سم مسموم کرده و به شهادت رسانده اند.[7]
پیکر محقق کرکی را در جوار مرقد امیرالمؤمنین (علیه السلام)به خاک سپردند ولی نام و یادش و میراث ماندگار شیعه تا ابد زنده است.
از محقق ثانی دو پسر و دو دختر به یادگار ماند که هرکدام از دانشمندان عصر خود بشمار می رفت پسر اول ایشان شیخ عبد العالی نام داشت که در کاشان مقیم بود. پسر دوم مرحوم محقق، شیخ حسن نام داشت. همچنین از دختران وی نیز دو علم وارسته به یادگار ماندند. یکی، میر سید حسین است که در اردبیل تدریس داشت و به حل و فصل مشکلات مردم می پرداختند و از جمله علمای برجسته ی آن شهر به شمار می رفت.[8] و دیگری سید محمد باقر، معروف به میرداماد است که از جمله اساتید صدرالمتألهین می باشد.
پی نوشت ها:
[1] کرَک نوح، در منتهی الیه جنوب کوههای لبنان واقع است و از آنجا که منسوب به حضرت نوح (ع ) است. آن را کرک نوح می خوانند, این شهر، دارای مدرسه علمیّه بوده و حوزۀ علمیّۀ این شهر از قرن نهم هجری آوازه بلندی داشت و در قرن دهم هجری اوج شکوفائی خود را طی می کرد زیرا علمای بسیاری از این حوزه برخاسته اند. اکثر مهاجرین عصر صفوی از علمای جبل عامل به ایران از مجتهدین کرک نوح بودند, (نقل از سایت مرکز جهانی اطلاع رسانی آل البیت)
[2] دوانی،علی، مفاخر اسلام، جلد 4، ص 414
[3] جعفری، صفویه از ظهور تا زوال، ص 98
[4] صفویه نماد اقتدار ایران، ص 116.
[5] مفاخر اسلام، ج 4، ص 422
[6] قصص علماء، ص 347.
[7] صفویان نماد اقتدار ایران ، ص 117،پاورقی.
[8] گلشن ابرار، ص 172
جستجو در قاموس نور