علما و مفاخر  /  علما و بزرگان دینی  /  قرن ششم

محمد بن علی ابن شهر آشوب

محمد بن علی بن شهر آشوب سَرَوی مازندرانی(۴۸۸-۵۸۸ق) معروف به ابن شهر آشوب، فقیه، مفسّر و محدّث شیعه در قرن ششم هجری قمری و نویسنده کتاب‌هایی همچون مناقب آل ابی طالب و معالم العلماء می باشد.

تعداد بازدید : 7368     تاریخ درج : 1387/07/18    

ابوعبدالله محمد بن علی بن شهرآشوب ساروی مازندرانی ملقب به رشیدالّدین و عزالدّین و مشهور به ابن شهر آشوب بود. او ادیب، محدث و فقیه شیعه از دیار طبرستان بود که نزدیک به یک قرن در جهت احیای مکتب اهل بیت (ع) انسان پروری کرد.

دانشمندان، پس از شیخ طوسی او را شیخ الطایفه و زنده کننده شیعه و آثار اهل بیت خوانده اند.

این فقیه عالیقدر به روایتی در 16 شعبان سال 488 یا 489 هجری قمری دیده به جهان گشود. برخی از محققان تولد او را در ساری و برخی در بغداد عنوان کرده اند. جد او شیخ شهرآشوب بن کیاکی، از دانشمندان بزرگ شیعه و از مردم ساری بود که در گروه شاگردان نامی و ممتاز شیخ طوسی (متوفی 460 قمری) به شمار می رفت و پدرش شیخ علی فرزند شیخ شهرآشوب نیز از فقیهان و محدثان فاضل و از دانشمندان بزرگ شیعه محسوب می شد.

دوران کودکی این دانشمند جلیل القدر در دامن خانواده ای روحانی، دانش پرور و تربیت شناس گذشت و چون به هشت سالگی رسید تمام قرآن را حفظ کرده بود و از این به بعد او را حافظ (حافظ قرآن) لقب دادند. ابن شهرآشوب بعد از فراگیری قرآن و دروس مقدماتی و ادبی به تحصیل علوم و معارف دینی مثل فقه و اصول، حدیث،رجال، کلام و تفسیر پرداخت.

آغاز و انجام تحصیلات عالی او دقیقا معلوم نیست، اما همین قدر معلوم است که در نزد پدر و جدش و بزرگانی چون شیخ طبرسی، عبدالواحد آمدی و قطب الدین راوندی سطوح عالی علم و ادب را گذراند.

بزرگانی که ابن شهر آشوب از محضر آنان کسب فیض می کرد هر یک در شهر و دیاری دور از هم زندگی می کردند، بنا بر این وی در راه کسب علم و معرفت و برای استفاده از محضر این دانشمندان سال ها از این شهر به آن شهر و از این دیار به آن دیار در حال مهاجرت و گشت و گذار بوده است.

این محدث بزرگ، پس از سالیانی اقامت در حوزه های علمیه ایران و استفاده از محضر دانشمندان و اساتید بزرگ و مسافرتهای علمی در سرزمین های مختلف ایران مازندران، مشهد مقدس، نیشابور، سبزوار، ری، کاشان، اصفهان و همدان در سال 547 هجری قمری به بغداد پایتخت بنی عباس و مشهورترین مرکز علوم اسلامی آن روزگار عزیمت کرد و به تدریس علوم و فنون مختلف پرداخت و هم در آن رشته ها، کتاب ها نوشت.

در برخی روایات نقل شده است که وی به دنبال درگیری با حکمران مازندران راهی بغداد شد و در آنجا به وعظ و تدریس مشغول شد.

در زمان ابن شهرآشوب دانشمندان و عالمان بزرگی می زیسته اند که مورد احترام مردم و از جایگاه ویژه ای برخوردار بوداند، در این میان ابن شهرآشوب امتیاز و برجستگی خاصی داشت و مقام علمی و موفقیتش از دیگران نمایان تر بود. او به هر شهری از مملکت های اسلامی دارای حوزه علمیه که می رفت، سرآمد علما می شد و کار آموختن به دیگران و بحث و پرورش شاگردان را جدی و چشمگیرتر آغاز می کرد.

