×

هشدارهای اجتماعی ;برادری و اخوت آری کینه توزی و کدورت نه


تعداد بازدید : 2653     تاریخ درج : 1390/08/08

19

 

قال علی(ع): علیکم بالتّواصل و التّباذل و ایّاکم و التّدابر و التّقاطع؛(1) بر شما باد به پیوندهای محبّت و دوستی (آنها را محکم دارید) و بذل و بخشش را فراموش نکنید و از قهر و بی مهری و قطع رابطه بپرهیزید. (کینه و کدورت را از جان و جامعه تان دور سازید.)

در این فراز ار کلام مولا هم سخن از هدایت است و هم هشدار، هدایت به سمت و سوی گسترش محبّت ها، دوستی ها، پیوندها و ارتباطات گرم و سازنده و رعایت حقوق برادری در جامعه دینی و هشدار نسبت به جدایی ها، قهرها، هجران ها و موضع گیریهای سوزنده و برخوردهای ویرانگر و قطع ارتباط انسانی و اسلامی. در نتیجه پاشیدن بذر کینه و کدورت در فضای جامعه دینی.

آنچه از معارف دینی و فرهنگ قرآن و اهل بیت(ع) به دست می آید آن است که فضای حاکم بر جامعه دینی فضایی است سرشار از دگردوستی، گشاده دستی، مهرورزی، خیرخواهی، خوش بینی و ارتباط و اتصال تنگاتنگ دلها و جانها با یکدیگر و در یک کلام فضای ترسیم شده از سوی قرآن و پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) فضای برادری و اخوّت است و همگان وظیفه دارند در رویش و گسترش این چنین فضایی گام بردارند و از هر چیزی که بخواهد این فضا را کدر کند و آن را کدورت و کینه و بدخواهی و بدگمانی تیره و تار سازد مبارزه نمایند.

مضمون سخن فوق از امام علی(ع) به عنوان آخرین پیامهای آن حضرت در آستانه شهادت و در قالب (وصیتنامه) نیز همین است که همه همت ها، انگیزه ها، نیّت ها، موضعگیریها، عملکردها باید بسیج شوند تا چنین فضایی بیافرینند و آن را روز به روز گسترش دهند و با هرچه به عنوان آسیب بخواهد این بنای مستحکم برادری و فضای معطر و آغشته به اخوت دینی را مکدّر سازد برخورد نمایند. قرآن کریم در این زمینه ضمن ترسیم برادری دینی نسبت به آسیبهای آن نیز هشدارهایی داده است که توجه به آن در جامعه دینی سرنوشت ساز است:

انّما المؤمنون اخوة فأصلحوا بین اخویکم، واتقوا اللّه لعلّکم ترحمون. یا ایّها الّذین آمنوا لایسخر قوم عن قوم عسی ان یکونوا خیراً منهم و لا نساء من نساء عسی ان یکنّ خیراً منهنّ و لا تلمزوا انفسکم، ولاتنابزوا بالألقاب بئس الأسم الفسوق بعد الأیمان، ومن لم یتب فاولئک هم الظالمون(2) مؤمنان برادر یکدیگرند، پس دو برادر را صلح و آشتی دهید و تقوای الهی پیشه کنید باشد که مشمول رحمت او شوید ای کسانیکه ایمان آورده اید! نباید گروهی از مردان شما گروه دیگر را مسخره کند، و نه زنانی زنان دیگر را مسخره کنند، شاید آنان بهتر از اینان باشند. و یکدیگر را مورد طعن و عیبجویی قرار ندهید، و با القاب زشت و ناپسند یکدیگر را یاد نکنید، بسیار بد است که به کسی پس از ایمان نام کفرآمیز بگذارید، و آنها که توبه نکنند (و از این اعمال دست برندارند) ظالم و ستمگرند.

