کتاب «المزار» شیخ مفید

این کتاب به عنوان نخستین اثر از مجموعه «موسوعة المزارات» توسط مدرسه امام المهدی (عج)، یکی از مراکز پژوهش های حدیثی توانمند قم و با اشراف محقق عالی قدر آیت الله سید محمدباقر موحد ابطحی اصفهانی (قدس سره) تحقیق و تصحیح شده و در سال ١۴٠٩ قمری روانه بازار نشر گردیده است. عنوانی که نویسنده کتاب برای شیخ مفید برگزیده چنین است:

«الشیخ الاقدم الناصر للحق والداعی الیه بکلمة الصدق ابی عبدالله محمد بن محمد بن نعمان الحارثی الملقب بالشیخ المفید من مفاخر اعلام القرن الرابع والخامس ٣٣۶ أو ٣٣٨ - ۴١٣ه. ق».

هزینه و حمایت لازم از چاپ و نشر نوین اثر توسط برادر بزرگ و بزرگوار محقق گرامی آیت الله سید محمدعلی موحد ابطحی اصفهانی انجام شده و کتاب حال و هوای عاشورایی یافته و در آغاز آن یادآوری شده است که این اثر به مناسبت گذشت ١٣۴٨ سال از عاشورای حسینی منتشر می شود.

تعداد هزار نسخه از کتاب در چاپخانه امیر قم در محرم ١۴٠٩ چاپ شده و بعدها دوهزار نسخه هم ضمن جلد پنجم «مصنفات الشیخ المفید» از آثار کنگره هزاره شیخ مفید در تیراژ دوهزار نسخه پخش شده است.

محقق اثر در اهدائیه خود چنین نوشته است:

حقاً نمی دانم این موسوعه مزارات را بر آستان چه کسی تقدیم می کنم؛ به کسانی که نگاه بر مزار آنان، سرمۀ دیدگان مردم است و حق در بارگاهشان برای بشریت می درخشد؛ پیامبران یا امامان، چه آنها که مشاهد و مزارات پاکشان با تیشه حکومت های خیبری و کینه های وهابی گری ویران و بی نشان گردید، یا به او که مخفیانه دفن شد و قبرش ناپیداست و این گونه دفن شدن، سندی بر دشمنان گردید که مصداق حدیث نبوی «مَن أحبّها و آذاها» را مجسّم کردند؛ این اثر را به روح بلند کسی اهدا کنم که به «قتلوه صبراً» او را کشتند و پیکر شریف و سینه و پشت پاکش را با سمّ ستوران درهم کوبیدند و شگفت نیست که علی أعلی عزایش را بزرگ دارد؛ و خداوند در تربت او شفا قرار دهد و در زیر قبه اش دعا را مستجاب فرماید و اشتیاق زیارت قبرش را در قلوب شیفتگانش قرار داد تا شب و روز در عزای او اشک ریزند. یا این اثر را به آن عزیزی اهدا کنم که سال هاست از چشم ها پنهان گشته و بیت الله و مقام ابراهیم در انتظار آشکار شدن اویند؛ او که هر سال در موسم حج حضور می یابد و در عرفات وقوف می کند و بر دعای مؤمنان، آمین می گوید. او که شایسته ترین فرد نسبت به ابراهیم و همه مؤمنان تاریخ است. حقا نمی دانم این موسوعه را به چه کسانی باید تقدیم کرد.

محقق گران قدر در اهدائیه کتاب، رنج نامه تشیع و در مقدمه آن، استدلال های قرآنی و حدیثی متعددی درباره ضرورت بزرگداشت مشاهد و مزارات و زیارت اهل بیت: آورده است که خوانندگان را به اصل کتاب ارجاع می دهیم.

این کتاب پس از «کامل الزیارات» ابن قولویه، دومین کتاب مهم شیعه در باب زیارت است که اکنون بیش از هزار سال از وفات مؤلف آن گذشته است. شیخ مفید و آثار او همواره مورد اعتماد عالمان بزرگ بوده و این اثر ایشان نیز از مآخذ کتبی همچون «تهذیب الاحکام» شیخ طوسی، «المصباح» شیخ ابراهیم کفعمی و «بحارالانوار» علامه مجلسی بوده است.

مؤلف در آغاز به گردآوری روایات فضیلت و آداب زیارت امیرالمؤمنین و حضرت سیدالشهدا (علیهما السلام) اهتمام داشته و در خطبه کتاب، آن را «مناسک زیارة الامامین» نامیده است؛ ولی در کتاب «الارشاد» با عنوان «مناسک المزار» به آن ارجاع داده است. مؤلف بزرگوار، بعدها آداب زیارت و روایات مربوط به دیگر معصومین: را بدان افزوده و حتی آداب و اعمال زیارت مؤمنین و قبور مؤمنین و بسیاری مطالب دیگر را به کتاب افزوده است.

