میرزا ابوالحسن جلوه

میرزا ابوالحسن در احمد آباد گجرات در ذیقعده 1238 هـ.ق. متولد و در هفت سالگی به همراه پدر به اصفهان می آید و پس از رحلت پدر و از دست دادن ثروت وی، چندی به بازیگوشی و بازی مشغول بود تا روزی به آسیابان برخورد می کند و او، میرزا ابوالحسن را نصیحت می کند و از اجداد بزرگ و عالم او یاد می کند، که در میرزا اثری عمیق می گذارد، آن طور که همان روز عازم حرکت به اصفهان می شود. عمده درس و تعلم آن جناب در اصفهان به نقل از غلامحسین افضل الملک نزد میرزا محمدحسن (نوری) و مرحوم حاجی محمد جعفر لنگرودی از اجله ی شاگردان ملاعلی نوری بوده است.

پس از طی مقدمات نزد میرزا حسن نوری - پسر آخوند ملاعلی نوری - نزد آقامیرزا حسن چینی (متوفای 1264) معروف به مولانا و آخوند ملاعبدالجواد تونی مدرس کبیر و حاج ملا جعفر لنگرودی که هر سه از شاگردان آخوند ملاعلی نوری بوده اند تلمذ می کند و سپس به تهران می آیند.

میرزای جلوه آن چنان که خود آورده از اصفهان به جهت شیوع تهیدستی و اصرار در عیب جویی و متعرض شدن مردمان به یکدیگر و واجب الاطاعه دانستن برخی خویش را و دلتنگی، در سال 1273 هـ.ق. به تهران هجرت می نماید و در مدرسه ی دارالشفاء تهران رحل اقامت می افکند. به چهل و یک سال در همین مدرسه مشغول به تدریس و تربیت شاگردان بسیار در حکمت می شوند.

آثار برجا مانده از میرزای جلوه به سه بخش تقسیم می شود که مشتمل بر تصحیحات، تعلیمات و رسالات است. از جلمه امتیازات علمی میرزای جلوه دقت در خواندن متن و تصحیح آن قبل از تدریس بوده است، به طوری که مرحوم مدرسی چهار دهی به نقل از میرزا طاهر تنکابنی آورد که: «شادروان آقا میرزا محمد طاهر تنکابنی حکیم بزرگوار عصر، حکایت کرد مرا که پس از وفات آقا محمدرضا (قمشه ای) چون به درس میرزا ابوالحسن جلوه رفتم کتاب تمهید القواعد ابن ترکه را شروع به خواندن کردیم. میرزا را عادت بر این بود که تا کتابی را تصحیح نمی کرد شروع به بحث در آن نمی نمود. آقا میرزا طاهر می گفت: می دیدم آن تمهید القواعدی که نزد آقا محمد رضا خوانده بودیم صفحه به صفحه و گاهی سطر به سطر افتاده داشت و او نیز بیان عرفانی، مباحث کتاب را تقریر می نمود».

میرزای جلوه از منتقدان فلسفه ی ملاصدرا است که البته ایرادهای او را سطحی می انگارند. تعلیقات او براسفار در بعض جاها در واقع کتاب شناسی و اشاره به منابع و مراجع اسفار می باشد.

یحیی دولت آبادی آورده که: «در فلسفه پیروی از مسلک مشائین می نماید. تألیفات ابن سینا را بزرگ شمرده به تدریس آنها افتخار می کند. کتب متأخرین مخصوصا ملا صدرا شیرازی را تدریس می کند، اما اهمیت به آنهانمی دهد، خصوصا به اسفار که آن را جمع آوری شده از کتب دیگران می داند و تألیف آن کتاب را به صورتی که هست به شاگردان صدرالمتألهین نسبت می دهد که پس از رحلت اوجمع نمود باشند.».

جملگی آثار میرزا ابوالحسن جلوه که تاکنون شناسایی شده بیست و شش اثر می باشد که در تاریخ حکماء و عرفای متأخر بر ملاصدرا تألیف استاد صدوقی سها به شرح زیر مذکور است:

1- تصحیح تمهید القواعد ابن ترکه

2- تصحیح شفاء

3- تصحیح مثنوی معنوی

4- تصحیح مصباح الانس

5- تعلیقه اسفار با اشاره به برخی از منافع آن

6- تعلیقه تمهید القواعد

7- تعلیقه الدرة الفاخره محقق جامی که محتملا همان «رساله ی وجود» باشد

8- تعلیقه شرح ملخص چغمینی

9- تعلیقه شرح منظومه سبزواری

10- تعلیقه شرح الهدایه ی ملاصدرا

11- تعلیقه شفاء

12- تعلیقه مبدأ و معاد ملاصدرا

13- تعلیقه مثنوی معنوی

14- تعلیقه مشاعر ملاصدرا

15- تعلیقه مصباح الانس

16- تعلیقه مقدمه شرح قیصری بر فصوص الحکم

17- رسالة فی بیان کیفیة استجابة الدعا

18- رسالة فی ان القضیة المهمة هی القضیة الطبعیة

19- رسالة فی الترکیب و احکامه

20- رسالة فی الجسم التعلیمی

21- رسالة فی الحرکة الجوهریة

22- رسالة فی ربط الحادث بالقدیم

23- رسالة فی الکلی و اقسامه

24- رسالة فی وجود الصور النوعیه

25- رسالة فی الوجود

26- مقدمه مختصره دیوان مجمر طباطبایی

جلوه در مدت عمر زن نگرفته مجرد زیست؛ تا اینکه در شب ششم ذیقعده در خانه حاج محمد کاظم ملک التجار واقع در بازار بین مسجد شاه و مسجد جامع در سال هزار و سیصد و چهارده وفات یافت. آن گنج حکمت را در ابن بابویه در جوار شیخ صدوق - علیه الرحمة - در دل خاک پنهان کردند.