خداوند در ادامه آیات پیشین به آنچه ممکن است حریم و حرمت برادری را بشکند و به یکپارچگی و همگرایی دلها صدمه جبران ناپذیر وارد سازد و شکافهای اجتماعی را عمیق و خلأهای آن را گسترش دهد به عنوان هشدار می فرماید:

یا ایّها الذین آمنوا اجتنبوا کثیراً من الظنّ انّ بعض الظن اثم و لا تجسّسوا و لا یغتب بعضکم بعضا ایحبّ احدکم ان یأکل لحم اخیه میتاً فکرهتموه و اتّقوااللّه انّ اللّه تواب رحیم.(3)

ای کسانی که ایمان آورده اید، از بسیاری از گمانها بپرهیزید چرا که بعضی از گمانها گناه است، (و هرگز در کار دیگران) تجسّس نکنید، و هیچ یک از شما دیگری را غیبت نکند آیا کسی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟!(به یقین) همه شما از این امر کراهت دارید، و تقوای الهی، پیشه کنید که خداوند بسیار توبه پذیر و مهربان است.

در آیات فوق به یکی از شعارهای اساسی و ریشه دار اسلامی یعنی (اخوت دینی) اشاره شده است، بنابراین اصل مهم و بنیادی، همه مسلمانان به حکم یک خانواده اند و به منزله خواهر و برادر یکدیگر بشمار می روند. خیر و خوبی را برای یکدیگر می طلبند و از شرّ و بدی نسبت به یکدیگر گریزانند، در شادی و سرور یکدیگر مسرورند و در غم و رنج و مصیبت با هم شریکند. قلبهایشان کانون مهر و محبّت است، دستهایشان فرشته رحمت و گامهایشان گسترش دهنده الفت، آنچه برای خود می پسندند برای برادران و خواهران ایمانی نیز می پسندند، و آنچه برای خود نمی پسندند برای آنان نیز نمی پسندند. دوستی و محبّت و اخوت را پاسداری می کنند و از آن چه این پیوند و برادری را سست می سازد دوری و پرهیز می کنند.

 

آسیب شناسی برادری

قرآن مجید در سوره حجرات ضمن ترسیم و تحکیم اصل برادری و اخوت دینی به آفتها و آسیب های آن نیز پرداخته و جامعه ایمانی را نسبت به ایجاد و گسترش آنها هشدار داده است:

1 مسخره کردن و تحقیر نمودن.

2 عیبجویی و مورد طعن قرار دادن.

3 نام و لقب زشت به یکدیگر دادن.

4 بدگمانی و سوء ظن داشتن.

5 تجسّس و در کار دیگران دخالت کردن.

6 غیبت و پشت سر یکدیگر بد گفتن.

این گونه گفتار و رفتار تار و پود جامعه دینی را از هم می گسلد و رشته مهر و محبّت و اخوت را پاره می کند و از درون جامعه را ویران و نابود می سازد.

در جامعه ای که ارزشهای دینی حاکم است باید امنیّت کامل و همه جانبه اجتماعی برقرار باشد و سرمایه های چهارگانه انسانها که عبارت است از: مال و جان، ناموس و آبروی آنها باید محفوظ و مصون باشد. دستورات شش گانه ای که در آیات فوق بیان شد اگر عملی شود از هر نظر جامعه دینی بیمه خواهد شد و بی اعتنایی به آنها پایه های امنیت اجتماعی را متزلزل خواهد کرد.

گزیده سخن آن که: جامعه ای مشمول (رحمت) و عنایت الهی می گردد که حریم حرمت بندگان او رعایت شود. روحیه اعتماد و خوش بینی در آن تقویت و گسترش یابد، بدگویی، بدبینی، بدخواهی از آن جامعه رخت بربندد، عفو و گذشت از لغزشها و اشتباهات فرهنگ گردد و پیوند اجتماعی روز به روز پررنگ تر و مستحکمتر شود.

پشتوانه این حرکت را تقو تشکیل می دهد: تقوای گفتاری، تقوای سیاسی، تقوای عملی، تقوای مالی و حقوقی، از این رو خداوند متعال در کنار دعوت به برادری دستور به رعایت تقوا می دهد و از هرچه بی تقوایی است و ممکن است به جان و مال و ناموس و آبروی دیگران صدمه وارد سازد نهی می کند و به شدّت آن را مورد نکوهش قرار می دهد و کسانی را که همواره بر طبل اختلافات و پراکنده سازی دلها می کوبند به عنوان ظالم و ستمگر معرفی می نماید.

