برپایی دومین نمایشگاه مراکز علمی پژوهشی حوزه علمیه قم
معاونت پژوهشی مرکز مدیریت حوزه علمیه قم با هدف باز تاباندن فعالیتهایپژوهشی مراکز تحقیقاتی حوزهعلمیه و به منظور معرفی دستاوردهای پژوهشی این مراکزدومین نمایشگاه مراکز علمی پژوهشی حوزهعلمیه قم را روزهای بیست و دوم تا بیست ونهم آذرماه سال جاری به مدت یک هفته در مجتمع فرهنگی امامخمینی قدسسره برگزار کرد.
حجةالاسلام والمسلمین خالقپور دبیر نمایشگاه، در مراسم افتتاحیه طی سخنانیویژگیهای دومین نمایشگاه مراکز علمی پژوهشی حوزه علمیه قم را برشمرد.
پس از بیانات ایشان حجةالاسلام والمسلمین حسینی بوشهری مدیر حوزه علمیه قم،با ارزیابی اهداف برپایی نمایشگاه، وظیفه مدیریت حوزه را در جهتدهی تحقیقها و ایجادبستر مناسب برای بهینهسازی پژوهشها یادآور شد. وی گسترش تحقیقات از فردی بهگروهی، سازماندهی امور پژوهشی، پاسخ به شبهات، پرداختن به نیازهای نظام اسلامی،احیای آثار بزرگان حوزه و حضور فرهیختگان حوزوی را در عرصههای بینالمللی کارهایانجام یافته برشمرد و در ادامه به نارساییهای موجود در گستره پژوهش پرداخت.
سخنران بعدی این مراسم آیةاللّه سبحانی بود که پس از تعریف مقوله تحقیق، بر لزومهدفمند بودن محقق و اهمیت موضوع تحقیق تأکید کرده و گفت: «موضوع تحقیق بایدمورد نیاز داخل و خارج کشور باشد، حتی در ده یا بیست سال آینده خلاءها را باید دید ودر آن جهت گام برداشت.» ایشان در ادامه استعداد و اهلیت را از ویژگیهای محققبرشمرده و با اشاره به ضرورت دست به قلم بودن محققان، از مرکز مدیریت خواست بهگونهای برنامهریزی شود تا جوانان حوزه پس از پایان تحصیل مشغول تحقیق شوند.
این نمایشگاه پس از مراسم افتتاحیه، فعالیت یک هفتهای خود را با حضور بیش از 74مرکز علمی پژوهشی در دو بخش اطلاعرسانی و فروش آغاز کرد. در بخش اطلاعرسانیبالغ بر 52 مرکز، آثار پژوهشی خود را که در طول دو سال گذشته (81-79) به انجام رسیدهاست به نمایش گذاشته و پژوهشهای در حال اجرای خود را نیز در دیدرس بازدیدکنندگان قرار دادند. در بخش فروش نیز 22 مرکز با عرضه آثار پژوهشی انجام یافته،محصولات خود را به علاقهمندان و جویندگان این آثار ارایه کردند.
غرفه مخصوص صاحبان آثار حوزوی از ویژگیهای دومین دوره نمایشگاه به شمارمیرفت. این غرفه علاوه بر آشنا ساختن بازدیدکنندگان با شناسنامه بیش از 1300 محققحوزوی، بالغ بر 1400 اثر پژوهشی علمی پژوهشگران را نیز در دیدرس بازدیدکنندگانقرار داد.
گفتنی است در طول روزهای برپایی نمایشگاه کنفرانسهایی با حضور پژوهشگران،صاحبنظران، اساتید و مسؤولان مراکز پژوهشی برپا شد. پارهای از مباحثی که در ایننشستها بررسی شد، به این شرح است:
مباحث فقهی زنان، شبهات اینترنتی علیه شیعه، بایستههای پژوهشی در حوزهحدیث، اندیشههای حوزوی حضرت امامخمینی قدسسره ، نقش تهذیب در رشد تحصیلی،پژوهش رایانهای علوم اسلامی، نقش دانشگاههای حوزوی در توسعه و تحلیل پژوهشهایحوزوی، مسایل زنان و بایستههای پژوهشی، مالکیت معنوی آثار از دیدگاه فقهی حقوقی،آسیبشناسی پژوهشهای حوزوی و ارایه یافتههای طرحهای میدانی ارزشها و نگرشهایمردم قم، ویژگیهای شخصیتی سه گروه از دانشپژوهان و مرجع جوانان در انتخابپوشش و آرایش نامتعارف.
دومین نمایشگاه مراکز علمی پژوهشی حوزه علمیه قم بیست و نهم آذرماه به کار خودپایان داد. در مراسم اختتامیه این دوره، آیةاللّه استادی سخنرانی کرد. وی با بیانآسیبهای پژوهش و مراکز پژوهشی انجام پژوهشهای خوب دینی را به تنهایی کافیندانسته و اظهار داشت: این کارها باید در اختیار مردم قرار گیرد و مردم از آنها استفادهکنند. وی در ادامه با تأکید بر این که هر مؤسسهای باید میزان نقد کارهای تحقیقاتی خودرا در جامعه ارزیابی کند، روند کارهای اخیر حوزه را رو به تکامل خواند.
جای عکس نمایشگاه هفته پژوهش
برگزاری مراسم
چهارمین دوره تجلیل از پژوهشگران استان قم
دبیرخانه مشترک شورای پژوهشی و شورای فرهنگ عمومی اداره کل فرهنگ و ارشاداسلامی به مناسبت هفته پژوهش چهارمین دوره تجلیل از پژوهشگران استانی را برگزارنموده است. در این دوره بیش از 50 پژوهش که در خصوص مسایل فرهنگی، اجتماعی،هنری، تاریخی و جغرافیایی شهر قم که در سال 1380 و نیمه اول 1381 انجام شده بود بهدبیرخانه ارسال شده است که از میان این پژوهشها پنج پژوهش توسط هیأت داوران که ازاعضای هیأت علمی و اساتید دانشگاهها بودهاند به عنوان آثار برتر تشخیص داده شده وطی مراسمی در موسسه آموزش عالی باقرالعلوم قم در روز پژوهش مورد تجلیل و قدردانیقرار گرفتند. پژوهشهای برتر به شرح ذیل معرفی گردیدهاند:
1. پژوهش «بررسی میزان نابرابری و ضریب جینی در استان قم» که با مشارکت موسسهتوسعه و تحقیقات اقتصادی دانشگاه تهران و با حمایت سازمان مدیریت و برنامه ریزیاستان قم، توسط آقای اسماعیل محمدجانی و اسحاق منصور کیایی انجام شده است
2. پژوهش «مشارکت در توسعه روستایی در قم» که به عنوان پایان نامه کارشناسیارشد جناب آقای محمد معصومی ارایه شده است.
3. پژوهش «سنجش میزان آگاهی دختران دانشآموز در زمینه حقوق خانواده» که باحمایت سازمان مدیریت و برنامهریزی استان قم و مشارکت دانشگاه آزاد اسلامی واحد قمتوسط سرکار خانم ناهید دامن پاک مقدم انجام شده است.
4. پژوهش «بررسی بحران هویت جوانان قم» که با حمایت شورای پژوهشی اداره کلفرهنگ و ارشاد اسلامی و توسط آقایان حمیدرضا وطنخواه و مسیح علی پور انجام شدهاست.
5 پژوهش «بررسی علایق مطالعاتی جوانان استان قم» که با حمایت سازمان مدیریت وبرنامه ریزی و مشارکت سازمان آموزش و پرورش استان قم توسط جناب آقای ابوالفضلیوسفی به انجام رسیده است.
برگزاری مسابقه نگارش طرح پژوهش
دبیرخانه مشترک شورای پژوهشی و شورای فرهنگ عمومی اداره کل فرهنگ و ارشاداسلامی به مناسبت هفته پژوهش و با هدف تشویق و ترغیب پژوهشگران به پژوهش وتحقیق مسابقه طرحنویسی در سطوح دانشجویان و طلاب حوزه و دانشگاه برگزار نمودهاست و به افراد برگزیده ذیل جوایزی اهداء نموده است.
1. سرکار خانم زهرا قربان زاده به خاطر نگارش طرح پژوهشی «بررسی عوامل موثر بربیگانگی اجتماعی دانشجویان قم»
2. خانمها فائزةالسادات حسینی و نجمه طلعتی به خاطر نگارش طرح پژوهشی«بررسی میزان هنجارپذیری نوجوانان از خانواده، مدرسه و دوستان در بین دانشآموزانمقطع متوسطه شهر قم»
3. خانم فاطمه حاج میری به خاطر نگارش طرح پژوهشی «بررسی تأثیر خرده فرهنگطبقاتی بر توسعهیافتگی در شهر قم»
سخنان مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی
در مراسم تجلیل از پژوهشگران استان قم
با تشکر از پژوهشگران، برادران و خواهران برای حضور در این محفل علمی. همه شمامستحضر هستید ضرورت مقوله پژوهش در جامعه در حال تحول و توسعه بیشتر حسمیشود. و اصلاً پشتوانه یک جامعه توسعه یافته به معنای واقعی پژوهش است. به هر حالکار پژوهشی است که واقعیتها را کشف میکند، و انسانها میتوانند در برنامهریزیهایشانمبتنی بر این واقعیتها حرکت کنند. توسعه فرهنگ پژوهش با رعایت چند شاخصامکانپذیر است.
1. امنیت پژوهشگران و موضوع پژوهشی. وقتی فضایی ایجاد کنیم که در آن فضاپژوهشگر دارای آرامش خاطر باشد و احساس امنیت کند و بدون ملاحظات تحقیق کند،بررسی کند و واقعیتها را کشف کند، پژوهشگر در کشف این واقعیتها با موانع کمتریبرخورد میکند و در راستای توسعه فرهنگی و اصلاح فرهنگ عمومی بهتر گام میزند.البته طبقهبندی انتقال پژوهش نیز موضوعی ضروری است. طبیعی است که در انتقالمطالب باید رعایت حال مخاطبین انجام گردد. برخی موضوعات برای گروهی خاص ممکناست لازم و ضروری باشد. موضوعاتی نیز ممکن است برای عموم مردم ضرورت داشتهباشد. پژوهشگر به واقعیتها باید برسد، اما در انتقال آنها شرایط و اقتضائات جامعه را نیزبررسی کند.
2. موضوع بعدی، اطلاعات جامع پژوهشگران در رابطه با موضوع مورد تحقیقآنهاست. به میزان آگاهی یک پژوهشگر از منابع اطلاعاتی، تحقیقاتش نیز با واقعیتهانزدیکتر خواهد شد. هرچه آمار و ارقام و اطلاعات ضعیفتر باشد، حوزه پژوهش نیزمحدودتر خواهد شد. برخی مواقع میبینیم که پژوهشگری علیرغم بکارگیری متدهایخوبی، اطلاعات کاملی ارایه نداده است. و این به دلیل نداشتن اطلاعات جامع پژوهشگردر آن حوزه است. پژوهشگر باید همه ابعاد موضوع را نگاه کند و سلیقههای شخصی را درپژوهش دخالت ندهد.
3. سومین موضوعی که برای پژوهشگر لازم و ضروری است، داشتن اهداف پژوهشیاست. متأسفانه ما به برخی از پژوهشها که نگاه میکنیم نتایج کلی ارایه میدهند و اینموضوع ما را در برنامهریزیها با مشکل مواجه میکنند. باید دقیقا اهداف پژوهش مشخصشود تا این پژوهشها کاربردی شود.
4. موضوع چهارم این است که مراکز دینی و حوزه دین باید جهتگیری پژوهشهایخود را با شناسایی معضلات اجتماعی نزدیک کنند. یعنی ما تحقیقات دینی در خصوصمعضلات اجتماعی کمتر داریم، بیشتر این پژوهشها جنبه نظری دارد. ما باید در کنار توجهبه پژوهشهای نظری دینی، با همان نگاه دینی در جهت رفع معضلات اجتماعی پژوهش وبرنامهریزی انجام دهیم.
با توجه به این که شهر قم در بسیاری از شاخصها از حد متعارف بالاتر است. در حوزهکتاب دومین استان است. سالی سه هزار عنوان کتاب در این شهر چاپ میشود. میتوانیمدر حوزه دین ادعای اولین استان را داشته باشیم. قریب به 500 ناشر و 190 چاپخانه و170 صحافی و لیتوگرافی بیانگر توانایی استان در حوزه چاپ و نشر است. در زمینهمطبوعات نیز مخصوصا مطبوعات دینی هم تقریبا استان اول است. در امر پژوهشهایدینی نیز حرف اول را میزند و موسسات پژوهشی زیادی در حوزه دین مشغول فعالیتمیباشند که اگر این پژوهشها معضلات اجتماعی را با همان نگاه دینی نیز بررسی کنند مادر حوزه توسعه فرهنگی با گرایش دینی مشکلی نخواهیم داشت. امیدوارم پژوهش وفرهنگ پژوهش جدی گرفته شود، چرا که هرگاه جامعهای به پژوهش به عنوان یک اصلنگاه کند، آن جامعه در درازمدت جامعهای متعالی و مترقی خواهد بود.
برگزاری میزگرد
«آسیب شناسی پژوهشی»
به مناسبت هفته پژوهش و به منظور آسیبشناسی پژوهشهای فرهنگی و اجتماعیانجام شده و معضلات و موانع پژوهش در ایران و قم از طرف دبیرخانه مشترک شورایپژوهشی و شورای فرهنگ عمومی میزگردی با حضور اساتید ارجمند جناب حجةالاسلامدکتر میرموسوی مدیر گروه علوم سیاسی دانشگاه مفید، آقایان حججالاسلام بهروزلک،لکزایی و خانمحمدی اعضاء هیأت علمی موسسه آموزش عالی باقرالعلوم و جناب آقایدکتر امانی معاونت برنامهریزی سازمان مدیریت و برنامهریزی استان قم تشکیل شد. دراین میزگرد افراد شرکت کننده موانع پژوهش در ایران و بالاخص قم را بررسی کرده وراهکارهای گذر از این موانع را برشمردند.
