یادگاری که در این گنبد دوّار بماند ;یادکردی از مرحوم ایت الله مجتهدی تهرانی(مشهور به مدرسه علمیه ایت الله مجتهدی)

اشاره:

تهران، خیابان پانزده خرداد شرقی، کوچه شهید آل آقا، روبروی گرمابه قبله؛

در کوچه پس کوچه­های اطراف چهارراه سیروس تهران در کوچه شهید آل آقا، درِ نسبتا بزرگی است با عنوان مدرسه علمیه حضرت ایت الله مجتهدی. نمای زیبا و کاملا نوساز.

داخل مدرسه که می­شوی در ابتدا چندان رنگ و بوی مدارس سنتی که در اصفهان و مشهد و گاه قم دیده می­شود به چشمان نمی­اید. مدرسه­ای که تنها 55 سال از عمرش می­گذرد. از داخل حیاط که نگاه می­کنی مدرسه دو طبقه به نظر می­اید و از نمای بیرون که به آن می­نگری سه طبقه بر روی هم قرار گرفته­اند و بالاخره از در ورودی ساختمان که به داخل شبستان اصلی مدرسه که محل برگزاری نمازهای روزانه و نیز دروس عمومی و کلاس­های اخلاق است می­روی در نهایت تعجب شبستانی کوچکتر که شاید همان بنای اولیه مسجد ملاجعفر باشد که کاملا به سبک مساجد قدیمی ساخته شده روبروی شبستان اصلی و با اختلاف یک طبقه به سمت پایین به چشمانت می­اید؛ گویا معمار بنا می­خواسته جلوه­های ویژه بنای عالی قاپو را در میدان نقش جهان به تصویر بکشد که از هر سو که می­نگری تعداد طبقات متفاوت به نظر می­اید.

55 سال پیش به همت حضرت ایت الله مجتهدی این مدرسه تأسیس شد و اکنون با بیش از 500 طلبه رسمی شلوغ­ترین و پرجمعیت­ترین مدرسه علمیه تهران به شمار می­اید. اکنون یک طلبه می­تواند به راحتی پایه­های ده­گانه را تا اتمام کفایتین در مدرسه ایت الله مجتهدی بگذراند و با شکوفا ساختن استعدادهای علمی ـ اخلاقی خویش، خود نیز مجتهدی دیگر شود.

هر طلبه که در این مدرسه به تحصیل می­پردازد علاوه بر مطالعات درسی و تخصصی حوزوی برای سیر صعودی و سلوک الهی در کلاس­های عمومی مدرسه نیز شرکت می­کند. این کلاس­های عمومی که هر روز در مدرسه برپاست از خوان و سفره قرآن کریم و تفاسیری که بر آن نوشته شده، نهج البلاغه امیر بیان و مولای متقیان علی علیه السلام و نیز زبور آل محمد صلی الله علیه و آله صحیفه سجادیه، خرمنی اخلاقی چیده می­شود و معارفی تربیتی به طلاب ارائه می­گردد.

در ایام شهادت اهل بیت علیهم افضل صلوات الله، کلاس­های درس، جای خود را به محافل پیوند با ولایت می­دهد و پس از شنیدن سخنرانی علمی خطیبان ولایی، به پیشگاه مقدس این خاندان توسلی برقرار می­شود و در پی عزاداری، حاضران اطعام می­شوند.

از جمله ویژگی­های این مدرسه، دقت جدی در گزینش طلاب به هنگام ورود به مدرسه است که علاوه بر مصاحبه، تحقیقات محلی و ... نیز انجام می­شود. در طول مدت تحصیل هر طلبه از حیث رفتارها و عملکرد اخلاقی همواره تحت ارشادات و نظارت­های استادان و مسئولان پایه خویش است.

استادان اخلاق بنام تهران و دیگر شهرهای کشور هر از چند گاهی در مدرسه حضور یافته و کلاس­های اخلاق را پرشورتر می­کنند. مرحوم ایت الله مجتهدی نیز هفته­ای دو روز خود، معارف اخلاقی را به کام طلاب تشنه می­ریخت که البته این غیر از مواعظ اخلاقی بود که در بین نمازهای ظهر و عصر هر روز به طلاب و نمازگزارانی که از بیرون به مدرسه می­ایند ارائه می­نمود. در این صحبت­های کوتاه، تأکید استاد بر احادیث اخلاقی بود و هر طلبه برای به یاد سپاری آنها و یادآوری سریعتر روایات در ایام تبلیغ و غیر آن دفترچه حدیثی دارد که یادگار همین صحبت­هاست.