تقو همان احساس مسؤولیت و تعهدی است که بر اثر رسوخ ایمان در دل پیدا می شود و او را از هرگونه فسق و فجور و گناه باز می دارد و به نیکی و پاکی و عدالت دعوت می کند.

 

 

برادری دینی و جلوه های آن

قرآن و اسلام به مسأله اخوت فی اللّه و برادری دینی اهمیّت می دهند و از این که انسان خداپرست در فردیّت زندگی کند و با هیچ کس ارتباط نداشته باشد، نکوهش می کنند و از سوی دیگر کدورت زدایی و نداشتن غلّ و حقد و کینه را از صفات بهشتیان می داند و همگان را به آن فرا می خواند:

و نزعنا ما فی صدورهم من غلٍّ اخواناً علی سررٍ متقابلین(4) هرچه غلّ و غش و کدورت از جان آنها بیرون کشیده ایم برادروار( و در نهایت صفا و صمیمت) در مقابل یکدیگر می نشینند و لذّت می برند.

آری مؤمنانی که در دنیا ریشه کینه ها و کدورت ها را سوزانده اند و بذر دگر دوستی و محبت نسبت به برادران دینی را پاشیده اند در قیامت از ثمرات آن برخوردار می شوند، شعار و دعای این گونه مؤمنان خداباور و معاد شناس این است که:

ربنا اغفرلنا و لأخواننا الّذین سبقونا بالأیمان و لا تجعل فی قلوبنا غلّاً للذین آمنوا ربّنا انک رؤف رحیم(5)

پروردگارا ما و برادران دینی که در ایمان بر ما سبقت گرفته اند را بیامرز و در دلهای ما کوچکترین کدورتی نسبت به اهل ایمان قرار مده. تو رئوف و مهربان هستی.

خواهی که شود دلت چو آیینهده چیز برون کن از درون سینه

حرص و حسد و شرک و حرام و غیبتبخل و غضب و کبر و ریا و کینه

اگر این صفات رذیله ریشه در جان آدمی داشته باشد همین دنیا جهنم او خواهد بود قرآن کریم تخاصم(6) جهنمیان را ترسیم کرده است، بعضی آنان در جهنم هم از یکدیگر نفرت دارند و به لعن و طرد و نفرین یکدیگر می پردازند. معلوم می شود جامعه ای جهنمی جامعه است که همواره به طرد و حذف و لعن و تحقیر یکدیگر می پردازند و در برابر، جامعه بهشتی آن جامعه ای است که بر محور برادری، محبّت، ایثار، همدردی، همکاری، همیاری، هم گرایی حرکت می کنند و جاذبه را در حد اعلاء و دافعه را در حد ضرورت قرار می دهند، اصل را بر جذب دلها و جانها و نزدیک ساختن مواضع خدمت قرار می دهند و قانون گریزان را با خیرخواهی قانون پذیر می سازند و برای افزودن عضوی به اعضای جامعه دینی و سربازان ولایت، تمام تلاش خود را به کار می گیرند، در ادامه این نوشتار نگاهی خواهیم داشت به زیرساختها و مؤلّفه های اخوت دینی در فرهنگ اسلامی:

 

همه کارها بر محوریت خدا

فرق بنیادین و اساسی جامعه دینی با جامعه غیر دینی این است که در جامعه دینی تمام کارها بر محور عبودیت(7) و خداباوری شکل می گیرد، و در جامعه غیر دینی همه تلاشها بر منیّت(8) وخودخواهی استوار است. جامعه ای که بر مبنای خداباوری ساخته و پرداخته شده همه ارزشهای آن بر محوریت اللّه و قربةً الی اللّه نمود پیدا می کند آنچه از این قالب و شاخصه بیرون باشد ارزش و قیمتی ندارد، این نکته را در ترسیم جامعه دینی بر اساس اخوت دینی و الهی از زبان امام علی(ع) می توان آموخت:

تبتنی الأخوة فی اللّه علی التّناصح فی اللّه، و التّباذل فی اللّه، و التّعاون علی طاعة اللّه، و التّناهی عن معاصی اللّه، و التّناصر فی اللّه و اخلاص المحبة.(9)

برادری الهی بر چند چیز استوار است:

خیرخواهی دو طرف به انگیزه الهی

بخشش و کمک رسانی به خاطر خدا

همکاری در مسیر پیروی فرمان خدا برای خدا

بازداشتن یکدیگر از گناهان به خاطر خدا

یاری کردن همدیگر برای خدا و دوستی خالصانه برای خدا

از این کلام نورانی این نکات زیبا را می توان دریافت کرد:

1. خلل پذیر بود هربنا که می بینیبجز بنای محبّت که خالی از خلل است

اگر دوستی و محبّت بر اساس بندگی و اطاعت خدا باشد این برج و بارو هرگز آسیب نمی بیند و همواره مستحکم و استوار می ماند.

همه کسانی که خود را بنده خدا می دانند باید سهم خود را در ساخت و برپایی این دژ الهی بپردازند تا (اخوت فی اللّه) به عنوان دژی پولادین در برابر جامعه استکباری قدراست کند و راست قامتانی بلند همّت تربیت شوند تا با غیرت دینی جلو غارتگران بین المللی را بگیرند.

2. نصحیت و خیرخواهی و انتقاد سالم

از مقدّمات جامعه دینی این است که بر اساس اخوت الهی شکل گرفته است، این ویژگی دوسویه است یعنی همه باید ناصح امین و ناظر رحیم باشند کژی ها و کج سلیقه گیها را با نقد منصفانه راست کنند و انتقاد را با انتقام اشتباه نگیرند، اردوکشی های سیاسی و خیابانی انتقام از نظام و خون شهداست نه انتقاد و اعتراض به عملکردهای احیاناً نادرست و قابل جبران.

3. بذل و بخشش و آقایی و کرامت جلوه دیگری از اخوت دینی است باید فرهنگ تواصل و تباذل را نهادینه کرد و از هرچه که بوی تدابر و تقاطع بدهد پرهیز کرد. نخبگان جامعه باید بدانند که وظیفه آنها وصل است نه فصل، هر قلم و اقدام و سخن و پیام و اعلامیه ای که دلهای مؤمنان را از هم دور سازد و جبهه حق را در برابر جبهه باطل و استکبار جهانی تضعفیف کند به گونه ای قطع کردن ارتباط جبهه حق با یکدیگر و تقویت جبهه معاند و مخالف نظام است از این رو باید همگان به ویژه نخبگان بکوشند با تواصل و تباذل تار و پود جامعه دینی را استواری بخشند و از موریانه اختلاف و نزاع که از درون جامعه را متلاشی و پوک می سازد جلوگیری نمایند.

 

4. مرحله بعدی آن است که تعاون بر برّ و همکاری و بر کارهای نیک و بر اساس رضا و خشنودی پروردگار باید، شعار همه کسانی باشد که می خواهند زیر پرچم اسلام و بر اساس اخوت دینی زیستی شایسته و حیاتی طیّبه داشته باشند.

 

اخوّت و انصاف

برادری دینی فرصتی است که باید آن را مغتنم شمرد(من اخی فی اللّه غنم)(10) آنکه قدرت جذب برادر دینی را ندارد خیری در زندگی ندارد(من لااخاً له لاخیر فیه)(11) عاجزترین و ناتوانترین انسانها کسی است که مهارت جذب دوست و برادر دینی ندارد و ناتوانتر از او کسی است که به کوچکترین بهانه دوست خوب و برادر دینی اش را از دست بدهد.