ابتدا آقای خان محمدی هدف این میزگرد را ترویج فرهنگ پژوهش و پژوهشگری دراستان از طرف شورای پژوهشی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی دانستند. و اضافه کردندکه، امیرالمؤمنین علی علیهالسلام میفرماید: «عاقل وقتی سخنی میگوید به دنبال آن استدلالبه حکمت و مثل میکند» به نظر میرسد که منظور از حکمت، عقل و استدلال عقلی ومنطقی باشد و مَثل همان شیوه استقرایی است. استقراء تجربی شیوه پوزیتویستی استکه در قرن 19 در غرب گسترش یافت. سپس سؤالات این میزگرد را به شرح زیر مطرح کرد:
1. جایگاه پژوهش چیست؟
2. وضعیت پژوهش در ایران چگونه ارزیابی میشود؟
3. پژوهش در ایران از چه آسیبهایی برخوردار است؟ (موانع فرهنگی، ساختاریکداماند؟)
4. کارگزاران پژوهشی چه کسانی هستند؟ روشنفکران و دانشمندان در این بین چهنقشی دارند؟
جای عکس میزگرد آسیبشناسی
سپس آقای میرموسوی با تشکر از حضور همه خواهران و برادران و کسانی که اینجلسه را تشکیل دادند، بیان کردند که: با توجه به این که سئوالات مطرح شده سئوالاتگستردهای است و فرصت ما هم محدود است به بعضی از مباحث به صورت کلی اشارهمیکنم. اصولاً تأکید من بر یک سری موانع و آسیبهایی است که پژوهش را تهدیدمیکند. به نظر میرسد که در سالهای اخیر دغدغه نسبت به مسایل پژوهشی بیشتر شده وامکانات این امر نیز تا اندازهای گسترش یافته است. در حال حاضر مراکز متعددی در قم بهپژوهش اشتغال دارند و در حوزههای مختلف دینپژوهی، همچنین در حوزههای مختلفعلوم انسانی با گرایش دینی فعالیت میکنند، این موضوع مغتنم است، اما در عین حال بهنظر میرسد برخی از مشکلات، مشکلات عمومی پژوهش است که توجه به آنها میتواندزمینه ساز ارتقاء کیفیت پژوهش باشد.
اولین مسألهای که در امر پژوهش به نظر میرسد توجه به آن لازم باشد، ضعفمطالعات روش شناختی است. به هر حال هر پژوهشی براساس یک روششناسی مشخصصورت میگیرد و اگر زمینههای روششناسی بحث دقیقا تبیین نشود و یا این که پژوهشگراطلاعات دقیق و کافی در این زمینه نداشته باشد و یا این که بین روشهای پژوهشی خلطکند. این مسأله میتواند نتایج پژوهش را تحت تأثیر قرار دهد.
نکته دیگری که به نظر میرسد پژوهش را تهدید میکند، بحث ایدئولوژیک شدنپژوهش است. به هر حال فضای فکری در شرایط کنونی فضایی است که تا حدی باایدئولوژی آمیخته شده است. یعنی ممکن است برخی پژوهشها به دستیابی بر قدرت یامحرومیت یک جریان از قدرت کمک کند و همین امر ممکن است به پژوهش جنبهایدئولوژیک ببخشد.
نکته دیگر تداخل سطوح پژوهش است. اگر سطح پژوهش دقیقا مشخص نباشد وپژوهشگر دقیقا هدف خود را مشخص نکند ممکن است با مشکل مواجه شود. ما درپژوهش سه سطح داریم:
1. سطح ادبیات و مفاهیم پژوهشی که کار دایرةالمعارفها است.
2. سطح بیان مشکلات و دیدگاههایی که در حوزه پژوهش در رابطه با آن موضوع وجوددارد.
3. سطح سوم نظریهپردازی است. اینها باید در پژوهش تفکیک شود. خوب هر کسیممکن است در یکی از این سطوح اطلاعات داشته باشد و اگر در سطح دیگر اطلاعاتندارد، وارد مباحث اصلی آن سطح نشود.
در خصوص مسأله دیگر که مربوط به وضعیت پژوهش در ایران میباشد، نیز به نظرمیرسد به چند نکته باید توجه کنیم، همانطور که آقای احمدی اشاره کردند این که الانپژوهشها معطوف به معضلات جاری نیست، مسألهای مهم و قابل درک است. و این امرشاید تا اندازهای ناشی از عدم ارتباط و فاصله بین مراکز پژوهشی و مراکز اجرایی است.پژوهشها معمولاً فارغ از الزامات زمان و مکان طراحی میشود از طرف دیگر مراکز اجرایینیز ممکن است دچار عملگرایی شوند و بدون این که ضرورت پژوهش را در حیطه عملیلازم ببینند، عمل کنند، و این مسأله باعث میشود تا پژوهشها معطوف به معضلات جاریجامعه نباشد.
مسأله دیگر به نظر میرسد فاصله و شکاف بین آموزش و پژوهش باشد. در شرایطکنونی در ایران مراکز آموزشی بسیار گسترده و در سطوح مختلف فعالیت میکنند. اینمراکز آموزشی ممکن است دغدغه چندانی برای پژوهش نداشته باشد. اساسا امر آموزشبر پژوهش اولویت دارد. مثلاً اگر قرار باشد یک نفر هیأت علمی پژوهشی باشد یا هیأتعلمی آموزشی، طبعا ترجیح میدهد هیأت علمی آموزشی باشد. در کشور ما پژوهشمقدمه آموزش است. یعنی استاد یک سری مطالعاتی انجام میدهد، برای ان که درس راارایه نماید. اینگونه نیست که درس را به شکلی ارایه دهد که مقدمه برای پژوهش جدیدباشد به همین علت است که پایاننامهها و رسالههایی که در دانشگاهها نوشته میشودعمدتا جنبه صوری دارد و استاد راهنما و دانشجو آن را جدی نمیگیرند.
یکی دیگر از مشکلات پژوهش در ایران نبودن ارتباط بین مراکز پژوهشی است. مراکزپژوهشی متعددی در سطح ایران فعالیت میکنند و اطلاعات آن چنانی نسبت به کارهایهمدیگر ندارند. مراکز پژوهشی در ایران سه دسته است. یک دسته مراکز دولتی، دستهدوم مراکز وابسته به دولت و دسته سوم مراکز خصوصی است. مراکز دولتی و مراکز وابستهبه دولت بخش عمدهای را تشکیل میدهند. این مراکز چون ارتباط با دولت دارند از یکسری فرصتها و امکاناتی برخوردارند که در برخی موارد نابرابر توزیع میشود. یعنی میشودتعبیر به رانت پژوهشی کرد. رانت پژوهشی امر پژوهش را تهدید میکند. باعث میشود کهدر یک سری حوزههای خاص پژوهش تورم پیدا کند. در یک حوزههایی که بایستیپژوهش انجام گیرد، انجام نگردد و بالعکس. رانت پژوهشی بحث امنیت پژوهش را از بینمیبرد. به دلیل این که پژوهشگر خودش را ملزم به رعایت آن میکند و باعث میشود کهنتایج دلخواه آن دستگاه را بیان کند.
آقای بهروز لک نیز اظهار داشتند خوشبختانه رفته رفته بحثها ارایه شد. جناب آقایاحمدی نکاتی را بیان فرمودند و آقای میرموسوی نیز نکاتی را گفتهاند و برخی از مسایلیکه قرار بود ما بگوییم، آنها گفتهاند اما برخی مسایل دیگر در ذهن من است، که بیانمیکنم:
من فکر میکنم که در یکی دو سال اخیر در کشور ما با توجه تغییرنام وزارت علوم بهوزارت علوم، تحقیقات و فنآوری و تلاشهای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در چند سالهاخیر از طریق تشکیل شورای پژوهشی و شورای فرهنگ عمومی و... سعی شده است تا بهپژوهش اهمیت داده شود. مشکلی که در همین اواخر بروز کرد بودجههای پژوهشی بود، بهطوری که بودجه امسال از سال گذشته کمتر است. بنابراین اصل اینکه به پژوهش وپژوهشگری در این چند سال اخیر توجه شده است امری مبارک و میمون است. امامتأسفانه ما در زمانی زندگی میکنیم که فرهنگ و تمدن غربی قدرت و سیطره خود را برجهان سوم و کشورهایی مثل ما گسترده است. برخی از پژوهشهایی که ما در داخل کشورداریم از این آفت بری نیست. بسیاری از مباحثی را که میبینیم مال عصر مدرن است،عصری که خود غرب در حال پشت سرگذاشتن آن است، ما بطریقی میبینیم که در بحثها،سخنرانیها و پژوهشها بر آن تأکید میشود. در حالی که تاریخ مصرف این بحثها گذشتهاست.
شاید آفت بعدی که بتوانیم ذکر کنیم در اینجا تمسک به منابع غربی است. البته درغرب منابع دست اول وجود دارد. اما وقتی ما پژوهشی میخواهیم انجام دهیم، باید توجهداشته باشیم که شاخصهای منطقهای را در نظر بگیریم. متأسفانه یک چنین آفتی درپژوهشهای ما وجود دارد. همچنان که در آموزشهای ما نیز وجود دارد، با این که هدف ازوحدت حوزه و دانشگاه، بومیسازی بحثهای علمی جهت احیاء فرهنگ اسلامی و صدوردستاوردهای علمی و پژوهشی بود که مورد غفلت قرار گرفت.
یکی دیگر از آسیبهای پژوهشی عدم برنامهریزی کلان پژوهشی است. در کشور ماکدام مرجع وجود دارد که اولویتهای پژوهشی را به متولیان امر پژوهش اعلام نماید. اگراطلاعرسانی پژوهشی به درستی انجام گردد و گروههایی تشکیل شود که مرجع پژوهش رامشخص نماید این مشکل تا اندازهای حل خواهد شد.
آفت دیگر ضعف کارهای جمعی است. الان بهترین کتابهایی که در دنیا منتشرمیشود محصول کار دسته جمعی افراد است، در حالی که علم امروزی براساس عقلانیتارتباطی که برخی از اندیشمندان اخیرا مطرح کردند، میخواهد ادعا کند که این علممشترک و بین الاذهانی است و این را باید به صورت جمعی پیش برد.
در زمینه مؤسسات پژوهشی نیز دو نکته وجود دارد. یکی اینکه مؤسسات پژوهشی بهتربیت محقق باید اهتمام بورزند. واقعا محققی که میخواهد پژوهش کند باید با خیالراحت و آسوده وقت خود را در اختیار پژوهش قرار دهد. نکته دوم این که ضعف همگراییو اطلاع از کارهای همدیگر در این موسسات وجود ندارد. اگر ما موضوعات را از طریقشوراها پیگیری کنیم پژوهشهای موازی در موسات انجام نمیگردد. مثلاً همین پروژهجهانی شدن. اکنون سراغ هر موسسه که میرویم در این خصوص تحقیق میکند. اینموازی کاری واقعا آفت بزرگی است که موسسات اسلامی قم را تهدید میکند.
سپس آقای لک زایی بیان کردند: سئوالاتی که مطرح شد ابعاد مختلفی دارد. بخشیراجع به اهمیت پژوهش و بخشی راجع به وضعیت پژوهش در ایران بود. من میخواهم ازمنظر دیگر مشکلات پژوهشی را که ما در قم با آن مواجه هستیم، ذکر کنم. البته برخی ازمسایل پژوهش با وزارت ارشاد و برخی هم با وزارت علوم، تحقیقات و فنآوری ارتباط پیدامیکند. ما در قسمت دوم با مشکلات زیادی مواجه میشویم که اگر به این مشکلات توجهکنیم، نتایج خوبی برای پژوهشهایی که قرار است در قم انجام شود، خواهد داشت.
یکی از مشکلاتی که پژوهش در قم دارد این است که اکثر آنها در پژوهشهای رسمیکشور و دنیا تعریف نمیشود. شاید دلیلش این است که مطابق با استانداردهای علمی ومعتبر نیستند. مجلاتی که آقای احمدی فرمودند و موسساتی که در قم وجود دارد، ازاستانداردهای رسمی بهره نمیگیرند. مثلاً همین مجله علوم سیاسی که 18 شماره از آنمیگذرد ولی هنوز وزارت علوم تحقیقات و فنآوری به ما مجوز پژوهشی نداده است. یعنیهنوز پرونده آن مورد بحث قرار نگرفته است. ارشاد سریع مجوز میدهد و ما همین 18شماره را با پشتوانه ارشاد به چاپ رساندیم اما مجلهای که میخواهد تحقیقات علمی رامنتشر سازد باید یک درجه علمی پژوهشی داشته باشد تا موفق باشد. و جایگاه علمی وپژوهشی در داخل کشور و خارج کشور پیدا کند. ما بسیاری از مراکز و نشریات پژوهشیداریم که اصلاً دنبال این نیستند که آن استانداردهای ملی و بینالمللی علمی را رعایتکنند تا بتوانند در صحنههای علمی حاضر شوند. اما برخی دنبالش رفتند، ولی وزارت علومپاسخ نداده است. بنابراین به نظر من این حساسیت باید دنبال شود. یعنی هم این مراکزپژوهشی به دنبال رسمی شدن بروند و با عناوین پژوهشکده، دفتر پژوهشی و... جایگاهپیدا کنند، تا بتوان از حقوق محققین دفاع کرد و خیلی از حقوقهای دیگر محققین راپیگیری کرد و آسیبهای پژوهشی در میان آنها کمتر باشد، و هم پژوهشهایی که در قالبمراکز رسمی انجام میشود، مشکل آنها حل شود.