روایات این کتاب سه گونه است:

١. برخی از روایات این اثر به طور مستند از ابن قولویه، استاد شیخ مفید یا باسند کامل از دیگر استادان نقل شده است.

٢. بعضی روایات به طور مرسل به یکی از معصومین: اسناد داده شده است.

٣. برخی آداب و متون زیارتی، بدون اسناد به امامان: آمده، ولی بعید است منقول از آنان نباشد؛ به ویژه که برخی در کتاب دیگر به طور مستند از ائمه هدی: نقل شده است.

حجم این اثر چندان نیست و اکنون با تصحیح و تعلیق آیت الله موحد ابطحی اصفهانی، بدون محاسبه فهارس، دویست صفحه است و اگر پاورقی ها و ارجاعات را در نظر نگیریم، نزدیک به صد صفحه معمولی وزیری است؛ ولی جامعیت، قدمت و جایگاه نویسنده، اعتبار ویژه ای به این کتاب بخشیده است. شیخ مفید و استادش ابن قولویه در کنار یکدیگر و در پایین پای دو امام بزرگوار در کاظمین مدفونند. برای آشنایی با زندگی این دو بزرگوار می توان به کتاب «گلشن ابرار» مراجعه کرد.

المزار شیخ مفید، نخستین کتابی است که زیارت معروف به «زیارت ناحیه مقدسه» را نقل کرده است و پس از وی شیخ طوسی در «المصباح» و پس از او سید بن طاووس در «مصباح الزائر» آن را نقل کرده اند.

کتاب به دو بخش اول و دوم تقسیم می شود. در بخش اول ۶٧ باب و در بخش دوم ٢٩

باب آورده است که فهرست ابواب کتاب در پایان همین مقاله آمده است.

محققِ دانشورِ اثر پنج نوع فهرست برای کتاب استخراج کرده که شامل موارد ذیل است:

١. فهارس آیات قرآن؛

٢. فهرست ابواب کتاب؛

٣. فهرست اسامی پیامبران و امامان (علیهم السلام)؛

۴. فهرست اسامی روایات؛

۵. فهرست اعلامِ دارای زندگی نامه در پاورقی ها و ارجاعات محقق و در مجموع، تراجم ٣٢ راوی را علامه ابطحی معرفی و منابع تراجم آنان را در پاورقی های مفید خویش آورده است. در مقدمه اثر نیز به زندگی نامه و جایگاه بلند مؤلف کتاب در نظر اولیای دین و علمای بزرگ شیعه پرداخته است.

فهرست ابواب کتاب

١. باب فضل الکوفة؛

٢. باب فضل مسجد الکوفة؛

٣. باب فضل الصلاة عند السابعة من أساطین المسجد؛

۴. باب فضل مسجد السهلة؛

۵. باب فضل الفرات؛

۶. باب فضل الاغتسال فی الفرات والشرب منه؛

٧. باب زیارة أمیرالمؤمنین صلوات الله علیه؛

٨. باب فضل کربلاء؛

٩. باب وجوب زیارة الحسین صلوات الله علیه؛

١٠. باب حدّ وجوبها فی الزمان علی الاغنیاء والفقراء؛

١١. باب ثواب من زار الحسین (علیه السلام) راکباً و ماشیاً و مناجاة الله لزائره؛

١٢. باب ما جاء فی زیادة العمر بزیارته (علیه السلام) و نقصانه بترکها؛

١٣. باب ما جاء فی تفریج الکرب بزیارته (علیه السلام)؛

١۴. باب ما جاء فی تمحیص الذنوب بزیارته (علیه السلام)؛

١۵. باب ما جاء فی ثواب زیارته (علیه السلام)؛

١۶. باب فضل زیارة أول رجب؛

١٧. باب زیارة النصف من رجب؛

١٨. باب فضل زیارة النصف من شعبان؛

١٩. باب فضل زیارته لیلة الفطر؛

٢٠. باب فضل زیارته یوم عرفة؛

٢١. باب فضل الجمع بین زیارة النصف من شعبان و لیلة الفطر و لیلة عرفة فی سنة واحدة؛