در این جا اشاره ای گذرا به عوامل دست یابی به برادر دینی و نیز عوامل از دست دادن آن خواهیم داشت:

از لابلای سخنان اهل بیت(ع) می توان عوامل دوست یابی و جذب دلهای دیگران بسوی خود را این گونه برشمرد:

 

انصاف

علی(ع) مع الأنصاف تدوم الأخوة(12) رعایت انصاف عامل تداوم برادری است.

رعایت حق و حقوق برادری و کم نگذاشتن از حقوق آنان و نیز ستم نکردن به آنان از عوامل پایداری برادری است.

علی(ع) فرمود: ایّاک ان تغفل عن حق أخیک اتّکالاً علی واجب حقّک علیه فأنّ لأخیک علیک من الحق مثل الّذی لک علیه(13) از غفلت کردن رعایت حق برادر دینی به بهانه این که بر او حق داری، دوری کن، زیرا او را بر تو نیز حقی است مانند حقی که تو بر او داری.

انصاف آن است که به بهانه دوستی حق برادرت را ضایع نسازی و سرمایه اعتمادی که بین تو و او هست را سست نسازی.

 

به رخ نکشیدن بدیها

با هرکه طرح دوستی و برادری افکندی در کنار نقطه های قوّت و مثبت ها شاید نقطه های منفی و ضعف نیز در او باشد، اخلاق اسلامی اقتضا می کند که لغزشها و موارد اشتباه او را به روی او نیاوری و او را سرزنش نکنی چرا که این شیوه عامل ادامه دوستی و اخوت است.

علی(ع) فرمود: تناس مساوی الأخوان تستدم ودّهم(14) فراموش کردن بدیهای دوستان عامل تداوم دوستی است.

البته این نکته با نصیحت کردن او در خلوت و یادآوری برخی رفتارهای نادرست او منافات ندارد چنانکه در روایت آمده است:

ثمرة الأخوة حفظ الغیب و اهداء العیب(15)

 

دید و بازدیدها

رفت و آمدها، دید وبازدیدها گردو غبار کدورت ها و کینه ها را می شوید، زیارت خویشان و همسایگان و برادران دینی در فرهنگ دینی بسیار سفارش شده است، این دیدارها یکی از عوامل پایداری و دوام اخوت و برادری است.

علی(ع) می فرماید: حسن الّلقاء یزید فی تأکّد الأخاء(16) ملاقاتهای زیبا مایه ریشه دار شدن برادری است.

گاهی یک برخورد همراه با خوشرویی دام دوستی و برادری می شود و مانند آهن ربا دل و جان طرف را می رباید و رام می سازد، علی(ع) فرمود: البشاشة جبالة المودّة(17) خوشرویی دام دوستی است.

گرم گرفتن و احوال یکدیگر را پرسیدن همراه با چهره باز و خندان و شاد، باران بهاری را مانند است که همراه خود لطافت و نشاط و سرسبزی را به دنبال دارد. همیشه با پول و مال نمی توان دل ها را رام کرد گاهی لبخند محبت آمیز و چهره گشوده معجزه می کند و تحوّل می آفریند و تداوم آن محبّت و دوستی را عمق و ژرفا می بخشد.

 

عوامل دفع

بسیاری از گفتارها و رفتارهای دوستان و برادران دینی باعث می شود که حوزه دفع و دافعه را گسترش می دهد و یاران و همراهان را یکی پس از دیگری از او می گیرد و تنها می ماند.

در این بخش از نوشتار به سرفصلهایی از آن عوامل اشاره می کنیم:

 

بد زبانی

زبان از ابزار آفرینش محبت و دوستی است با این نعمت خدادادی می توان قهرها را به مهر و فصل ها را به وصل تبدیل کرد، زبان گرم و نرم و خوش گویی و خوش سخنی جاذبه آفرین است و در برابر بد زبانی، گفتار نامناسب، ادبیات نارسا و نازیبا دوستان و برادران را از اطراف انسان دور می سازد و فراری می دهد.

امام علی(ع) فرمود:

سوء المنطق یزری بالقدر و یفسد الأخوّة(18) گفتار نامناسب قدر و منزلت گوینده آن را کم می کند و بنای اخوت را تباه می سازد.