مشکل دومی که پژوهشهای ما در قم دارد این است که ما دنبال حل مسأله نیستیم. درتابلویی که در اینجا نصب شده، نوشته شده، پژوهش در خدمت بهبود زندگی، همینطور همهست. بشر وقتی متوجه شد که مشکل او جهل است به دنبال علم رفت تا بتواند مشکلاتخویش را حل کند. مسألهای که امروز ما با آن مواجه شدیم، این است که محققان ما ناچارشدهاند به دلیل مشکلات مالی که دارند هر پروژهای را قبول کنند. یعنی پژوهش درخدمت بهبود زندگی محقق قرار میگیرد. به همین دلیل ما محققانی داریم که درحوزههایی قلم میزنند که در تخصصشان نیست. و به دلایل دیگر در آن حوزه مطالعه وتحقیق میکنند. بعضی مراکز را هم داریم که به خاطر این که مسایل بودجهای خودشان راحل کنند دچار کمیت گرایی میشوند. در پژوهش ما باید دنبال تولید فکر باشیم. امامتأسفانه در پژوهشهای ما کمتر به این مسأله توجه میشود. حتی سهم کشورهای جهانسوم در تولید فکر نیز ناچیز است. امروزه حدود 50% تولیدات فکری دنیا در ایالات متحدهانجام میشود و بقیه در کشورهای دیگر. از 50% بقیه زیر 1% سهم کشورهای جهان سوماست. بنابراین خیلی از پژوهشهای ما دنبال تولید فکر نیستند. ما مجددا یک نسخه چاپیرا دوباره خطی میکنیم و اسمش را پژوهش میگذاریم و به همین دلیل دنبال کمیتگراییهستیم ما به محقق میگوییم که شما مثلاً 100 صفحه برای ما بنویس صفحهای فلان قدر،جمعا میشود این قدر. و تا چند ماه هم باید تحویل بدهید. اما به این شکل که نمیتوانتولید فکر کرد. محقق ممکن است با استفاده از اطلاعات موجود کار ما را تحویل دهد امادر آن تولید فکر انجام نمیشود. بنابراین اگر ما مشکلات ساختاری و شکلی را حل کنیم،طرح تحقیق ما به حوادث واقعه بیشتر مرتبط باشد تا به حوادث سابقه، و این مسألهکمیتگرایی، و عدم پشتیبانی مالی و این عدم حضور پژوهشهای ما در مجامع علمی کشورو دنیا حل شود ما توانستهایم گامهای زیادی برای حل مشکلات پژوهش در قم برداریم.
متأسفانه پژوهشهای دینی ما برخلاف دستور معصومین که میفرمایند به حوادثواقعه مراجعه کنید، بیشتر به حوادث سابقه نظر دارد و توان حضور در مجامع علمی دنیا وجهان اسلام و ارتباط با آنها را ندارند. بطوری که ما مسافرتهای علمی از قم به کشورهایدیگر نداریم، البته مواردی به طور شخصی انجام میشود یا مراکز خاصی هستند کهارتباطاتی دارند. اما به صورت یک کار علمی و هماهنگ شدهای هنوز جا نیفتاده است. ماباید بتوانیم زمینه حضور پژوهشگران در مجامع علمی را فراهم کنیم. اگر تولیدات علمیخود را فقط در قم ارایه دهیم، خودمان را برنده حساب میکنیم. چون بازیگر دیگرینیست. اما باید تولید خویش را در کنار تولیدات دیگران بگذاریم تا بتوانیم قضاوتصحیحی داشته باشیم و جایگاه خود را پیدا کنیم. این مشکلات اگر حل شود آن وقتپژوهش در خدمت بهبود زندگی قرار میگیرد، هم زندگی محقق هم زندگی مردم، همجامعه خودمان و هم آن رسالت جهانی که دین اسلام دارد.
آقای دکتر امانی نیز ضمن تشکر از دستاندرکاران برگزاری این میزگرد یادآوری کردندکه بحث وقتی به پایان نزدیک میشود خیلی از مسایل روشن میشود. بنابراین من فقط بهناگفتهها اکتفا میکنم. و مسایلی را که در حوزه پژوهش وجود دارد به تناسب دستگاهی کهدر آن فعالیت میکنم (سازمان مدیریت و برنامهریزی) ذکر میکنم.
وی بیان داشت که ابتدا چند نکته در صحبتهای دوستان که زیاد به آن پرداخته نشداشاره میکنم، سپس جایگاه پژوهش را در ایران و سهم پژوهشهای ما در میان کشورهایدنیا و مشکلات پژوهشی قم را یادآوری میکنم. یک نکته که کمتر به آن اشاره شد،پرداختن به نتایج پژوهشهاست. به اصطلاح کاربست این پژوهشها را چگونه باید پرداخت.برای نمونه در سال 1371 دادههای 379 طرح تحقیقاتی را مطالعه کردند که ببینند نتایجآنها چگونه به کار گرفته شد. از میان این 379 طرح تحقیقاتی از 20% از آنها استفادهگسترده شده از 25% استفاده محدود شده و 55% بدون استفاده مانده است. این امر نشاندهنده این است که در حوزه کاربست نتایج پژوهش مشکل وجود دارد. یکی از عوامل اینمشکل این است که ما در تحقیق به دنبال تقاضا هستیم. یعنی تقاضاگرایی در بحثتحقیقات باعث میشود که متقاضی دنبال درخواستها برود.
بحث دیگر بحث نظام آموزشی است. مطالعاتی که در خصوص کشورهای پیشرفتهانجام شد که چرا آنها با ما تفاوت دارند و پیشرفت کردند نشان دهنده این است که آنها درآموزشهای عمومی و متوسطه محقق تربیت میکنند. تحقیق کار مشکلی است اما آموزشکار سادهای است، چرا که در آموزش آموزهها موجود است و معلم اینها را آموزش میدهد.اما تحقیق وارد شدن در عرصههای ناشناخته است. هر کسی نمیتواند به این عرصهها واردشود. فقط نخبگان جامعه هستند که میتوانند این ناشناختهها را شناسایی کنند وآموزههای جدیدی را به دست آورند و آنها را به صحنه آموزش بیاورند. بنابراین تحقیق کاربزرگی است و به تناسب این کار بزرگ باید برنامهریزیها نیز به همین سمت باشد.
نکته دیگر در خصوص مشکلات تحقیق این است که تلقی و نگاه ما به تحقیق، نگاه بهیک کالای لوکس است. در یک خانواده اگر مایحتاج عمومی که حیات اقتصادی خانواده بهآن بستگی دارد موجود نباشد مبلمان احتیاج نیست. یعنی کسی سراغ مبلمان نمیرود. درخصوص تحقیق نیز چنین است. البته این نگاه در خصوص تحقیق درست نیست امامتأسفانه این نگاه وجود دارد. در سال گذشته در اواخر سال وقتی درآمدها تحقق پیدانمیکند چیزی که به کلی حذف شد اعتبارات پژوهشی بود. یعنی راحتترین بخشی کهمیتوان اعتبار آن را حذف کرد و به تعبیری صدای کسی هم در نیاید همین بخش پژوهشاست. بنابراین باید این نگاهها عوض شود. و برای این که این نگاهها هم عوض شودتحقیقات باید نتایج سریع و کاربردی داشته باشد، تا بتوان مسئولین امر را توجیه کرد.
یکی از شاخصهایی که نشان دهنده وضعیت کشور در جهان است سهم اعتباراتتحقیقات از تولید ناخالص داخلی است. این سهم در میان تحقیقات دولتی در سال 78،33% بوده است در سال 79، 51% بوده است و چیزی که محقق شده 31% بوده است. درسال 80 هدف برنامه 63% بوده عملکرد 38% بوده است. سهم اعتبارات بخش خصوصی ودولتی در سال 78، 48% بوده در سال 79، 77% بوده و عملکرد 49% بوده است. در سال 80هدف برنامه 95% و عملکرد 64% بوده است.
این در حالی است که در کشورهای آسیای جنوب شرقی بین 5/2 تا 4 درصد را سهمتحقیقات داشته است. یعنی مقایسه کنید کمتر از نیم درصد را با 5/2 تا 4 درصد تا سهمتحقیقات در کشور ما روشن شود. در کشورهای اروپایی سهم تحقیقات از 5/1 تا 2 درصدتحقیقات از درآمد ناخالص ملی بوده است. نسبت دانشمندان و محققان به ازای هر یکمیلیون نفر در کشور ما 560 نفر است. در کشورهای با درآمد بالا 3166 نفر است. درکشورهای بادرآمد متوسط 788 نفر است یعنی حتی از کشورهای با درآمد متوسط همعقب هستیم. تحقیق با اختراع تجانس دارد. سهم ایران از اختراعات در جهان در سال1995، 016/% بوده است. در سال 1998 یعنی سه سال بعد، موقعیت ما تنزل کرده و به009/% رسیده است.
نکته دیگری که به آن اشاره میکنم، تعداد مقالات منتشر شده در نشریات معتبر علمیاست. متوسط کشورهای پیشرفته 9729 مقاله است. متوسط کشورهای تازه صنعتیآسیای جنوب شرقی 4882 مقاله است. متوسط برخی کشورهای اسلامی 741 مقاله است.متوسط ایران 483 مقاله است. یعنی حتی از متوسط برخی کشورهای اسلامی نیز بسیارکمتر است. بنابراین مشکلات وجود دارد و انشاءاللّه در جهت رفع این مشکلات گامهایاساسی برداشته شود.
شرکت در نمایشگاه آثار پژوهشی و فرهنگی
دبیرخانه مشترک شورای پژوهشی و شورای فرهنگ عمومی اداره کل فرهنگ و ارشاداسلامی استان قم به مناسبت هفته پژوهشاز تاریخ 22/9/81 لغایت 29/9/81 به مدت یکهفته با ارایه غرفه عرضه محصولات فرهنگی و پژوهشی در خصوص مسایل استان قم درنمایشگاه دستاوردهای موسسات و مراکز پژوهشی شرکت نمود. در این غرفه که موردبازدید پژوهشگران و علاقهمندان به امور فرهنگی قرار گرفت، بروشور فعالیتها و آشنایی بادبیرخانه توزیع و در خصوص طرحهای پژوهشی انجام شده توسط این دبیرخانه از سویمتصدیان به بازدیدکنندگان توضیحاتی ارایه میشده است. برخی از مقامات مسئولکشوری و استانی از جمله حضرت آیةاللّه امینی امام جمعه و رئیس شورای فرهنگعمومی قم و نائب رئیس مجلس خبرگان رهبری، حضرت آیةاللّه مقتدایی، جناب آقایمسجد جامعی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، جناب حجةالاسلام والمسلمین بوشهری،حضرت آیةاللّه استادی و جناب حجةالاسلام والمسلمین ایرانی از غرفه این دبیرخانهبازدید نمودند.
بازدید حضرت آیةاللّه امینی از غرفه شورای پژوهشی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان قم
گزارش نشست ارایه یافتههای پژوهشی با عنوان
«ارزشها و نگرشهای ایرانیان بخش قم»
در نشست یافتههای پژوهشی دبیرخانه شورای پژوهشی که در سالن کنفرانس دومیننمایشگاه آثار پژوهشی و فرهنگی قم برگزار گردید. گزارش پژوهش «ارزشها و نگرشهایایرانیان بخش قم» توسط آقای فریدونی پژوهشگر و عضو هیأت علمی دانشگاه ارایه شدهاست.
وی اظهار داشتند ارزشها و نگرشهای ایرانیان عنوان پژوهشی پیمایشی است که درسطح 28 استان توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یافته است. در این پژوهش ارزشهاو نگرشهای هر کدام از استانهای کشور به تفکیک در قالب سئوالهای پژوهشی، و نتایج وارزیابیها به صورت کتابی مستقل به چاپ رسیده است.
در این نشست آقای فریدونی ضمن اشاره به مناسبت برقراری این نشست و تقارن آنبا هفته پژوهش در خصوص اهمیت پژوهش و پژوهشگری به ویژه پژوهشگری اجتماعیآن را به مهندسی اجتماعی تشبیه نموده که از زیر و بمها و بنیانهای اجتماع اطلاع وآگاهی داشته و با پژوهشهای خود، از مسایل و موضوعات جامعه اطلاع و آگاهی علمی وکارشناسی به دست میآورد.
این پژوهشگر اضافه نمود: بین سطوح تصمیمگیری و نخبهگان و سیاستگذاران بابخش پژوهشی باید تناسب و تقارن لازم وجود داشته باشد، تا نتیجه پژوهشها بامکانیسمی کاربردی در خدمت جامعه قرار گیرد. ولی موانع متعددی باعث فاصله بین اینسطوح با پژوهشها و پژوهشگران گردیده است.
ایشان با توجه به سئوالات مطرح شده در پژوهش «ارزشها و نگرشهای ایرانیان» بااشاره به سئوالات مطرح شده در آن پژوهش (رضایت از زندگی، عدالت اجتماعی، عدالتاقتصادی، گذشت، ایثار، تلاش و جدیت، احساس آزادی و...) پاسخهای داده شده از طرفسئوال شوندگان استان قم را با استان تهران و بعضی استانهای دیگر مقایسه نموده وتفاوتها و شباهتها را با توجه به زمینههای فرهنگی متفاوت قابل تأمل دانست.
برگزاری نشست ارایه یافته پژوهشی با عنوان
ویژگیهای شخصیتی سه گروه از دانشپژوهان قم
این نشست به مناسبت هفته پژوهش با سخنرانی آقای محمدرضا تمسکی پژوهشگراین پژوهش از طرف دبیرخانه مشترک شورای پژوهشی و شورای فرهنگ عمومی به انجامرسیده است.
مجری این پژوهش ابتدا با اشاره به سخن استاد علی اکبر سیاسی که گفتند: «شخصیتچیزی است که اجازه میدهد پیشبینی کنیم آدمی در اوضاع و احوال معین چه رفتاریخواهد داشت؟» توضیح دادند که جامعه آماری این پژوهش شهر قم و حجم نمونه 216مورد بوده است، و نوع نمونهگیری اتفاقی (Accidental) و یا نمونههای در دسترس بوده،بنابراین جز به همان جامعه، قابل تعمیم به کلیه افراد صنف مربوط نیست.
وی ادامه داد: امثال «لر» (lorr,m) و «استراک» (Strack,s)(1994م.) برای داوطلبانپلیس سه نیمرخ شخصیتی به دست آوردهاند تا در مواقع مقتضی به مأموریتهای درخورو دارای کارآیی و اثربخشی بیشتر اعزام شوند.
این پژوهش نیز برای هر یک از سه گروه سه نیمرخ و برای کلیه افراد نمونه نیز یکنیمرخ شخصیتی به دست آورد، که البته تنها تعدادی از 16 عامل شخصیتی پرسشنامهکتل (16p.h) را به خود اختصاص میدادند تا اگر اراده استفاده از علم و تخصص و منطقبر ادارات و نهادها و سازمانهای ما حاکم شد، با مطالعه، افرادی را به روستا و یا به کارخطیر دانشگاه در شهر بفرستند.