وزش نسیم اخلاقی مدرسه، شب­ها نیز برای طلاب حجره نشین که به منازل خود نمی­روند همچنان ادامه دارد و با اخلاقی که از معراج السعاده مرحوم نراقی می­آموزند پله پله از «نردبان سعادت» بالا می­روند.

ماه مبارک رمضان، ماه­های محرم و صفر علاوه بر روزهای گرم تابستان، ایامی است که اخلاق آموختگان مکتب ایت الله مجتهدی به میان مردم می­روند و اخلاق الهی را به بیان و عمل برای ایتام آل محمد صلی الله علیه و آله به تصویر می­کشند. در دو سال اخیر، اخلاق پویای آموخته شده و بخشی از وجوهات موجود در مدرسه، طلاب را به برپایی اردوهای جهادی سوق داده تا علاوه بر مشتاقان پیشین، ساکنان مناطق محروم نیز از فیض معارف اخلاقی بی­بهره نمانند؛ صد البته در کنار وعظ و خطابه­های اخلاقی، نیازهای زندگی روزمره آنان را حتی در حد ساختن مسجد، مدرسه، حمام و... را برعهده می­گیرند شاید اندکی از غبار فقر و بیچارگی ناشی از فاصله با مرکز از چهره ساکنان و منطقه زدوده شود. شهر «درمیان» خراسان جنوبی آخرین شهری بود که طلاب مدرسه را متنعم به نعمت خدمت رسانی به بندگان خداوند ساخت.

درس­های عمومی و تخصصی این مدرسه مخصوص طلاب نیست و در طول این سال­ها کم نبوده­اند دانشجویانی که از این مدرسه با مرام طلبگی آشنا شده و به این سلک مقدس درآمده­اند. آنچه که کلاس­های آزاد مدرسه نامیده شده و بعد از ظهرها و شب­های هر روز برگزار می­شود، در حقیقت کلاس­های درسی است که برای دانشجویان و دیگر علاقه­مندان دروس طلبگی دائر گشته است.

چندی بیش نیست که آواز شیرین و الهی مرحوم ایت الله مجتهدی از این مدرسه به گوش نمی­رسد؛ آوایی که بیش از نیم قرن گوش مشتاقان معارف اهل بیت علیهم السلام را نوازش می­داد و سنگ سنگ و خشت خشت بنای مدرسه به آن انس گرفته بود. ریاست مدرسه در این ایام بر عهده دکتر نصیری گذاشته شده و حجه الاسلام والمسلمین نصیری سرپرست آن شده­اند. جای خالی ایت الله در محراب را نیز ایت الله میرسجادی که از یادگاران و بازماندگان صالح بزرگ مرجع عالم تشیع، مرحوم ایت الله العظمی سید ابوالحسن اصفهانی است، پر کرده است.

پیام مقام معظم رهبری دام ظله العالی به مناسبت ارتحال عالم ربانی و معلم اخلاق مرحوم ایه الله مجتهدی تهرانی رحمت الله علیه

بسم الله الرحمن الرحیم

ارتحال عالم ربانی و معلم اخلاق مرحوم حجت الاسلام والمسلمین آقای حاج شیخ احمد مجتهدی تهرانی رحمت الله علیه را به علمای اعلام و روحانیت معظم تهران و به شاگردان و تربیت شدگان و ارادتمندان این شخصیت روحانی با ارزش و خدمتگزار و بخصوص به خانواده ی محترم و بازماندگان ایشان تسلیت می گویم.

عمر با برکت این عالم عامل، منشاء خدمات دینی ارزنده یی بود که برجسته ترین آن تأسیس و اداره ی شایسته ی مدرسه یی است که در طول دهها سال، محل پرورش علماء و فضلای فراوان بوده و هم اکنون تعدادی از تربیت شدگان در آن، در شمار فضلاء برجسته و عالمان و مجتهدان بزرگوارند.

علم و تقوا و تلاش متعهدانه در تربیت طلاب علوم دینی سه عنصر شاخص در شخصیت این روحانی عالیقدر بود و برکات فراوانی را برای حوزه های علمیه به بار آورد. حق عظیم ایشان بر حوزه ی علمیه ی تهران فراموش نشدنی است.

رحمه الله رحمة واسعة و حشره

مع محمد و آله الطاهرین.

سیدعلی خامنه ای

86/10/24

یادی از مرد خدا، مرحوم ایت الله مجتهدی، بهانه­ای بود تا با دکتر محمدمهدی نصیری، مدیر محترم این محیط آکنده از اخلاق و معنویت به گفت و گو بنشینیم.

