گزارشی از خانه ملاصدرا در روستای کهک

صدرالمتألهین، معروف به ملاصدرا، در حدود سال 980 هجری قمری در شهر شیراز به دنیا آمد. در سن 17 سالگی برای ادامه تحصیل به اصفهان رفت. پس از تکمیل تحصیلات فلسفی و عرفانی خود، برای تهذیب نفس و سیر و سلوک و نیز به سبب مخالفت عده‏ای از علماء ظاهربین ناچار به ترک اصفهان شد و در قریه کهک در نزدیکی قم اقامت گردید. دوران خلوت‏گزینی ملاصدرا را هفت و به قولی پانزده سال دانسته‏اند.⁽¹⁾ وی به دنبال تأسیس مدرسه خان در شیراز و درخواست والی فارس، به وطن خود بازگشت ولی در سن 58 سالگی و به قولی در 70 سالگی در بصره دار فانی را وداع گفت.⁽²⁾ با بررسی اجمالی ارقام و تواریخ فوق می‏توان سال 1020 هجری قمری را میانگین احتمالی سال‏هایی دانست که ملاصدرا در کهک بوده است.

قریه کهک

پس از طی مسافت 12 کیلومتر از قم به طرف کاشان به دو راهی بخش کهک می‏رسیم که با شاخصه فضاهای سبز و درختان زیادتر نسبت به پوشش گیاهی منطقه قابل تشخیص است. در ادامه این مسیر، پس از طی مسافتی 20 کیلومتری در جهت ارتفاعات قهستان (کوهستان)، به کهک می‏رسیم که دارای بافتی اصیل به همراه ساختمان‏هایی است که از قدمت و اصالت قریه خبر می‏دهد. کهک نسبت به قم دارای آب و هوایی مطبوع‏تر، بارندگی بیشتر و حاصل‏خیزی مناسب‏تری است. در مدخل ورودی کهک و در امتداد جاده شمالی،منظره‏ای از بخش جدیدالتأسیس یک شهر کوچک که در تمام نقاط ایران به یک شکل ساخته می‏شود ظاهر می‏گردد. یک بلوار که در انتها به یک میدان می‏رسد پس از آن به خیابان‏های شطرنجی دیگری، همانند دیگر شهرها و مناطق جدید الاحداث ایران، برمی‏خوریم. گویی تمام اقلیم و فرهنگ و امکانات کشور از یک قالب خارج شده و با هم برابرند؟! با عبور از خیابان‏های موازی، به نقطه‏ای می‏رسیم که بلندی درختان کهن آن نشان از قدمت آن حوزه دارد. در این قسمت بافت اصیل کهک نمایان می‏گردد.

خانه ملاصدرا⁽³)

در انتهای مسیر هلالی شکل بافت قدیمی روستا، در مرکز یک باغ، خانه ملاصدرا قرار دارد که مهم‏ترین اثر تاریخی داخل این بافت است. هرچند حضور و اقامت ملاصدرا در کهک قم، براساس منابع و مدارک معتبر قطعی و محرز است، ولی در خصوص اقامت وی در چهار صفه‏ای که به خانه ملاصدرا معروف است مدرک قاطعی وجود ندارد و در این مورد سخنان پراکنده‏ای، خصوصا از سوی اهالی محل ابراز می‏شود. لیکن شواهد و مدارکی از قبیل تاریخ بنای چهار صفه (با عنایت به شواهد معماری) که همزمان با حیات ملاصدرا در عصر صفوی بوده، شکل‏گیری مجموعه اعم از مسجد کوچک و آرامش محل که خارج از بافت متراکم روستایی بوده و همینطور نامگذاری‏هایی مانند چال آقا، که عارضه‏ای طبیعی در کنار مجموعه است، می‏تواند گویای حضور شخصیتی والامقام در این مکان باشد.

در حال حاضر خانه ملاصدرا شامل یک گنبد و سه صفه است که به همراه قسمت‏های مرمت شده اطراف، به عنوان خانه حکیم ملاصدرا مورد بازدید قرار می‏گیرد. الحاقات و تصرفات بعدی در ادوار مختلف، تغییرات و صدمات کالبدی فراوانی را بر مجموعه باغ و بناهای همجوار وارد ساخته است اما خوشبختانه مجموعه در کل از پتانسیل فراوانی برخوردار است. اولین آنها همان چهار صفه است با پی‏رنگ‏ها و شواهد باقی مانده از کل اثر؛ دومین عنصر شاخص مجموعه بنایی موسوم به عصاری می‏باشد که در شمال غربی باغ قرار دارد که دارای ارزش معماری و فن‏آوری بالایی است. سومین بنا بنای کوچکی است که در شمال شرقی باغ قرار دارد (مسجد آقا). شاخص دیگرِ مجموعه، عارضه طبیعی است به نام چال آقا که در جنوب غربی باغ قرار دارد و توسعه روستا را در این قسمت محدود کرده است. عامل دیگری که بر ارزش‏های مجموعه افزوده است، رشته قنات پر آبی است که در این محدوده ظاهر می‏گردد. لذا با توجه به موارد مذکور، به نظر می‏رسد که می‏توان با حفظ و مرمت این مجموعه باستانی و توجه کافی به عارضه طبیعی ارزشمندی مانند چال آقا و تأسیساتی چون قنوات بر ارزش و اعتبار مجموعه باغ و خانه ملاصدرا افزود.