وی سپس با اشاره به ویژگیهای شخصیتی افراد نمونه، ویژگیهای کارآمد این افراد راتوضیح دادند.
برگزاری نشست ارایه یافته پژوهشی با عنوان
پوشش و آرایش غیرمتعارف جوانان استان قم
در هفته پژوهش و به منظور اطلاعرسانی، در نشست ارایه یافتههای پژوهشی کهتوسط دبیرخانه شورای پژوهشی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار گردید، نتایجپژوهش جناب آقای احمد نیکزاد با عنوان «شناسایی مرجع جوانان قمی در انتخابپوشش و آریش غیرمتعارف» ارایه شد. در این تحقیق که با حمایت شورای پژوهشی ادارهکل فرهنگ و ارشاد اسلامی قم انجام گرفت، مجری ابتدا به تبیین مسئله مورد پژوهشپرداخت و به ضرورت و اهمیت نوع پوشش و آرایش اشاره کرد و سپس به اسوهها،رسانههای جمعی، ویژگیهای دوره جوانی، خانواده و هویت اجتماعی به عنوان عواملموثر در گرایش نوجوانان به پوشش و آرایش غیرمتعارف، اشاره کرد. جامعه آماری پژوهشجوانان ساکن در قم و گروه سنی 24-15 ساله بودهاند که طبق چک لیست، پوشش وآرایش آنها غیرمتعارف تشخیص داده میشود. حجم نمونه مورد مطالعه 200 نفر دختر وپسر بودهاند که به شیوه جامعه در دسترس انتخاب شدهاند.
وی اضافه کرد نتایج تحقیق نشان میدهد که: گرایش به پوشش و آرایش غیرمتعارفدر نوجوانان گروه سنی 16 تا 19 ساله بیشتر از گروههای سنی دیگر است.
نوجوانان متعلق به طبقه متوسط، نسبت به نوجوانان طبقه بالا و پایین اجتماعیسهم کمتری دارند و به عبارت دیگر توانستهاند بیش از دو طبقه اجتماعی دیگر، خود را ازاین شیوههای پوشش و آرایش غیرمتعارف دور نگهدارند.
نوجوانان مورد مطالعه از هویت اجتماعی مثبتی برخوردار نیستند. بدین معنا کهاحساس میکنند جامعه برای آنها بهایی قائل نیست، آنهارا درک نمیکند و به رأی و نظرآنها توجهی نمیکند.
مهمترین مرجع جوانان برای انتخاب پوشش و آرایش غیرمتعارف به ترتیب اولویتعبارتند از: دوستان؛ هنرپیشهها و ورزشکاران خارجی و مشاهده چنین پوشش و آرایشیدر معابر عمومی و بوتیکها.
برگزاری همایش
اینترنت، کتابخانههای الکترونیکی و کاربریهایپژوهشی
دومین همایشاینترنت،کتابخانههایالکترونیکیوکاربریهایپژوهشیدر قمبرگزار شد.
در این همایش که به همت مؤسسه فرهنگی سبا و با همکاری دانشگاه آزاد اسلامی واداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی قم برگزار شده بود، آقای دکتر عباس زارع دبیر همایشدر ابتدا اظهار داشتند:
«شایسته است مدیران استان به این نکته تفطن یابند که اگر راهحلی برای برونرفت ازمشکلات را لاعلاج استان در سطوح اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی وجود داشته باشد،توسعه همه جانبه بر مبنای فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) است، در آن صورتمیتوان از حل مشکل اشتغال، فقر گسترش یابنده، بزهکاری روز افزون، نابهنجاریهایروبه رشد و... سخنی به میان آورد.»
سپس دکتر مقیم، مشاور وزیر جهاد کشاورزی و عضو شورای عالی انفورماتیک گفت: «باآغاز هزاره سوم، نگرش نوین فناوری اطلاعات (IT) بر گرایشهای گوناگون جهان و رشد،روز افزون آن، دولتها را بر آن داشته است، تا به فکر ایجاد سازوکار مبتنی بر IT، جهتبرآورده کردن نیازهای خود باشند.»
در ادامه مراسم، مهندس حمیدرضا صنیعی، مدیر شبکه اطلاعرسانی رُزنت اظهارداشت: «ابداعات فنی در دهه اخیر از جمله توسعه شبکههای اینترنتی و اینترانتی منجر بهتغییرات عمیق و گسترده در زمینه فناوری اطلاعات و در نهایت مقوله اطلاعرسانیگردیده است.» وی خاطر نشان ساخت: «در کشور ما در سالهای اخیر، همگام با سایرکشورهای جهان، فعالیتهای گستردهای صورت گرفته است، که میتوان از شبکهاطلاعرسانی رُزنت به عنوان بزرگترین شبکه اطلاعرسانی علمی تخصصی نام برد.»
دکتر محمد حسن مبارکی، معاون پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی قم با اشاره به پدیدهتهاجم مجازی گفت: «طراحان وب، دادههای منفی را با سرعت بالا و دادههای مثبت را باسرعت پایین، در دسترس کاربران قرار میدهند.»
در پایان همایش، دکتر زارع دبیر همایش، ضمن نتیجهگیری از صحبتهای طرح شدهاعلام داشتند: «شایسته است با توجه به این که طرح ملی تکفا اکنون در سطح همهاستانها به اجرا درآمده، دولت مشوق اجرای پروژههای مهمی در این خصوص شود و باسیاستگذاری و (البته مشارکت)، موسسات خصوصی را به این پروژهها معطوف سازد.
به نظر میرسد، لازم است در آغاز اجرای طرح ملی تکفا، کلیه مدیران عالی و میانیسازمانها و ادارات استان، در یک دوره آموزشی ویژه به منظور آشنایی با ابعاد ملی ودامنههای توسعه بر مبنای فناوری اطلاعات در استان آشنا، شوند.»
گفتنی است، در ادامه این همایش و همزمان با برگزاری آن یک دوره استفادهآزمایشی رایگان به مدت یک ماه، از بانکهای اطلاعاتی و ناشران الکترونیکی جهان برایعموم پژوهشگران و دانشوران (استان) در نظر گرفته شده است.
همچنین کتاب سبا، ویژهنامه همایش نیز حاوی 330 صفحه اطلاعات مختلف ومقالات و مصاحبهها در زمینه مسایل مرتبط با همایش با همکاری اداره کل فرهنگ وارشاد اسلامی منتشر و در دبیرخانه همایش قابل دریافت میباشد.
سخنان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در
دوازدهمین جلسه شورای فرهنگ عمومی در هفته پژوهش
من تشکر میکنم از حضرت آیةاللّه امینی که باعث و بانی جلسات گرم شورای فرهنگعمومی استان قم شدند. شخصیت آیةاللّه امینی و سابقه توجه ایشان به مسایل نسل جواناقتضای این را داشت که جلسات شورای فرهنگ عمومی قم برای معضلات نسل جوانچارهاندیشی کند. و تصور هم این است که این روندی را که شورا در پیش گرفته میتواندالگویی باشد برای بحثهای ملی. یعنی این که ما تجربیات این استان را بتوانیم بسطدهیم و در سراسر کشور از آن استفاده کنیم. همچنین از اعضاء محترم شورای فرهنگعمومی که صمیمانه در این مباحث شرکت میکنند تشکر میکنم.
راجع به قم؛ من با آن شناخت اجمالی که دارم فکر میکنم هر دو وجه درست است بههر حال قم به لحاظ فرهنگی از شهرهای بسیار ریشهدار کشور ماست. در حوزه فعالیتهایجدید هم حداقل در حوزه کتاب دومین شهر کشور میباشد. ما تحقیقی را با همکاریدوستان پژوهشی قم انجام دادیم. لیست کتابهای قرآنی که در دنیا منتشر شده است رافهرست کردیم و براساس شهری که مبنا و منشأ نشر این آثار بوده، قم در ردیف چهارمقرار داشت. یعنی در سطح جهان اسلام قم یکی از شهرهای تأثیرگذار در تولید فرهنگیاست.وقتییک شهریاینقدر تولید فرهنگی میکند نشاندهنده جایگاه و پایگاه و سابقهفرهنگی آن است.
اما وجه دوم این است که قم در سالهای اخیر خیلی مسایل را تجربه کرد. مهاجرتهایداخلی داشت. مهاجرتهای خارجی داشت. شاید بیشترین مهاجرین خارجی در قماسکان داده شدند. حاشیهنشینی رشد پیدا کرد و خود به خود، فرهنگهای متفاوتی که درحاشیه شهر شکل گرفت مجموعا در ساخت و بافتی که در کنار قم پیدا کرد، به یک فرهنگحاشیهای عمومی تبدیل شد. یعنی ما در قم از یک دوگانگی فرهنگی رنج میبریم؛ از یکطرف سطوح برجسته و کتابخانههای با عظمت، اساتید و افراد برجسته، فعالیتهای ملی وبینالمللی. و... و از طرف دیگر با مسایل دیگر روبرو میشویم که در حاشیه شهر وجوددارد، و در بولتنها و آمارها و پژوهشها نشان داده میشود. ما هر دو مسأله را در قم داریم.شاید این هم از ویژگیهای توسعه معرفت است. معرفت وقتی توسعه پیدا میکند در همهابعاد تأثیر میکند. به طبیعت توسعه این چنین است. در این بیست سال اخیر هم در قمتوسعهای وجود داشته و این توسعه نیز شاخصهای دیگر را نیز توسعه داده است. از جملهرشد سواد و آگاهی که خود الزامات جدیدی میطلبد. به هر حال قم یک حالت دو گانهایدارد و تحلیل این حالات و پیدا کردن ارتباط این دو مهم است. حتی این امر را درعرصههای سیاسی، اجتماعی هم میبینیم. مثلاً وقتی انتخابات نمایندگی در قم میشودکاملاً رقابت این دو وضعیت را در عرصههای مختلف شاهد هستیم. در حوزه توسعه قم نیزاین دو مسأله مطرح است از این جهت فکر میکنم این بافت دوگانه نیز به مطالعه وبرنامهریزی دقیقی نیاز دارد، که ما چگونه میتوانیم یک نسبتی بین اینها برقرار کنیم.
نکته دوم این است که ما معمولاً به تجربه دریافتیم که نمیتوانیم در فرهنگ بهراهحلهای جامع، همه جانبهنگر و فوری دسترسی پیدا کنیم. کار پژوهش در استمرارخودش میتواند مؤثر باشد. برنامهریزیهای ما، معمولاً مقطعی، موردی و انفعالی است.مثلاً از موضع آسیبشناسی وارد بحث میشویم. یعنی اول اتفاقی میافتد، به ما گزارشمیدهند، بعد دنبال تحقیق و پژوهش میرویم. مثلاً به ما گزارش میدهند که اعتیاد بیدادمیکند. بعد میآییم و معضل اعتیاد را بررسی میکنیم. یعنی نگاه ما نگاه آسیبشناسیاست. متأسفانه نگاه جامعی که بخواهیم ابعاد مختلف را در ارتباط با هم ببینیم به مسایلنداریم. پژوهشهای اجتماعی هم عمدتا از موضع آسیب شناسانه وارد بحث میشوند، درحالی که به یک نگاه جامع و کلان در طول زمان باید رسید. از این حیث من فکر میکنمکار آقای دکتر گلزاری و دوستان دیگر هم به همین صورت است. یک پژوهشی که انجاممیشود لازم است سال دیگر نیز اجرا و ارزیابی شود تا ببینیم چه دستاوردهایی داشتهاست و آن را دوباره به بحث و بررسی بگذاریم. در کارهای پژوهشی بایستی از همدیگرپشتیبانی کنیم و متأسفانه دچار این ضعف هستیم. کمتر تحقیقی را داریم که تکرار کردهباشیم.
در سال 1353 یک تحقیقی از طرف مرحوم دکتر اسدی انجام شد که نتایجش حاکی ازاین بود که جامعه دارد به سمت و سوی دینی شدن به پیش میرود مثلاً شاخصهایشاین بود که حجاب اسلامی در دانشگاهها دارد زیاد میشود، تظاهرات دینی در بین جوانانزیادتر شده، مجالس دینی شلوغتر شده و غیره. خلاصه این که سطح متوسط جامعه بهسوی دینی شدن پیش میرود. این تحقیق در سال 54 منتشر شد. نتایج آن در شورایفرهنگ عمومی بحث و بررسی شد و قرار شد این تحقیق تکرار شود و در سال 79 همانتحقیق توسط آقای دکتر محسنی انجام شد و ما توانستیم نتایج این تحقیقات را با هممقایسه کنیم.
تحقیقات ما معمولاً موردی است. یعنی وقتی با یک مسألهای روبرو میشویم سفارشپژوهشی را میدهیم، بعد هم فکر میکنیم که تحقیقاتمان کامل است. یا هم این کهمقطعی است مثلاً یک مقطع خاص (متوسطه، دبیرستان یا راهنمایی، دانشگاه، جوانانو...) را بررسی میکنیم و نتایج آن را تعمیم میدهیم. من فکر میکنم حالا که در اینجاپژوهشی انجام گرفته است، خوب است این تحقیق با تحقیقهای مشابه مقایسه شود، باتحقیقی که آقای دکتر رجبزاده چند سال پیش انجام داد، با تحقیقی که آقای رضایی درسال 80/79 انجام داد. نتایج را مقایسه کنید و در کنار آن اجلاسها و بحثهایی میشودگذاشت تا به راهحلهایی دست پیدا کرد و آنها را به مرحله اجرا رساند. ما نباید انتظارداشته باشیم که با یک تحقیق به راهحلها و نتایج قطعی دست پیدا کنیم. اصولاً پدیدههایاجتماعی قطعیت بردار و فوری نیستند. به همین دلیل بعضیها تردید میکنند که علوماجتماعی یک علم باشد. در فیزیک، در شیمی ما قوانین لایتغیر داریم، اما در علوماجتماعی قاعدهای ممکن است امروز جواب بدهد و فردا جواب ندهد. بنابراین اتکای ما بهاین تحقیقات باید متناسب با شرایط باشد.