با تشکر از شما که برای انجام این گفت و گو وقت خود را در اختیار ما قرار دادید. لطفا برای شروع بحث بفرمایید که چطور شد حضرت ایت الله مجتهدی به فکر تأسیس یک مدرسه علمیه افتادند؟

دکتر نصیری: ایشان بعد از اتمام دروس در قم به تهران بازمی­گردند. در تهران با مرحوم شیخ حسین زاهد آشنا می­شوند. مرحوم زاهد به تربیت جمعی از طلبه­ها مشغول بودند.ایت الله مجتهدی به مرحوم زاهد در تدریس دروس سطح و تفسیر کمک می­نمودند و بعد از رحلت ایشان، شاگردان مرحوم زاهد به حضرت ایت الله مجتهدی رجوع کردند.

ایت الله مجتهدی در مسجد ملا جعفر اقدام به برگزاری کلاسهای خود می کنند. کم کم با رونق گرفتن این کلاس­ها مدرسه علمیه تأسیس می­شود.

تاکنون افراد مختلفی در این مدرسه تحصیل نموده­اند. برخی از مشاهیر آنان را برای ما بفرمایید.

دکتر نصیری: با توجه به عنایات و توجهات جدی حضرت ایت الله مجتهدی، بسیاری از افرادی که تا کنون مقاطع مختلف تحصیلی را گذرانده­اند چهره­های موفق و مؤثری شده­اند؛ از آن جمله می­توان افراد ذیل را نام برد:

- استادان حوزه: حضرات ایات خرازی، استادی، حجه الاسلام و المسلمین جاودان؛

- ائمه جمعه: حجج اسلام ناصری(امام جمعه شهرکرد)، کازرونی(امام جمعه کرج)و...؛

- ائمه جماعات: حجج اسلام اوسطی، ارفع، حبیبی و ...؛

- رجال سیاسی: حجه الاسلام ناطق نوری، دکتر حداد عادل، دکتر حبیبی.

به این بزرگواران کلیه فرزندان مقام معظم رهبری را اضافه نمایید که دو تن از ایشان در حال حاضر از استادان مدرسه به شمار می­ایند. به طور کلی طلاب این مدرسه در داخل و خارج کشور( به عنوان کاردار فرهنگی و اعضای سفارت خانه ها) شهره و زبانزد خاص و عام هستند.

رابطه متقابل مرحوم مجتهدی با طلاب چگونه بود؟

دکتر نصیری: ایت الله مجتهدی تمام روابط خود را بر محور محبت تنظیم کرده بود و خود را پدر دوم طلاب می­دانست؛ از همین رو همان حساسیتها و نگرانیهایی که یک پدر برای پیشرفت فرزندش دارد در رفتار ایشان نسبت به طلاب قابل مشاهده بود.

مقید بودند که طلاب را به طور مرتب ببینند و آنها همیشه در مرئی و منظر ایشان باشند. کارکرد دیگر کلاسهای عمومی علاوه بر بیان مطالب اخلاق و تربیتی همین بود. با این کلاسها و پیگیریهایی که داشتند حضور طلاب را در مدرسه مدیریت می کردند.

گاهی شنیده­ایم که ایت الله مجتهدی صرفا با نگاه کردن به چهره بعضی طلاب آنها را از مدرسه اخراج می­کردند و حتی در میان این افراد سرکرده گروه فرقان که دستش به خون پاک شهید مطهری آلوده شد نیز دیده می­شود. ایا این مطلب صحت دارد؟

دکتر نصیری: ایشان در جذب و گزینش طلبه خیلی حساسیت داشتند و می­فرمودند که من باید طلبه را ببینم؛ زیرا معتقد بودند روحانی و طلبه و کسی که می­خواهد علوم اسلامی را بیاموزد و سپس آن را تدریس و تبلیغ کند باید از حیث ظاهری هم مطلوب باشد. اگر یک طلبه ظاهری متین و جذاب نداشته باشد از توفیقات طلبگی ایشان کاسته می­شود. ایشان در کنار آن تأکید می­کردند من اصلا دنبال زیبایی ظاهری نیستم و حتی اگر روزی بلال حبشی به این مدرسه بیاید ما او را طلبه می­کنیم. ما دنبال نور هستیم. انسانی که می­خواهد در مسیر دین حرکت کند باید نورانی باشد و جذابیت نورانی داشته باشد تا بتواند در عمق دلها اثر گذار شود.

درباره آقای گودرزی،سرکرده گروه فرقان، هم مطلب فوق صحت دارد. او طلبه یکی از مدارس اطراف بود که به این مدرسه منتقل شده بود. ایت الله مجتهدی از رفتار او در مدرسه خیلی ناراحت بودند. تا اینکه روزی به او می فرمایند:«از این مدرسه باید بروی، ای منافق!». جالب است که ایشان برای او از تعبیر منافق استفاده کرده بودند. او از این مدرسه رفت.