ابن شهرآشوب در بغداد در تقویت افکار و گسترش باورها و اقتدار علمای حنبلی سعی و کوشش می کرد، رفته رفته فعالیت های چشم گیر او از سوی مخالفان نادیده انگاشته می شد و او را تضعیف می کردند، از این رو بغداد دیگر مکان مناسبی برای ارایهٔ فعالیت ابن شهرآشوب نبود، بنا بر این وی بغداد را به قصد شهر تاریخی و عالم پرور حله ترک کرد و به آن دیار مهاجرت کرد.

ابن شهرآشوب در سال 567 هجری قمری برابر 550 یا 551 هجری شمسی کرسی درسش را در حله رونق بخشید و شروع به آموختن و شاگردپروری کرد و سپس به موصل و حلب که از زمان حمدانیان پناهگاه شیعیان شده بود، ترک کرد و تا زمان وفات در این شهر به تدریس و تالیف پرداخت.

او در شب جمعه 22 شعبان 588 هجری قمری تقریبا برابر 12 شهریور 571 هجری شمسی در حلب درگذشت و در جبل الجوشن در نزدیکی محلی مشهور به مشهد الحسین (ع) به خاک سپرده شد.

از این عالم بزرگ شیعی کتاب ها و نوشته های زیادی برجای مانده است که از جمله آن می توان به مناقب آل ابی طالب (نازمایه های فرزندان ابوطالب)، معالم العلماء (نشانه های دانشمندان)، متشابه القرآن و مختلفه (همانندی های قرآن و گوناگونی هایش)، اعلام الطرائق فی الحدود والحقائق و مثالب النواصب (بدی های آشکارکننده ناصبیان) اشاره کرد.

زبردستی ابن شهرآشوب در علوم قرآنی و حدیث و رجال از آثار بازمانده اش بخوبی هویدا است، گرچه کتابی شناخته در فقه و اصول نداشته، در این دو رشته بسیار آگاه بوده است، چنان که شاگردانش را اغلب با لقب فقیه یادش می کردند. در شعر نیز دستی داشت و این مطالب از توجه به گزیده های شعر در کتاب مناقب و نیز از خاتمهٔ معالم العلماء در ذکر شاعران اهل بیت برمی آید. وی خود نیز شعر می سروده و از او اشعاری پراکنده در فضائل امامان در کتاب مناقب آمده است.

علاوه بر شیخ شهرآشوب و شیخ علی؛ نیا و پدر بزرگوار این دانشمند، وی از محضر اساتید برجسته ای چون واعظ نیشابوری معروف به صاحب روضة الواعظین و فتال نیشابوری، شیخ ابوعلی فضل بن حسن تفرشی (طبرسی) مفسر بلندآوازهٔ شیعه و از عالمان و محدثان بزرگ قرن ششم هجری که دارای تألیفات زیادی چون تفسیر مجمع البیان و جوامع الجامع، اعلام الوری و … می باشد، درس آموخته است.

 احمد غزالی، ابومنصور طبرسی نویسنده کتاب الاحتجاج، قاضی سید ناصح الدین آمدی صاحب کتاب غرر الحِکم و درر الکلم، ابوالفتوح رازی و عبدالجلیل قزوینی رازی هم از دانشمندان بزرگ عصر و از استادان بلندپایهٔ ابن شهرآشوب بودند.

 سید فضل الله راوندی، قطب الدین راوندی و ابوالحسن علی بن ابوالقاسم بیهقی معروف به ابن فندق هم از دیگر اساتید ابن شهر آشوب بودند.

ابن شهرآشوب همچنین در محضر گروهی از علمای اهل سنت نیز تحصیل کرد که سرشناس ترین آنها ابوعبدالله محمد بن احمد نطنزی گردآورنده کتاب الخصائص العلویة علی سائر البریة و جارالله زمخشری معتزلی بوده است.

وی زمانی که در شهرهای بغداد، حله و موصل می زیست و در اواخر عمر که در شهر حلب بود و در دیگر شهرهای اسلامی، شاگردان بسیاری تربیت کرد که ازاین میان می توان ابن ادریس حلی، ابن بطریق حلی، ابن ابوطی حلبی و ابن زهره حلبی را نام برد.

کلمات کلیدی
تدریس  |  ابن شهر آشوب  |  تألیف  |  زندگینامه  |  تحصیلات  |  استادان  |  شاگردان  |  رحلت  |  آثار و تألیفات  |  از نگاه دیگران  |  میلاد  |  ذوق شعری  |  هجرت به حلب  |  مدح و منقبت ائمه اطهار  | 
لینک کوتاه :