مطلب دیگری که به نظر میرسد در مورد مسایل جوانان مهم باشد، و در صحبتی کهچند شب پیش که خدمت مقام معظم رهبری بودیم ایشان روی آن تکیه میکرد، مسألهموجآفرینی فرهنگی است. ما میتوانیم برای جوانان فعالیتهای ویژهای طراحی کنیم کهاوقات فراغت آنها را بارور کنیم. این مسأله احتیاج به طرحهای ملی و کلان هم ندارد. درحوزه استانها، شهرستانها و محلات ما میتوانیم این فعالیتها را انجام بدهیم. بارورکردن اوقات فراغت احتیاج به برنامهریزی، طراحی و این قبیل مسایل دارد. مثلاً فرضکنید همین نمایشگاه قرآنی را که در ماه رمضان برگزار میکنیم. این نمایشگاه هدفش ایناست که اوقات فراغت جوانها را بارور کند. یعنی فردی میآید در آنجا نقاشی میکند،فردی میآید در پرسش و پاسخ شرکت میکند در نظر سنجی هم که انجام دادیم 70% الی80% آنها اعلام کردند وقتی اینجا میآییم احساس تعالی روحی میکنیم. افراد خودشانآنجا انتخاب میکنند هر کس مطابق سلیقه خود کاری انجام میدهد. یک نفر هنرمنداست، یک نفر اهل تحقیق است، یک نفر اهل علوم جدید مثلاً کامپیوتر است، خلاصه تنوعسلیقهها در این نمایشگاه در نظر گرفته شد و همه حول محور قرآن دیدگاهها و تواناییهایخودشان را به نمایش میگذارند. به این میگویند موج آفرینی یعنی وقتی موج ایجاد شد،هنرمند میآید، دانشآموز میآید، معلم میآید، خانواده میآید. به همین دلیل ما شعارفرهنگی دهه 80 را «فرهنگ حول محور خانواده» انتخاب کردیم. منظور از خانواده هم زنو شوهر تنها نیست. بلکه زن هست، شوهر هست، بچهها هستند، پدربزرگ، مادربزرگ،یعنی همه باید نقش ایجاد کنیم و انسجام اجتماعی را شکل دهیم. شما الان ببینید چگونهمیشود خانواده را محور و کانون فعالیتهای فرهنگی قرار داد. باید بتوانیم خانوادهها را درفعالیتها، نمایشگاها و برنامههای خود مشارکت دهیم. در برنامههایمان سعی کنیم برایهر گروه؛ برای بچهها، نوجوانان، جوانان، دانشآموزان، دانشجویان و... برنامههای ویژهایطراحی کنیم، که بتوان حتیالامکان از همه فرصتها، استعدادها و خلاقیتها بهره گرفت.من از واژه «موج آفرینی» که مقام معظم رهبری مطرح کردند، چنین چیزی به ذهنم رسید.یا همین جشن امیدی که امسال مطرح کردیم (منظور 27 رجب تا نیمه شعبان است.)علت این که ما این مقطع را «امید» نامیدیم» این بود که در جامعه ما دین با مسایل غم وگریه و امثال اینها یک جوری پیوند خورده است، جوان هم بالاخره میخواهد که دورهنشاط و شادی داشته باشد. اگر قرار باشد دین همهاش سوگواری، و غم و امثال اینها باشد.جوانان را دچار افسردگی میکند. اصولاً جامعه ما نیاز به امید دارد، نیاز به نشاط دارد، اگرما برای جامعه جوان نشاط و امید تولید نکنیم، جوانان امیدشان را از ما قطع میکنند و بهدیگران امید میورزند، نشاطشان را از دیگران میگیرند. جوانان که در خلاء زندگینمیکنند. وقتی ما برنامههای مفرح، که جزء فطرت بشر است، نداشته باشیم، جوانخودش میرود انتخاب میکند. در همین گزارشی که توسط آقای دکتر گلزاری ارایه شدهاست نیز آمده. این مسأله نشان میدهد که ما چقدر به این مسایل احتیاج داریم. درحقیقت ما باید صورتهای جدیدی از فعالیتهای دینی را جستجو کنیم. صورتهایجدیدی را طراحی کنیم. مثلاً یک وقتی جلسات قرآن در خانهها تشکیل میشد، رحلقرآنی بود، استادی بود و.... این وضعیت را دیگر نمیتوان برای جوان امروزی داشت. بایدعرصههای مختلف را برایش باز کنیم، تئاتر بگذاریم، سینما ایجاد کنیم، گروه هنریبگذاریم، ادبیات ایجاد کنیم و خودش بتواند آن فضا را طراحی کند. آنچه که ما میبینیم ومیفهمیم این است که جوان امروز دنبال صورتهای جدیدی از فعالیتهای دینی استکه با شرایط امروز سازگار باشد. برخی چیزها با شرایط امروز سازگار نیست، یعنی گاهینگاه میکنیم میبینیم ما در منازل هیئتهای دینی داشتیم. آن وقتها خانهها بزرگ بوداتاقهای زیادی در خانهها وجود داشت، ولی این با شرایط امروز که مردم در آپارتمانهایحداکثر 110 متری زندگی میکنند، سازگار نیست. باید ببینیم با شرایط امروز چه فضاییایجاد کنیم. مثلاً کسی که میخواهد در آپارتمان زندگی کند چه جوری تجربه مستقیمی ازدین داشته باشد. ما بزرگترها تجربههای دینیمان را از آن مجالس کسب میکردیم. اما آنتجربه دینی الان برای بچههای ما رخ نمیدهد. پس چگونه باید این تجربه دینی را ایجادکرد. مثلاً در آموزش و پرورش وقتی دانشآموزی میخواهد نقاشی کند، انگیزه ما ایننیست که حتما به او جایزه نوبل بدهیم. بلکه مقصود این است که یک تجربه مستقیمداشته باشد، بیاید مشارکت کند و یک پدیده دینی خلق کند، و بسیار در ذهن آنها نیزمینشیند. مثلاً همین امسال در اختتامیه نمایشگاه که آقای کروبی هم شرکت داشت، یکخانواده آمدند و با آقای کروبی بحث کردند و عکس گرفتند و تعریف میکردند که بچه آنها،که کلاس چهارم دبستان بود، اولین کار دینی و هنریاش را در نمایشگاه انجام داد، یکنقاشی کشید، و او را تشویق کردند. کمکم این بچه آن چنان تشویق شد که هر سال ما را بهنمایشگاه میآورد و نقاشی میکشد، به طوری که امسال جایزه نقاشی را هم گرفت.
این مهم است که نخستین تجربه کودک در حوزه دین صورت بگیرد. بنابراین وقتی مامسابقه نقاشی یا انشاء نویسی میگذاریم منظورمان این نیست که نقاشی یا انشاء آنهاخوب شود بلکه هدف ایجاد یک تجربه جدید است. البته نقاشی آنها هم خوب خواهد شد،انشاء آنها نیز خوب خواهد شد. بنابراین ما باید زمینه تجربیات دینی و اجتماعی را برایخانوادهها فراهم کنیم، و به قالبهای نو متوسل شویم. یعنی نگوییم آقا، عزاداری سیدالشهداء به این است که حتما قمه بزنید، هر کس قمه نزند یا سینه نزند یا زنجیر نزندبیدیناست. یا قرآن اگر بخواهید بخوانید باید بیایید در جلسه قرآن. یا مثلاً قرآن خواندنفقط باید با صوت مخصوص بخوانید یا باید حتما قرآن را حفظ کرد و از این قبیل چیزها.باید قالبهای مختلف و متنوع را تجربه کرد. بچهای که میآید در نمایشگاه قرآن نقاشیمیکشد از آنجا راه پیدا میکند به داستان قرآنی، از داستان قرآنی راه پیدا میکند بهتفسیرهای قرآنی. یا مثلاً همین جشن عبادت که خیلی در خانوادهها از آن استقبالمیشود، 10 سال پیش یا 20 سال پیش نبود. اما حالا مثلاً دختر ما که جشن عبادتمیگیرد بعد از 5 سال تنها عکسی که برداشته و توی اتاقش میزند این عکس جشنعبادتش است، چون جشن عبادت یک فعالیت جدیدی بوده برایش مهم است.
بنابراین پیشنهاد من در جمع شما عزیزان این است که در کنار این تحقیقات؛ بیاییمصورتهای جدیدی از فعالیتهای فرهنگی پیدا کنیم و آنها را تبدیل به امواج فرهنگیبکنیم. از یک محله شروع کنیم و آن را به شهر و کشور توسعه دهیم.
رهنمودهای حضرت آیةاللّه امینی رییس شورای فرهنگ عمومی
از توضیحات آقای مسجد جامعی تشکر میکنم و در ضمن فرمایش ایشان دو نکته راعرض میکنم، یکی این که حتما ایشان توجه دارند که موج آفرینی یک مسأله درست،صحیح، موثر و مفید هم است اما باید مواظب باشیم این موجی که میخواهیم ایجاد کنیمبه ضد فرهنگ خودمان تبدیل نشود. مسایل تربیتی مجموعش با هم موثر است. ایجاد یکجریان برای جوانان مسأله مهمی است اما مهمتر از آن اداره آن جریان است. اگر در ادامهآن جریان بیایند و مسایلی را ترویج کنند و فرهنگ دیگری را ترویج کنند که مطلوب مانیست. ایجاد آن موج فرهنگی نتیجه مطلوب خود را نمیدهد.
نکته دیگر این است که باید مواظب باشیم، امواجی که درست میکنیم، محکم و قویباشند، به طوری که یک موج قویتری ایجاد نشود که آن را در هم بشکند. اگر بیایم مثلاًیک نمایشگاه قرآن و امثال اینها بگذاریم، شاید مفید باشد، ولی ممکن است اینها در برابرآن امواج قویتر کارساز نباشد. آن موج ممکن است به واسطه اقتضائات زمانی و مطابق بامیل افراد بودن، تأثیرش بیشتر باشد. بنابراین ایجاد امواج ضعیف هم تأثیر چندانی ندارد.البته باید توجه کرد که ما به هر حال باید کار خود را بکنیم و امواجی درست کنیم ولی اگردستمان به جایی میرسد، سعی کنیم امواج قوی مخالف را هم خاموش کنیم. الانجنابعالی در جریان هستید که امواجی در کشور ما در جریان است، و خیلی هم شدیدهستند و بیش از همه جوانان ما را، دختران و پسران ما را و آن کسانی که امید و آیندهنظام و انقلاب و کشورند تحت لوای خودش قرار داده است. باید یک راهحلی برای آنها همپیدا کرد. و در عین حال کار خودمان را هم انجام بدهیم. من باز تشکر میکنم از شما و ازاین عنایتی که به قم دارید به خصوص این عنایتی که به مسایل فرهنگی و قرآنی دارید و.انصافا این مایه افتخار ماست. البته این فرهنگ خانوادگی شماست، که در اینجا ظاهرمیشود و خیلی قابل تقدیر و تشکر است.
برگزاری مراسم
«چهارمین دوره تجلیل از دینپژوهان کشور»
چهارمین مراسم «تجلیل از پژوهشگران برتر حوزه دینی» با حضور جناب آقای احمدمسجد جامعی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، آیةاللّه امینی امام جمعه قم، دکتر معیدفر،رییس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، حجةالاسلاماعرافی، رییس مرکز جهانی علوم اسلامی و رییس پژوهشکده حوزه و دانشگاه و جمعی ازطلاب و علاقمندان در آخرین روز هفته پژوهش در تالار اجتماعات مدرسه امامخمینی قدسسره قم برگزار شد.
در ابتدای مراسم حجةالاسلام اعرافی، رییس مرکز جهانی علوم اسلامی به بررسیدینپژوهی پس از انقلاب اسلامی در ایران پرداخت و گفت: به لحاظ کمیت، تنوع و تکثر،پژوهشها رشد چشمگیری داشته اما به لحاظ عمق و ژرفا رشد، این اندازه نبوده و کم وبیش گامهای مثبتی برداشته شده است.
وی افزود: علیرغم کوششهای خوبی که در دین پژوهی شده است، در حوزه متدلوژیتحقیق، تأخیر داشتهایم. با آن که صاحب روششناسی و متدلوژی غنیای هستیم و کمیآن را در قلمروهای نوین توسعه دادهایم اما در این زمینه اندکی یا بیش از اندکی نقصداریم.
آقای اعرافی اشاره نمودند با آن که آیةاللّه صدر نگاه ژرف و روش شناختی دربارهاقتصاد اسلامی داشته، اما دینپژوهان در دو دهه اخیر نکتهای بر معلومات او نیفزودهاند.همچنین در زمینه دینپژوهی با استفاده از ابزارهای جدید در قلمرو اخلاق اسلامی دارایضعف هستیم.
سپس جناب آقای محمد جواد صاحبی، مسئول دبیرخانه دینپژوهان کشور، در اینمراسم گفت: هدف از برگزاری این مراسم گسترش و ارتقای سطح پژوهش و اندیشه دینیاست. برگزاری سه دوره پیش، ما را به اینجا رهنمون کرد تا به اموری از قبیل رویکرد بهکارهای جمعی، سامان یافته و غیرموازی بپردازیم.
وی درباره آسیبهای وارد بر پژوهشهای دینی پس از دوره جنگ گفت: اینپژوهشها به شکل سامان نیافتهای گسترش پیدا کرده است. پژوهشهای دینی ازحرکتهای موازی، تکراری و گاهی هم کم مایه و سطحی رنج میبرند. در سالهای اخیرهمتی برای سامان دادن پژوهشها دیده میشود.
دبیر شورای برنامهریزی دینپژوهان درباره نحوه پذیرش پژوهشهای برتر گفت:فراخوان چهارمین مراسم تجلیل از پژوهشگران حوزه دین در خردادماه سال جاری ازطریق رسانههای خبری به اطلاع مراکز دینپژوهی و محققان علوم اسلامی رسید. درپیاین فراخوان تا اول مهرماه 1381 بیش از 300 عنوان پژوهش دینی که 250 عنوان ان بهمرحله داوری راه یافته و از این تعداد 186 اثر به دور دوم بررسی و 55 اثر حائز امتیازاتبیش از هشتاد درصدشده و در نهایت 20 اثر در دو رتبه پذیرفته شده است.