حضرت ایت الله مجتهدی درباره چه اموری بیشتر برای طلاب تأکید می­کردند؟

دکتر نصیری: ایشان خیلی روی روش چهره به چهره تأکید داشتند. سعی می کردند که بدون واسطه با افراد صحبت نموده و مسائل اخلاق را به آنان منتقل کنند.

ایشان در وهله اول بر نماز اول وقت و جماعت خیلی تأکید داشتند و خودشان نیز نسبت به آن مقید بودند. می­فرمودند که من حتی اگر به مسافرت هم بروم در نماز جماعت حاضر می شوم. علاوه بر آن خیلی بر تهجد، شب زنده داری تأکید داشتند و رمز موفقیت طلاب را تهجد می دانستند تا جایی که می فرمودند اگر طلبه ای اهل نماز شب نباشد موفق نخواهد شد.

موضوع مورد تأکید بعدی ایشان توسل بود. ایشان می­فرمودند با توسل به امام زمان و معصومین علیهم السلام و خصوصا سیدالشهدا علیه السلام است که یک طلبه می­تواند موفق بشود.

نکته دیگری که شاید از امتیازات ایشان بود که می­فرمودند یک طلبه باید رگ عوامی داشته باشد.نباید درس و بحث و موقعیت علمی برای یک طلبه مانع و حجاب در امور عبادی و وظایف طلبگی بشود.یک طلبه در کنار بحثهای جدی طلبگی باید تواضع و فروتنی داشته باشد و وظایف عبادی اش را به بهانه عالم شدن ترک نکند همان طور که عوام نسبت به این امور مقیدند.

ایشان درباره کدام منابع اخلاقی توجه ویژه ای داشتند و آن را به طلاب توصیه می کردند؟

دکتر نصیری: ایشان خیلی به مطالعه کتاب معراج السعاده تأکید می کردند و مقید بودند که در کلاسهایشان بخشی از این کتاب قرائت شود و درباره آن فراز توضیح می دادند.

به نظر شما رمز موفقیت و محبوبیت ایشان نزد مردم و طلاب چه بود؟

دکتر نصیری: متأسفانه در این ایام، به این مطلب کمتر پرداخته شد. به نظر بنده مهمترین عامل اخلاص ایشان در عمل بود. ایشان همه چیز را قربه الی الله انجام می داد و مطلقا اهل تظاهر و فریب دیگران نبود و تنها تکلیف شرعی خویش را دنبال می نمودند.

نکته دوم ساده زیستی و بی تکلف بودن ایشان بود. ایت الله مجتهدی از دنیا در حالی استفاده می کردند که آن را به خدمت خود درآورده بودند نه اینکه خود در خدمت آن قرار گرفته باشند.

عامل سوم نوع دوستی و مهربانی آن مرحوم بود. ایشان مقید بودند در حد امکان و توان با مردم، مؤمنان و همه آنا که با ایشان ارتباط داشتند رابطه­ای متقابل برقرار کنند. این رابطه به شکل احوالپرسی تلفنی، عیادت، حضور در مجالس عزای ایشان و ...جلوه­گر می شد.

ویژگی بعدی ساده و بی تکلف صحبت کردن بود. ایشان با زبان مردم صحبت می نمود و مطالب علمی را در قالبهای ساده و با تشبیهات خوب همراه با خاطراتی از گذشته و عالمان پیشین بیان می کردند و سعی داشتند به زبان همه کس فهم صحبت کنند. و بسیاری ویژگیهای دیگر که مجال طرح آنها در اینجا نیست.

بعد از رحلت ایت الله مجتهدی ایا امور مدرسه دچار اختلال نشد؟

دکتر نصیری: هرچند فقدان ایشان ضایعه­ای جدی بود ولی به حسب انجام وظیفه و با توجه به روالی که در دو سال گذشته که ایشان کسالت داشتند همه استادان کلاسهای خود را به طور مرتب اداره می کنند و کلاسهای عمومی را که آن بزرگوار خود عهده دار تدریس بودند الآن با بقیه استادان و با همان حساسیتها و پیگیریها دائر و برقرار است. بر طبق روال ایام حیات ایشان در تمام ایام شهادت مجالس عزاداری و روضه خوانی برگزار می­شود؛ حتی در طول این مدت جلسه روضه­ای که پنج شنبه ها در منزل ایشان برگزار می­شد تعطیل نشده است. خلاصه اینکه تمام برنامه هایی را که ایشان پایه گذاری کرده بودند همچنان ادامه دارد.

با تشکر مجدد از شما که در این گفت و گو شرکت کردید.

دکتر نصیری: من هم از شما متشکریم و از خداوند طلب می کنیم ما را در ادامه راهی که حضرت ایت الله مجتهدی بنیانگذار آن بودند موفق نماید. ان شاءالله