آن حضرت فرمود: و ایّاک و المستهجن من الکلام فأنه یحبس علیک اللّئام و ینفّر عنک الکرام(19) از سخن زشت پرهیز کن زیرا کلام زشت و ناروا انسانهای پست مرتبه را دور تو گرد می آورد و انسانهای بلند مرتبه را از تو می رماند.

 

ترک صله و احسان

صله رحم نداشتن و احسان نکردن به تدریج پایه های دوستی و اخوت را سست می سازد. همدردی مالی با برادران دینی بذر محبت را در دل آنان می پاشد. بی تفاوتی و بی دردی در مقابل گرفتاریهای مالی و اجتماعی آنان زمینه های دوری و جدایی را فراهم می سازد.

علی(ع) فرمود: ایّاک و الجفاء فأنّه یفسد الأخاء(20)

از ترک صله و احسان بپرهیز زیرا این کار اخوت را تباه می سازد.

 

سخن چینی

اخوت دینی ثمره اش کدورت زدایی و کینه شویی است. فلسفه این که پیامبر اسلام(ص) در مدینه پس از احداث مسجد به طرح اخوت دینی و گسترش آن در بین مسلمانان پرداخت آن بود که دلهای از هم جدا بهم نزدیک شود و انرژیهای پراکنده متراکم گردد تا در برابر دشمن مشترک همتها بسیج گردد و مانع ها برطرف شود.

آنچه که این رشته محبّت بین برادران دینی را تضعیف و سست سازد امری ناپسند و محکوم و مورد نکوهش است، نمامی و سخن چینی یکی از عوامل پراکندگی دلها و جدایی انگیزه های مؤمنان می گردد از این رو در فرهنگ دینی به شدّت از آن نهی شده و مورد نکوهش قرار گرفته است. امام علی(ع) فرمود: ایّاک و النّمیمة فأنّها تزرع الضغینة و تبعد عن اللّه و عن النّاس.(21) از سخن چینی پرهیز کن زیرا این خصلت نازیبا و زشت بذر کینه و کدورت را می پاشد و آدمی را از خدا و مردم دور می سازد.

انسان نمّام نه جایگاه و منزلتی پیش خدا دارد و نه ارج و قدری پیش مردم، انسان گرفتار این خصلت منفی چهره ای منفور از خود می سازد که هیچکس به او اعتماد نمی کند و افزون بر آن او را عامل اعتماد سوزی در جامعه می شمارند.

خلاصه این بخش از نوشتار آن شد که تمام تلاش دین و رهبران دینی آن است که فرهنگ برادری در جامعه دینی تقویت و بالنده شود و رویش رشد پیدا کند و فرهنگ کینه و کدورت نسبت به یکدیگر از جامعه رخت بربندد به گونه ای که همه مسلمانان همدیگر را تا سر حد برادری و خواهری دوست بدارند و از هرگونه عامل جدایی جلوگیری نمایند.

 

پی نوشت ها:

1. نهج البلاغه، صبحی صالح، نامه 47.

2. سوره حجرات، آیه 11 10.

3. همان، آیه 12.

4. سوره حجر، آیه 47.

5. سوره حشر، آیه 10.

6. سوره ص، آیه 64.

7. سوره نحل، آیه 36.

8. سوره مؤمنون، آیه 46.

9. شرح غررالحکم، آمدی، چاپ دانشگاه، ج 3، ص 299.

10. همان، ج 5، ص 159.

11. همان.

12. همان، ج 6، ص 120.

13. همان، ج 2، ص 301.

14. همان،ج 3،ص 319.

15. همان، ص 330.

16. همان، مدرک، ج 6، ص 386.

17. نهج البلاغه، حکمت 6.

18. غررالحکم، ج 4، ص 144.

19. همان،ج 2، ص 314.

20. همان،ج 2، ص 296.

21. همان.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

کلمات کلیدی
دوستی  |  محبت  |  برادری  |  دینی  |  اخوت  |  کینه  |  کدورت  |  هشدار  | 
لینک کوتاه :