در ادامه مراسم، حجةالاسلام مهدی پیشوایی، پژوهشگر برگزیده در خصوص پژوهشخویش به ایراد سخن پرداخت و درباره دلیل برگزیده شدن کارش گفت: در این پژوهشهمه سرفصلهای وزارت علوم رعایت شده و به همین دلیل از سال 73 تاکنون وقفههاییناخواسته برای رعایت این اصول به وجود آمده است.
وی اضافه کرد: در این پژوهش علاوه بر منابع شیعی از منابع اهل سنت و مستشرقیناستفاده شده و برای آن که از تک سویه شدن و نگاه متعصبانه تحقیق را دور نگه داشتهباشم. من برخلاف متون رایج تاریخ اسلام که در پایان هر فصل منابعی را ارایه کردهاند، بهصورت جزیی با متن برخورد کردهام و در هر مبحث از منابع گوناگون بهره بردهام که 13صفحه از صفحات متن به منابع اختصاص یافته است.
در پایان این مراسم پژوهشهای برتر حوزه دین به شرح زیر معرفی شد:
الف. بخش علوم قرآن و تفسیر
1. پژوهش «تحلیل زبان قرآن» اثر حجةالاسلام دکتر «محمد باقر سعیدی روشن»2. پژوهش «معیارهای فهم و نقد حدیث در تفسیر المیزان» اثر دکتر «شادی نفیسی»
ب. بخش فقه و حقوق
پژوهش «مبانی حقوق بشر از دیدگاه اسلام و دیگر مکاتب» اثر مشترک حجةالاسلامدکتر «سیدعلی میرموسوی» و دکتر «سید صادق حقیقت».
پ. بخش تاریخ و سیره
پژوهش «تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی تشیع در ایران» اثر دکتر «پروین ترکمنیآذر».
ت. بخش اقتصاد اسلامی
پژوهش «نگرش اسلام به فعالیت بازار بورس اوراق بهادار» اثر حجةالاسلام «غلامرضاسرآبادانی».
ث. بخش فلسفه و کلام
پژوهش «فلسفه زبان دینی» اثر دکتر «امیر عباس علی زمانی»
ح. بخش علوم قرآنی
1. پژوهش «حکومت در قرآن» اثر حجةالاسلام والمسلمین «کاظم قاضیزاده»2. پژوهش «قرآن و قملروشناسی دین» اثر حجةالاسلام والمسلمین «مصطفی کریمی».
خ. بخش تاریخ و سیره
1.پژوهش «تاریخ اسلام» اثر حجةالاسلام والمسلمین «مهدی پیشوایی»
2. «پژوهشی در سیره نبوی» اثر گروهی از پژوهشگران زیر نظر حجةالاسلام والمسلمین«رسول جعفریان»
ج. بخش فقه و حقوق
1. پژوهش «آزادی عقیده» اثر حجةالاسلام والمسلمین «محمد سروش محلاتی»
2. پژوهش «حقوق و وظایف شهروندان و دولتمردان» اثر حجةالاسلام و المسلمین«سید جواد ورعی»
3. پژوهش «اسلام و حقوق بینالملل خصوصی» اثر حجةالاسلام «مصطفی دانشپژوه»
چ. بخش فلسفه و کلام
1. پژوهش «جاودانگی»اثر دکتر «رضا اکبری»
2. پژوهش «عقل و وحی» اثر مشترک آقای «حسین یوسفیان» و حجةالاسلاموالمسلمین آقای «احمد حسین شریفی»
3. پژوهش «انتظار از دین» اثر حجةالاسلام والمسلمین دکتر «محمد امین احمدی».
د. بخش جامعهشناسی دینی
پژوهش «مبانی تخرب در اندیشه اسلامی» اثر «سید عبدالقیوم سجادی».
ذ. بخش عرفان و اخلاق
پژوهش «تطبیق مبانی اخلاق ارسطویی و اخلاق اسلامی» اثر «فرزانه ذوالحسنی»
ر. بخش اقتصاد اسلامی
پژوهش «نظام درآمد هزینه دولت اسلامی» به همت حجةالاسلام والمسلمین «حسنآقانظری» و با همکاری جمعی از پژوهشگران.
ز. بخش حدیث و رجال
پژوهش «نقش دانش رجال در تفسیر و علوم قرآنی» اثر حجةالاسلام والمسلمین «علیاکبر کلانتری»
مشروح سخنان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی
در چهارمین دوره تجلیل از دینپژوهان کشور
خدمت علما، سروران گرامی، پژوهشگران ارجمند، دینپژوهان و صاحبان اندیشه ومعرفت سلام عرض میکنم. برگزاری چهارمین دوره تجلیل از دینپژوهان را به همه اهلفرهنگ و دین تبریک میگویم. برای من تداوم برگزاری نشستها و نهادینه شدنفعالیتهای دینپژوهی، بسیار شیرین و گواراست. به ویژه همزمانی اجلاس حاضر باسالگرد شهادت مرحوم استاد مفتح که پیشگام و شهید اندیشه نزدیکی حوزه و دانشگاهبود، مغتنم و الهامبخش است. راهامید بخشی که از دستاوردهای فرهنگی انقلاب اسلامیاست و ریشه در اندیشه غنی و جامع امام راحل قدسسره دارد. بیگمان نهاد دینپژوهی کهامروز چهارمین دوره آن را برگزار میکنیم. از این حیث بسیار مؤثر و ارزشمند بوده است ودر کنار تلاش پر ارزش پژوهشکده حوزه و دانشگاه قرار گرفته است. گزارش داوران محترمهم حاکی از پیشرفت کیفی آثار کنگره در سال جاری است، به عنوان مثال از میان 50 اثرقرآنی رسیده به دبیرخانه انتخاب 3 اثر از میان 10 اثر برجسته کار بسیار سختی بوده استکه سهم مؤثر بانوان دینپژوه در این زمینه چشمگیر است. لازم است بررسی و گزارش اینپژوهشها در دستور کار کنگره دینپژوهان قرار گیرد.
به خاطر دارم که در نشست اول دینپژوهان، درباره سیاستگذاری فرهنگی در عرصهدینپژوهی سخن گفتم و در آنجا از دو نوع نگاه دینپژوهی یاد کردم، نگاهی که به قصدکشف حقایق دینی، دست به پژوهش میزند و نگاهی که درصدد تحقق دستورات و تعالیمدینی در عرصههای گوناگون جامعه است.
در نشست دوم نیز همین موضوع را از زاویهای دیگر طرح کردم و دین را به مثابه یکنهاد اجتماعی و به عنوان عرصهای که سیاستگذاری دولت و حکومت دینی باید به آنمعطوف باشد، قلمداد کردم. در آن نشست از شیوههایی سخن گفتم که باید، سیاستگذاربرای این حضور دین و گسترش روح دینی در مناسبات مختلف اجتماعی به کار گیرد.
در نشست سوم ویژگیهای پژوهش دینی و مؤسسات پژوهشی دینی در شرایط جدید،با عنایت به تحولات اجتماعی و فرهنگی مورد بحث قرار گرفت.
همه این موضوعات از یک دغدغه بنیادین برخاستهاند. دغدغهای که هم شخصی و هماجتماعی است. من به عنوان فردی دیندار و علاقهمند به دین و نیز به عنوان مسئول دردولت و حکومتی دینی، این دغدغه را دارم که چگونه میتوان دینورزی را در جامعهافزایش داد؟ گمان میکنم و حتی باید بگویم یقین دارم که این دغدغه، دغدغهای عمومیدر جامعه ماست. جامعهای که بنیان بسیاری از موضوعات و پدیدههای آن، دینی است.اخلاق آن و نظام اخلاقی آن از دین و ارزشهای دینی نشأت گرفته است. نهادهایمستحکم اجتماعی آن که در طول تاریخ استمرار داشته است، نهادهای دینی بودهاند.مناسک و مراسم آن تماما حول ارزشهای دینی شکل گرفتهاند و بسیاری دیگر ازعرصههای زیست آن، نشأت گرفته از دین و ارزشهای دینیاند. در چنین جامعهای،استحکام بنیانهای اجتماعی به استحکام ارزشهای دینی بستگی دارد. سست شدنارزشهایدینی در چنین جامعهای،به معنا و یا مترادف سست شدناخلاق و هنجارهاییاجتماعی است. لذا حتی آنها که پیوند وثیقی با دین ندارند، به دلیل علاقه به ثبات وانسجام اجتماعی، میبایست نسبت به سرنوشت دین و ارزشهای دینی نگران باشند.
دین، پدیدهای کثیرالابعاد است. وجوه گوناگونی دارد و هر وجه آن خود عرصهای برایاندیشهورزی و عمل است. برای ما به عنوان سیاستگذار فرهنگی، پیوند دین و جامعه وفرهنگ، کانون اصلی عمل است. از چنین منظری، پرسش اصلی ما این است که چگونهمیتوان دینورزی را در جامعه افزایش داد؟ و چگونه میتوان دعوت دینی کارآمدی راسامان بخشید؟ این پرسش میتواند جهات تحقیقات و پژوهشهای دینی را روشن کند.این مرزی است که دینپژوهی از منظر فرهنگی را از سایر حوزههای دینپژوهی جدامیکند.
چنین پرسشی را نمیتوان فارغ از مقتضیات و تحولات روز پاسخ داد. امروزه در جامعهجریانهای جدید با سرعت و حجم بسیار طرح میشوند و پرسشهایی تازه با خود بهمیدان فرهنگ جامعه، وارد میکنند. به ویژه جوانان و تحصیلکردگان در حوزه اندیشه وایمان دینی، با پرسشهایی تازه از دین میآیند.
در دایره گسترده دین، جریانهای فراوانی، پرسشهای زیادی عرضه کرده و اساسادامنه وسیعی از پرسشها را در اذهان ایجاد مینمایند. البته باید در همینجا بر این نکتهتأکید کنم که نفس این افزایش و نفس پرسشگری، منفی نیست و من با قضاوتی منفی بهآن نمینگرم. رشد نهادهای جدید در جامعه و دستاوردهایی که در طول دو دهه بعد ازانقلاب اسلامی پدید آمده، ما را در برابر مسایل جدیدی قرار داده است. رشد نهادهاییمثل آموزش، تحولات و گسترش تکنولوژی و تحویل نظام رسانهای همه ما را در برابرپیوند دین با آنها قرار داده است.
این پرسشها کاملاً از دغدغهای دینی برخاسته است. برخلاف آنچه گاهی به اشتباهطرح میشود، جوانان ما دینگریز نشدهاند. جامعه، هنوز از بنیانهای محکم در عرصه دینبرخوردار است. این قضاوت را بر مبنای ارزیابی شخصی بیان نمیکنم، بلکه این قضاوتبرگرفته از پژوهش اجتماعی گستردهای است که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در 28استان کشور به انجام رسانده است. در این پژوهش که به دینداری پرداخته است. 99درصد جامعه خود را دیندار و مذهبی دانستهاند. بسیاری از عقاید بنیادین دینی مثلاعتقاد به روز جزا و یا تجربه و حس مذهبی در جامعه، در بیش از 90 درصد جامعه رواج وتسلط دارد. البته باید این نکته را اضافه کنم که شاید براساس برخی معیارها، دینداری رادر بخشهایی از جامعه ضعیف بدانیم اما مهم این است که اعضای جامعه خود را مذهبیمیدانند و از خود تصور فردی مذهبی دارند.
معنای این سخن آن است که نهاد دین، همچنان توان و قدرت بسیار زیادی دربازآفرینی و انتقال ارزشها و معانی خود دارد. این ارزشهای دینی از نسلی به نسل دیگرمنتقل میشوند و همچنان کانون نگاه و عمل جامعه را تشکیل میدهند. شاید عدهای درمقایسه با دورههای گذشته، چنین بپندارند که ارزشهای دینی روبه ضعف میرود، اماتصور من بر این است که آنها برخی معیارهای عرفی را مبنای تعریف دین میگیرند. عرف،تغییر مییابد، ولی خود پنداشت جامعه، تصوری دینی و فارغ از دگرگونیهای عرفی است.
این سخن را به مجالی دیگر موکول میکنم تا بعدا با تفصیل بیشتری درباره آن سخنبگویم. هدف من از طرح این مباحث این بود که اولاً دین هنوز بر ذهن جمعی، مسلطاست و هنوز در نظام معانی و نظام ارزشی و اعتقادی ما دین و دینورزی غلبه دارد. یا بهسخن سادهتر، جامعه هنوز جامعهای شدیدا دینی است. ثانیا، این جامعه در برخورد بامسایل جدید و نهادهای جدید با پرسشهایی تازه مواجه گشته است و این پرسشها درذهن جوانان زنده است.
با این دو مقدمه و با بیان این نکته وظیفه سیاستگذار فرهنگی در حکومت دینی،بسط عرصه دینورزی است. دینپژوهی از منظر فرهنگی میبایست در این چارچوب بهمسایل ما پاسخ دهد. دینپژوهی در چنین فضایی، روند خلاقیت و آفرینش آثار فرهنگی وهنری را نیز تعیین میکند. یعنی در این فضا، دینپژوهی روشن خواهد کرد که ما به چهعرصههایی چه نوع تولید فرهنگی نیازمندیم و یا محتوای این تولیدات چگونه باید باشد.
برای روشن شدن این بحث به دو نمونه از دستاوردهای پژوهشی اشاره میکنم. درسال 78 و 79 در هفته کتاب، پژوهش و نظرسنجی در مورد «رفتار کتابخوانی» انجام شد.این نظرسنجی نشان میداد که افرادی که به کتابهای دینی علاقهمند بودند یا کتابهایدینی مطالعه میکردند، در گروه سنی میانه قرار داشتند. یعنی بیشتر از گروه سنی 30 تا40 سال بودند. حال آن که متوسط سن در دیگر حوزهها مثل حوزههای داستان و یا علومو فنون کمتر بود.