٢٢. باب فضل زیارته (علیه السلام) یوم عاشوراء؛

٢٣. باب فضل زیارة الأربعین؛

٢۴. باب فضل زیارته لیلة القدر؛

٢۵. باب فضل الزیارة فی کل شهر؛

٢۶. باب انتقاص الدین بترک زیارته (علیه السلام)؛

٢٧. باب العزم علی الخروج علی الزیارات واختیار الایام لذلک؛

٢٨. باب الفعل والقول عند الخروج؛

٢٩. باب القول علی باب منزلک؛

٣٠. باب القول عند الرکوب؛

٣١. باب اختیار اوقات السیر؛

٣٢. باب ذکرالله تعالی فی السیر والدعاء؛

٣٣. باب القول فی صعود الآکام والقناطر و عبر الجسور؛

٣۴. باب القول عند الاشراف علی القریة؛

٣۵. باب الدعاء عند خوف السبع والهوام؛

٣۶. باب الدعاء عند خوف الشیاطین؛

٣٧. باب القول عند خوف الاعداء واللصوص؛

٣٨. باب اختیار المنازل؛

٣٩. باب القول والفعل عند نزول المنزل؛

۴٠. باب القول والفعل عند الرحیل من المنزل؛

۴١. باب الفعل والقول عند دخول الکوفة؛

۴٢. باب الفعل والقول عند اتیان المشهد؛

۴٣. باب شرح الزیارة؛

۴۴. باب صلاة الزیارة؛

۴۵. باب الوداع؛

۴۶. باب فضل الصلاة فی المسجد بالکوفة؛

۴٧. باب الصلاة یوم الغدیر و دعائه؛

۴٨. باب فی زیارة الحسین بن علی صلوات الله علیه و شرائطها؛

۴٩. باب ورود کربلاء وموضع النزول منها والغسل؛

۵٠. باب القول عند ورود المشهد؛

۵١. باب القول عند معاینة الجدث (قبر)؛

۵٢. باب القول عند الوقوف علی الجدث؛

۵٣. باب زیارة علی بن الحسین (علیه السلام)؛

۵۴. باب زیارة الشهداء؛

۵۵. باب زیارة العباس بن علی صلوات الله علیه؛

۵۶. باب وداع العباس بن علی؛

۵٧. باب الوداع؛

۵٨. باب وداع الشهداء رحمة الله علیهم؛

۵٩. باب فضل الصلاة فی مشهد الحسین بن علی صلوات الله علیهما؛

۶٠. باب فضل اتمام الصلاة فی الحرمین وفی المشهدین علی ساکنهما السلام؛

۶١. باب فضل الحائر و حرمته وحدّه؛

۶٢. باب فضل طین قبرالحسین صلوات الله علیه؛

۶٣. باب مقدار ما یؤخذ منها للانتفاع؛

۶۴. باب (بدون نام؛ درباره کیفیت استفاده تربت امام حسین (علیه السلام))؛

۶۵. باب ما یقول الرجل اذا أخذ من طین قبر الحسین (علیه السلام)؛

۶۶. باب فضل السبحة والتسبیح بها؛

۶٧. باب دعاء یوم عرفة.

القسم الثانی من الکتاب

١. باب مختصر فضل زیارة رسول الله (صلی الله علیه و آله)؛

٢. باب مختصر شرح زیارة سیدنا رسول الله (صلی الله علیه و آله)؛

٣. مختصر زیارة أخری له (علیه السلام)؛

۴. زیارة أخری ایضاً؛

۵. مختصر وداع رسول الله (صلی الله علیه و آله)؛

۶. باب مختصر فضل زیارة فاطمة (علیها السلام)؛

٧. باب زیارتها (علیها السلام)؛

٨. مختصر زیارة أخری لها (علیها السلام)؛

٩. باب مختصر فضل زیارة سیدنا أبی محمد الحسن بن علی (علیهما السلام)؛

١٠. باب مختصر زیارته (علیه السلام)؛

١١. باب مختصر فضل زیارة سیدنا علی بن الحسین زین العابدین و أبی جعفر محمد بن علی باقر العلم و أبی عبدالله جعفر بن محمد الصادق:؛

١٢. باب مختصر زیارتهم:؛

١٣. زیارة أخری لهم مختصرة:؛

١۴. باب مختصر فضل زیارة سیدنا أبی الحسن موسی بن جعفر و أبی جعفر محمد بن علی بن موسی (علیهما السلام)؛

١۵. باب مختصر زیارتهما (علیهما السلام)؛

١۶. باب فضل زیارة مولانا أبی الحسن علی بن موسی الرضا (علیه السلام)؛

١٧. باب مختصر زیارته (علیه السلام)؛

١٨. باب مختصر فضل السیدین أبی الحسن علی بن محمد و أبی محمد الحسن بن علی العسکریین (علیهما السلام)؛

١٩. باب مختصر زیارتهما (علیهما السلام)؛

٢٠. باب زیارة جامعة لسائر الأئمة:؛

٢١. باب فضل التطوع بالزیارة عن الأئمة: و عن أهل الایمان؛

٢٢. باب ثواب الحج والزیارة عن الاخوان بالأجر؛

٢٣. باب ما یقول الزائر عن غیره بالأجر؛

٢۴. باب ما یقول الزائر عن أخیه تطوّعاً؛

٢۵. باب حکم من أراد أن یزور عن أبویه واخوانه و ما یقول اذا أراد ذلک؛

٢۶. باب حکم من بعدت شقّته أو تعذر علیه قصد المشاهد وهو یرید الزیارة کیف یصنع و کیف یقول؛

٢٧. باب فضل زیارة قبول الشیعة رحمهم الله؛

٢٨. باب شرح زیارة قبورهم وصفة العمل بذلک؛

٢٩. باب النوادر؛

٣٠. فهرس المواضیع.