همچنین در یکی از سخنرانیهای دومین کنگره دینپژوهان نتیجه یک پژوهشی نشانمیداد، اکثر تحقیقات و پژوهشهای دینی برای افراد بالاتر از 40 سال جذاب بوده است.یا به تعبیر دقیقتر، بیشتر این گروه سنی از تحقیقات دینی استقبال کردهاند و به مطالعه ونتایج آن ابراز علاقه کردهاند.
این دو یافته نشان میدهد که جهت خلاقیت و تولید آثار دینی ما به سوی گروهمیانسالان است و این آثار برای جوانان تولید نمیشود و یا جذابیت کافی برای این گروهندارد. واقعا جای طرح این پرسش وجود دارد که اشکال کار در کجاست؟ آیا اشکال در ایناست که پژوهشهای جدید در این متون به بحث گذاشته نمیشود و یا آن که پاسخ اینپرسشها به شیوههای متناسب و مقتضی گروه سنی بیان نمیشود و یا آن که نحوه ارایه وعرضه متون و سایر آثار فرهنگی برای آنها جذاب نیست؟
هر یک از سؤالات که مطرح شوند، دینپژوهی باید به آنها توجه کند، به عبارت دیگردینپژوهی باید نشان دهد که کدام پاسخ درست و شایسته است. در مرحله بعد دینپژوهیاست که روشن میکند هر پاسخ را چگونه میتوان به «سیاست عملی» تبدیل کرد. یعنی باتوجه به اشکالی که در نتیجه پژوهشی معلوم خواهد شد، راهحل متناسب را ارایه میدهد.
البته دینپژوهی در این سالها رشد چشمگیری داشته است. نهادها و مؤسساتمتنوعی برای آن شکل گرفتهاند و حتی تحقیقات متنوع سامان یافتهاند، اما این عرصههنوز هم نسبتا دست نخورده است. دلیل آن نیز رشد فزاینده نیازها در عرصه دینی است.در ضمن باید به این مسأله توجه داشته باشیم و حتی هشدار بدهیم که رشد برخیامکانات را نباید به معنای رشد پژوهشهای دینی قلمداد کرد. گاهی دستاوردهایی مثلرشد و توسعه کامپیوتری و یا دسترسی به شبکههای کامپیوتری و یا توسعه نرمافزارها بهخودی خود معیاری برای رشد و یا فعالیت مؤسسات دینپژوهی قلمداد میشود. اما بایدبر این واقعیت بدیهی تأکید کنم که اینها همگی ابزار است و ابزارها تنها در پرتوپرسشهای جدید و ارادهی برای پاسخگویی، کارآمد خواهند شد.
در هر حال آنچه برای دینپژوهی بسیار مهم است، پرسشهای کلی و مسایل اصلیاست که با آن مواجه میشود. باید، به طرح این پرسشها پرداخت و از منظر آنها بهانتظارات خود در دینپژوهی دست یابیم. وظیفه ما هم به عنوان اعضای یک جامعه دینیاست که انتظارات خود را از دینپژوهی بیان کنیم و از عالمان و اندیشمندان و پژوهشگراندینی بخواهیم که در مقام اندیشهورزان این جامعه پرسشهای دینی ما را پاسخ دهند.وظیفه سیاستگذار در این میان سنگینتر است. سیاستگذار باید از یک سو، رابط بینجامعه و پژوهشگران باشد و از سوی دیگر، پژوهشها را به عنوان با هدفترین سیاستهابیشتر مورد علاقه قرار دهد.
انتظار دیگر از دینپژوهان روشنگری محیط رسانهای کشور به مدد تبعات دینباورانه ومعطوف به نیازهای اقشار خاص اجتماعی نظیر زنان و جوانان است. ارتباط پژوهشهایدینی با مردم ارتباطی یک مرحلهای نیست و نیازمند واسطههای رسانهای و حلقهای بحثو گفتوگویی است که در محیط رسانهای شکل میگیرد.
طراحی موقعیتهای گفتوگوی عمیق و تأثیرگذار در مباحث فرهنگی و اجتماعیثمره ارتباط نزدیک دینپژوهان و پرداختن به پژوهشهای دینی در رسانههای تخصصی ونیمه تخصصی است.
این همان نقشی است که پیش از این در تجربه تاریخی ارتباط دو سویه علمای دین ومردم در رسانههای سنتی و بر منابر شکل گرفته است. امیدوارم این نهاد مبارک درسالهای آینده دستاوردهای پربارتری را نصیب سازد.
«فعالیتهای پژوهشکده حوزه و دانشگاه در هفته پژوهش»
همکاری با مراکز آموزشی و پژوهشی در برگزاری مراسم روز وحدت حوزه و دانشگاه
از آنجا که یکی از اهداف و رسالتهای پژوهشکده حوزه ودانشگاه، تحکیم مبانی نظریوحدت حوزه و دانشگاه و تلاش در راستای تحقق دانشگاه اسلامی است، همکاری بامراکزی که در این زمینه تلاش میکنند، یکی از سیاستهای پژوهشکده میباشد. از طرفدیگر مراکز مختلف نیز با اشراف نسبت به فعالیتهای پژوهشکده در این زمینه، انتظاردارند که در مراسمی که به مناسبت شهادت آیةاللّه مفتح و روز وحدت حوزه و دانشگاهبرگزار میشود، از سوابق تحقیقی و پژوهشی و سایر کمکهای پژوهشکده استفاده نمایند.در این زمینه روابط عمومی پژوهشکده حوزه و دانشگاه توانست با دانشکده علوم پزشکی،بسیج اساتید، مدرسه علمیه امام محمد باقر علیهالسلام و... همکاریهایی را انجام دهد.
شرکت در نمایشگاه مراکز پژوهشی قم
در این نمایشگاه پژوهشکده حوزه و دانشگاه در دو بخش اطلاعرسانی و فروش شرکت داشت ودر مجموع توانست در بین سایر مراکز آموزشی و پژوهشی شرکت کننده در نمایشگاه رتبه سوم ازحیث آثار منتشره را دریافت نماید. در ضمن از طرف پژوهشکده برگزاری سمیناری با عنوان «علمدینی، ضرورتها، مبانی، راهکارها و دستاوردها» به منظور ارایه دستاوردهای پژوهشی پژوهشکدهدر زمینه علوم دینی، مبانی فلسفی و دینی آن، مشکلات نظری و علمی عدم تحقق کاملِ آرمانبازسازی و تدوین علوم انسانی از دیدگاه اسلامی، راهکارهای پیشنهادی پژوهشکده ودستاوردهای پژوهشی پژوهشکده در زمینه تدوین علوم انسانیِ اسلامی پیشنهاد گردید. در پایاناین نمایشگاه جناب حجةالاسلام والمسلمین اعرافی، ریاست محترم پژوهشکده حوزه و دانشگاه،در میزگردی با حضور ریاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ریاست مرکز تحقیقاتی دفترتبلیغات و ریاست مرکز مدیریت حوزه علمیه قم حضور یافته و در زمینه «آسیبشناسی دینپژوهی» به بحث و تبادلنظر پرداختند.
شرکت در نمایشگاه دانشکده مدیریت دانشگاه تهران
پژوهشکده حوزه و دانشگاه در این نمایشگاه که به همت و دعوت پژوهشکده فرهنگ،هنر و ارتباطات وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و به مناسبت هفته پژوهش دردانشکده مدیریت دانشگاه تهران برگزار گردید، حضور فعالی داشت.
برگزاریهمایشجامعهشناسیمعرفت در روز وحدت حوزهودانشگاه و هفتهپژوهش
پژوهشکده حوزه و دانشگاه پس از تأسیس در سال 1361، هر ساله به مناسبت 27 آذرسالروز شهادت آیةاللّه مفتح و روز وحدت حوزه و دانشگاه، همایشی را با حضور اساتیدحوزه و دانشگاه برگزار مینماید و در آن موضوعات مرتبط با بحث وحدت حوزه و دانشگاهو علوم انسانیِ اسلامی به بحث و تبادل نظر گذارده میشد. در سه سال گذشته به علتتقارن این ایام با ماه مبارک رمضان همایشی در این زمینه برگزار نگردید. در سال جاریاین سیاست توسط مسؤولان پژوهشکده دنبال شد که با برگزاری یک همایش علمی تخصصی با موضوع «جامعهشناسی معرفت» در دانشگاه تهران گامی جدید در نزدیکی وتعامل فکری دانشجویان، طلاب، اساتید و فضلای حوزه و دانشگاه بردارند. در این همایشیک روزه که با همکاری مؤسسه جهانی اندیشه اسلامی (المعهد العالمی للفکر الاسلامی)در تالار فردسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران برگزار شد، ابتدا ریاستپژوهشگاه ضمن گرامی داشت هفته پژوهش و روز وحدت حوزه و دانشگاه و سالروزشهادت آیةاللّه مفتح در باب زمینههای نظری، اخلاقی و علمی وحدت حوزه و دانشگاه وارتباط موضوع همایش (جامعهشناسی معرفت) با مسأله وحدت حوزه و دانشگاه مطالبیرا بیان داشتند. پس از آن 8 مقاله دانشگاهی و حوزوی انتخاب شده، ارایه گردید و موردنقد و بررسی قرار گرفت. در پایان همایش نیز میزگردی با عنوان «آیا ارزشها و بینشهایدینی را میتوان یا باید مورد مطالعه جامعهشناسانه قرار داد؟» با شرکت اساتید حوزه ودانشگاه برگزار گردید. در حاشیه این همایش نمایشگاهی از آثار و دستاوردهای دومرکزبرگزار کننده همایش برپا گردید.
تجلیل از پژوهشگران نمونه و محققان پژوهشکده
پژوهشکده حوزه و دانشگاه به منظور تجلیل از پژوهشگران نمونه خود و زمینهسازیجهت تعمیق پژوهشهای در دست انجام، پس از بررسی کارشناسانه عملکرد پژوهشیمحققان در اداره پژوهش، چهار نفر از محققان نمونه را معرفی نمود و در مراسمی از آنهاتجلیل به عمل آورد. در این مراسم که روز پژوهش (25 آذر) برگزار گردید، پس از ارایهگزارشی از روند پژوهشی پژوهشکده و حضور در جشنوارههای داخلی و رتبههای اخذ شدهو... توسط ریاست محترم اداره پژوهش، ریاست محترم پژوهشکده در سخنان خود بهاولویتهای پژوهشی، سیاستهای کلان پژوهشکده در زمینه پژوهش، تأکید بر اجرایسیاستهای پژوهشی در برنامه چهارساله پژوهشکده و حساسیتهای طرح تبدیلپژوهشکده به پژوهشگاه و... مطلبی را بیان داشتند. در پایان این مراسم ضمن معرفیگزارش فعالیتهای علمی پژوهشگران نمونه و ملاکهای گزینش محققان نمونه، لوح تقدیرو هدایای در نظر گرفته شده به پژوهشگران نمونه تقدیم گردید.
در مراسم دیگری که به منظور تجلیل از محققان پژوهشکده انجام گرفت، معاونتمحترم پژوهشی گزارشی از سفر علمی هیئت اعزامی از طرف پژوهشکده به کشورهایسوریه و لبنان و مذاکرات انجام شده با مسئولین مراکز آموزشی و پژوهشی این دو کشورارایه کردند و پس از آن با اهداء هدایایی از محققان پژوهشکده تجلیل به عمل آمد.
فعالیتهای دانشگاه مفید در هفته پژوهش
شرکت در نمایشگاه آثار پژوهشی حوزه علمیه قم
این نمایشگاه به مدت یک هفته از تاریخ 22/9/81 تا 29/9/81 در مجموعه فرهنگیامامخمینی برگزار شد. دانشگاه مفید در غرفه اختصاصی خود فعالیتها و آثار دو ساله اخیرمعاونت پژوهشی را ارایه نمود. که مورد استقبال بازدید کنندگان قرار گرفت. ضمناکنفرانسی با عنوان نقش دانشگاههای حوزوی توسط جناب آقای دکتر الهی در روزسه شنبه 26/9/81 در سالن کنفرانس نمایشگاه برگزار شد.
نمایشگاه آثار پژوهشی اساتید و پژوهشگران
نمایشگاهی از آثار پژوهشی اساتید و پژوهشگران از تاریخ 23/9/81 تا 30/9/81 درسالن اجتماعات دانشگاه مفید با همت تعدادی از دانشجویان برگزار شد. در این نمایشگاهکتابها، مقالات و جزوات منتشر شده توسط اساتید، فارغالتحصیلان و پژوهشگران دانشگاهمفید ارایه گردید. همچنین عکسهایی از سخنرانیها و همایشهای علمی دانشگاه درطی سالهای اخیر در معرض دید عموم قرار گرفت، که مورد استقبال چشمگیر دانشجویانواقع گردید.
هفته پژوهش در دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم
کارگاه روششناسی تحقیق ویژه اساتید هیئت علمی
کارگاه روش تحقیق، ویژه اساتید هیئت علمی دانشکده علوم پایه دانشگاه آزاد اسلامیواحد قم، همزمان با هفته پژوهش در سه جمعه متوالی در تاریخهای 29 آذرماه، و 6 و 13دیماه توسط حوزه معاونت پژوهشی دانشگاه در این حوزه برگزار گردید. در ابتدا جنابآقای دکتر خنیفر مدیریت پژوهش، دانشگاه ضمن عرض خیرمقدم به اساتید شرکت کنندهو مدرسان اظهار داشتند که امروزه دنیا بر مدار پژوهش میچرخد و کشورها با اختصاصبودجههای متعارف و کلان از دریچه پژوهش دنیای آینده را ترسیم میکنند. ایشان متذکرشدند که سهم کشورهای موفق در اقتصاد و تجارت دنیا مدیون تحقیقات آنهاست.
پس از سخنان ایشان، کارگاه براساس برنامه زمانبندی شده شروع شد. در این میانفرصتهایی هم برای انجام کار گروهی مدّنظر گرفته شده بود که اساتید به انجام کار گروهیپرداخته و نتیجه توسط مدرسان ارزیابی میشد.
ضمنا در پایان دوره به هر یک از اساتید، پرسشنامه طرح تحقیقاتی به صورت خامداده شد تا پس از تکمیل، به حوزه معاونت پژوهشی دانشگاه تحویل داده شود.
در پایان کارگاه، از سوی معاونت پژوهشی به هر یک از شرکت کنندگان، «گواهینامهکارگاه روششناسی تحقیق» اعطاء شد.
سمینار پزشکی پارامدیکال
دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم در روز پنجشنبه 28 آذرماه 81 همزمان با هفتهپژوهش، سمیناری تحت عنوان «پارامدیکالی» با همکاری مرکز دایرة المعارفانسانشناسی، شرکت دارویی باریج اسانس و دفتر حضرت آیةاللّه سیستانی و با حضوراساتید حوزه و دانشگاه و پزشکان و متخصصان علاقمند از قم و تهران، محققین ودانشجویان علاقمند پزشکی سراسر کشور و مسؤولان و مدیران استانی برگزار نمود. در اینسمینار که با موضوع طب اسلامی و طب مکمل و برای اولین بار در سطح کشور برگزارمیگردید، محورهای بهداشت و پیشگیری از بیماریها در اسلام، نبض و نبضشناسی،مزاجهای چهارگانه و گیاهان مؤثر بر آنها، اثرات گیاهان دارویی مصرفی در طب سنتی واسلامی و حجامت و فرضیههای مطرح در آن مورد بحث و بررسی قرار گرفت. همچنیننمایشگاهی مرتبط با موضوع سمینار در کنار نمایشگاه برگزار گردید و علاقمندان به مدتسه روز از آن بازدید نمودند.
شرکت مجتمع آموزش عالی قم در
نمایشگاه هفته پژوهش مراکز آموزش عالی تهران
به مناسبت گرامیداشت روز پژوهش و به همت معاونت پژوهشی وزارت علوم، تحقیقاتو فناوری کشور، نمایشگاهی از طرف دانشکدههای وابسته به دانشگاه تهران، سومیننمایشگاه دستاوردهای پژوهشی و فناوری کشور در هفته پژوهش به منظور عرضهیافتههای پژوهشی و به تولید رساندن آنها از تاریخ 23 تا 29 آذرماه سال جاری در محلنمایشگاه بینالمللی تهران برگزار گردید که مجتمع آموزش عالی قم نیز به طور فعال دراین نمایشگاه شرکت نمود.
برگزاری مراسم هفته پژوهش در
سازمان آموزش و پرورش استان قم
در هفته پژوهش سازمان آموزش و پرورش در دو نمایشگاه در سطح شهر قم و منطقهکهک آثار پژوهشی، کتابها و مقالات علمی معلمان و دانشآموزان را در معرض دید عمومقرارداد، و در روز 25 آذر و روز پژوهش مراسم تجلیل از دانشآموزان وکارکنان پژوهشگراین سازمان، در سالن سینما تربیت برگزار گردید. در این مراسم به تعدادی از دانشآموزانشرکت کننده در جشنواره خوارزمی هدایایی تقدیم شد و از معلمان پژوهنده تجلیل وقدردانی به عمل آمد.
همچنین سازمان آموزش و پرورش به مناسبت گرامیداشت هفته پژوهش برای ترویجفرهنگ پژوهش و پژوهشگری سخنرانیهای علمی در سطح مدارس تدارک دیده و نسبتبه تهیه و توزیع بروشور فعالیتهای پژوهشی و راهنمای پژوهشی اقدام نموده است.
افتتاح مرکز تحقیقات فرهنگیان قم
به مناسبت هفته پژوهش با حضور آقای حاجی، وزیر محترم آموزش و پرورش مرکزتحقیقات فرهنگیان استان قم افتتاح شد.
این مرکز در سال 1371 با همکاری اداره آموزش و پرورش منطقه یک (ناحیه 4کنونی) به همت آقای غلامرضا گلیزواره تأسیس گردید و در سال 1375 با تأسیس ادارهکل آموزش و پرورش استان قم، زیرنظر شورای تحقیقات به کار خود ادامه داد، اماهمچنان با مشکلات فراوانی، از جمله کمبود فضای مناسب و سیستم حفاظتی و امکاناترفاهی مواجه بود. این مرکز به همت معاونت برنامهریزی از تابستان 1381 با هزینهای بالغبر 25 میلیون تومان، به فضای مناسبی به مساحت 1000 متر مربع منتقل شد که از اینمیزان 24 متر به مخزن کتاب، 90 متر به سالن مطالعه، 90 متر به آرشیو نشریات وپایاننامهها و 65 متر به اتاق فهرستنویسی اختصاص دارد.
این مرکز همچنین شامل کتابخانه تخصصی با بیش از 24000 جلد کتاب و 8000 جلدنشریات مختلف در 120 عنوان و بیش از 700 عنوان پایاننامههای دورههای کارشناسیارشد و دکتری و حدود 500 جلد از چکیدههای تحقیقی و فهارس و آرشیو دیسکتها وسیدیهای علمی آموزشی و بانک اطلاعات میباشد. همچنین فرهنگیان و محققانمیتوانند با مراجعه به این مرکز، هفتهای یک روز از مشاوره پژوهشی و هفتهای دو روز ازشبکه اینترنتی این مرکز برخوردار شوند.
سخنانوزیرآموزشوپرورشدرمراسمافتتاحمرکزتحقیقاتفرهنگیان
در این جلسه باارزش، خیرمقدم عرض میکنم به کلیه عزیزان، استادان، فرهنگیان وافرادی که برای توسعه و رفاه اجتماعی مردم زحمت میکشند، و تشکر میکنم از عزیزانیکه زحمت کشیدند تا این مرکز تحقیقات به بهرهبرداری رسید.
اقدامات اساسی و زیربنایی، تعمیق در امر توسعه و امر تحقیق است که به صورتمتمرکز و غیرمتمرکز در استانها و مراکز پژوهشی میبایستی پررونق و فعال باشند وپژوهشگران مراجعه داشته باشند و این از جهات مختلف، بسیار ضروری است و باید موردحمایت وزارتخانه و بخشهای مختلف قرار گیرد. تحقیقات در آموزش و پرورش از چندجهت قابل طرح است:
یکی، نیاز روز افزون ما برای تألیف کتابهای درسی، تدوین برنامههای درسی متناسببا تحولات جهانی در قالب علمی، فرهنگی و اجتماعی است و نظام تعلیم و تربیت ما بایدپاسخگوی نیازهای روز فرزندان و آینده آنها باشد. این بخش مهم و اساسی است.تحقیقات باید این اهداف را متناسب با نیازهای آینده کشور درجهبندی و تقسیمبندینماید و راههای رسیدن به این اهداف را تبیین کند. تحقیقات باید روشهای روزآمد ومؤثر در امر تعلیم و تربیت را شناسایی کند و به اجرا بگذارد. در حوزه دانشآموزی هم کاربسیار گسترده و وسیعی است که متولی انجام آن هم ما هستیم و کشور ما نیاز به افرادمحقق، پرسشگر و پژوهشگر دارد و نه فقط مصرف کننده تولیدات فردی دیگران.
فرهنگ پرسشگری و محقق بودن را ترویج کنیم. معلم و مربی باید به دانشآموزمشاوره بدهند و به او در کلاسهای درس و خارج از کلاس درس بیاموزند که چگونهبتوانند درباره اتفاقاتی که میبیند سوالهای جدیدی بکند و برای یافتن پاسخ سؤالهاچگونه بررسی و تحقیق کند. همچنین چگونگی استفاده صحیح از شبکههای اطلاعرسانیداخلی و خارجی، مصاحبه و گفتوگو با صاحبنظران و دریافت نظرات آنان و بعدجمعبندی نتایج به دست آمده و دادن فرضیه و اثبات فرضیه را به آنها بیاموزند.
متأسفانه یکی از دلایلی که ما از قافله علمی دنیا عقب ماندیم این است که فکرمیکنیم چگونه تولید دیگران را به مصرف برسانیم. و این آفت به صنعت ما رسوخ کرده کهدیگران طراحی کنند و ما بیاییم کپی کار دیگران را انجام دهیم. ولی میبایست همه اینهامقدماتی بشود برای این که خودمان طراحی، ابداع و ابتکار و اختراع کنیم.
چنین مراکزی باید این فضا را فراهم کنند. پژوهشسراهایی را باید در شهرستانهایمختلف راهاندازی کنیم و اساتید و معلمان برای تحقیق از آنها استفاده کنند ودانشآموزان هم باید مجال داشته باشند پرسشهای خود را در قالب فعالیتهای کلاسیمورد تحقیق و پژوهش قرار دهند و جواب را خودشان پیدا کنند.
خوشبختانه در بعضی از استانها که چنین مراکزی وجود داشته آثار بسیار خوبی را همشاهد بودیم. در جشنواره خوارزمی که برگزار شد، طرحهای برگزیده کشوری از سویدانشآموزان بیشتر از دانشجویان بود و این جای مباهات دارد. البته توقع نیست کهطرحهای دانشآموزی در سطح یک پژوهش دانشگاهی قابل ارایه باشد. همین که اینوظیفه آموزشی و تربیتی مورد توجه بوده و فضا برای تحقیق و آزمایش و بررسی و کارکامل پژوهشی فراهم شده و دانشآموزان با پژوهشهای دانشجویی رقابت داشتهاند، جایخوشحالی است و نشانگر وجود استعدادهایی است که نباید از آن غافل باشیم.
اینجانب با تبریک افتتاح این مرکز امیدوارم همچنان همکاران به دنبال توسعه اینمحل باشند. اگر فضای موجود اجازه میدهد، کارگاهها و آزمایشگاههایی برای دیگرپژوهشها، فیزیک، شیمی، ریاضی و مواردی دیگر که مورد نیاز آموزش و پرورش ودانشآموزان است فراهم شود. در عین حال باید شرایط به گونهای باشد که برای فرهنگیاناین انگیزه ایجاد شود که ساعاتی از وقت خودشان را برای کار تحقیقی و پژوهشیاختصاص دهند و به مراکز مراجعه میکنند. حتی میتوان شبکه اطلاعرسانی را گستردهکرد، به طوری که هر کس از منزل خودش بتواند اطلاعرسانی کند و با این کار حضورفیزیکی کمتر میشود.
اما مادام که این امکانات فراهم نشده، نیاز به حضور فیزیکی همکاران ما درِ این مراکزتحقیقی و پژوهشی هست. در شأن استان قم هست که آموزش و پرورش آن در سطحکشور یکی از مجهزترین پژوهشکدههای تعلیم و تربیت را داشته باشد و میتوان گفت اینمرکز باید مقدمهای بر پژوهشکده موفق و اثرگذار در حوزه تعلیم و تربیت باشد کهانشاءاللّه خواهد بود. البته در این پژوهشکدهها به روی همه اصحاب فکر و تحقیق، چهحوزهها و چه دانشگاهها، باز است و اساتید حوزوی نیز باید از این فرصتها استفاده کنندو ما هم خرسند خواهیم شد که نظرات جدیدشان را در حوزه تعلیم و تربیت مطرح کرده وما را هم مطلع کنند.
نکته دیگر، اتصال مراکز تحقیقاتی با یکدیگر است. با اطلاعرسانی به موقع به سرعتمیتوان پژوهشهایی که انجام دادهایم و برای دیگران قابل استفاده است، به آنها انتقالدهیم و یا حتی پروژههایی را میتوان به طور مشترک انجام داد و در درون خودپژوهشکدهها یک موضوع، مورد مطالعه قرار گیرد و گروههای پژوهشی تشکیل شود و اینگروهها چه در سطح استان و چه در کشور با یکدیگر در ارتباط باشند، تا این که به آنتوفیقها برسیم؛ چرا که از پژوهشکده تعلیم و تربیت، توقع داریم هدایت کنندهپژوهشگران و محققین باشد. لذا برای این کار هم باید زمان معینی درنظر بگیریم.
در پایان امیدوارم که لطف خداوند و برکات مجاورت با کریمه اهلبیت، حضرتمعصومه علیهاالسلام شامل حال همه همکاران، اساتید و فرهنگیان باشد.
هفته پژوهش در مرکز پژوهشهای اسلامیصداوسیما
شرکت مرکز پژوهشهای اسلامی صداوسیما در نمایشگاه مراکز پژوهشی حوزه
دومین نمایشگاه مراکز علمی پژوهشی حوزهعلمیه قم مرکز پژوهشهای اسلامیصداوسیما با گلچینی از آثار پژوهشی سالهای 79 تا 81 که بالغ بر 150 عنوان کتاب درموضوعهای (بنیادی، مناسبتی، مذهبی، سیاسی، کاربردی، ملی، بینالمللی و ماهنامه)شرکت و آثار منتشره خود را در معرض دید عموم قرار داد. گفتنی است بیش از 1400 نفراز شخصیتهای علمی و فرهنگی و روحانیون و طلاب حوزهعلمیه و مردم از غرفه اینمرکز بازدید کردند.
2. گزارشی از اولین مراسم تجلیل از آثار برتر
اولین مراسم تجلیل از آثار برتر مرکز پژوهشهای اسلامی در تاریخ 28/9/81 در سالنکوثر مرکز صداوسیمای قم برگزار گردید. در این مراسم، پس از خیرمقدم حجةالاسلاموالمسلمین هادی صادقی رئیس مرکز پژوهشهای اسلامی به میهمانان، مهندسابوطالبی، معاونت تحقیقات و برنامهریزی سازمان، درباره ضرورت پژوهش در مقولههایدینی و ارتباط آن با بخش برنامهسازی سازمان مطالبی بیان کردند. در بخش دیگر اینمراسم، حجةالاسلام والمسلمین حسینی بوشهری، مدیر محترم حوزه علمیه قم، دربارهنقش مهم صداوسیما در ترویج فرهنگ اسلامی در میان مردم و ضرورت همکاری نهادینهحوزه با صداوسیما از طریق مرکز پژوهشهای اسلامی سخن گفت. خاطر نشان میگرددپس از بررسی و داوری 91 اثر ارسالی از سوی مدیریتهای گوناگون مرکز، شامل«پژوهشهای برنامهای»، «نشریات»، «نقد و ارزیابی» به صاحبان 31 اثر برگزیده هدایایی ازسوی مرکز پژوهشهای اسلامی اهداء گردید.