×

کارکردهای تربیتی بزرگ داشت پانزده شعبان


تعداد بازدید : 655     تاریخ درج : 1393/07/23

مقدمه

در اندیشه مهدویت، تربیت به معنی فرایند رشد و شکوفایی استعداد های روحی و جسمی انسان در جهت رسیدن به مقام قرب الهی با محوریت حجت حی است. توجه به این تعریف، ما را به اهمیت ساحت های مختلف و همچنین نقش محوری امام زمان(عج الله تعالی فرجه الشریف) رهنمون می شود. با توجه به این که بزرگ داشت تولد امام زمان (عج الله تعالی فرجه الشریف) یکی از مهم ترین فرصت های ایجاد ارتباط با وی به عنوان مربی حقیقی انسان و بهترین بستر برای بهره برداری از سرچشمه معارف ناب ایشان است این سؤال اساسی مطرح می شود که بزرگ داشت تولد امام زمان در فرایند تربیت انسان چگونه نقش آفرینی می کند؟ این نوشتار در سدد پاسخ به سؤال فوق است.

ساحت های تربیتی انسان

انسان دارای ابعاد و ساحت های مختلف بوده و علاوه بر جسم ظاهری، دارای روحی است که خداوند به واسطه آن انسان را از سایر موجودات متمایز کرده است، اهل فکر و اندیشه بوده، دارای گرایش ها وعواطف مختلف است و رفتار او تنها از غرایز حیوانی سرچشمه نمی گیرد، او با دیگر موجودات جهان نیز در ارتباط است، از آن ها تأثیر می گیرد و بر آن ها تأثیر می گذارد. در رابطه با این ساحت ها، تقسیم بندی های زیادی وجود دارد و در یک نگاه کلی می توان آن را در حوزه فردی شامل ساحت بینشی، گرایشی و رفتاری و در حوزه ارتباط های انسان با سایر موجودات به ساحات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، الهیاتی و غیره تقسیم کرد.

 تربیت در واقع فرایند رشد هماهنگ این ساحت ها و ابعاد بوده و غفلت از هر یک از این ابعاد در امر تربیت، این فرایند را نافرجام می گذارد و چنین تربیتی به منزله رشد ناهمگون یک موجود زنده بوده که هرگز او را به رشد و کمال نمی رساند.

بزرگ داشت تولد امام زمان بستر ارتباط سه گانه با خدا، امام و مهدی یاوران)

ایام بزرگ داشت ائمه اطهار به ویژه تولد امام زمان (علیه السلام) بستر و زمینه ای است که افراد جامعه علاوه بر اظهار شادی و شعف از تولد امام و ایجاد رابطه عاطفی و روحی با ائمه اطهار، با بهره مندی از چشمه سار معارف ناب اهل بیت، از ناحیه فکر و اندیشه خود را به امام گره می زند و این دو ارتباط عاطفی و فکری، خود زمینه ارتباط عملی و رفتاری می شود. از سوی دیگر انجام عبادات و اعمال سفارش شده در شب و روز عید، تمرین عبودیت و بندگی در برابر ذات باری تعالی است. علاوه بر این، عزم عمومی و همکاری افراد جامعه در برقراری مراسم جشن و شادی در این ایام، روابط اجتماعی او را تحت تأثیر قرار داده و وارد مرحله جدیدی می کند.

بنابراین گرچه مراسم تولد امام زمان از لحاظ زمانی محدود به یک روز است و فراهم کردن لوازم آن در طول یک یا دو هفته انجام می گیرد، اما از نظر وسعت و عمق تأثیرگذاری بسیار وسیع و عمیق بوده و ایجاد ارتباط فکری، عاطفی وعملی با امام، ارتباطات فرد با جامعه و هم نوعان خود را به زیبا ترین نحو ممکن سامان داده و از همه مهم تر با انجام اعمال، ارتباط او را با خداوند تنظیم می کند و در واقع تمرین عبودیت و بندگی در کلاس درسی است که مربی آن امام زمان (علیه السلام) است.

آثار بزرگ داشت تولد امام زمان بر ساحت های مختلف و ابعاد تربیتی انسان

1. حوزه بینش ها

همان گونه که ذکر شد یکی از ارتباط هایی که انسان در این ایام برقرار می کند، ارتباط فکری و معرفتی با امام است، این امر که به واسطه فیض بردن از معارف اهل بیت که در غالب سخنرانی و مولودی و یا با مطالعه و تفکر بر ادعیه و زیارات مهدوی حاصل می شود، فکر و اندیشه انسان را سیراب نموده و باعث می شود جایگاه خداوند متعال و امام در عالم هستی و عرصه تربیت انسان مشخص شود، ارزش های حاکم بر نظام تربیتی شناخته شده و انسان کرامت و جایگاه خود در عرصه هستی در پرتو این معارف باز یابد.

1ـ1. شناخت جایگاه امام در عرصه تربیت

 یکی از آثار تربیتی بزرگ داشت ایام تولد امام زمان(عج الله تعالی فرجه الشریف) بر ساحت فکر و اندیشه انسان، آگاهی به جایگاه امام و توجه پیدا کردن نسبت مرجعیت ایشان در کسب معارف و مؤلفه های تربیت است. بنابر اندیشه مهدویت، مربی حقیقی انسان، خداوند متعال است: «انت الرب و نحن المربوبون»[i] و خداوند متعال با عطا کردن علم و شناخت لازم به ائمه اطهار آنان را در عرصه تربیت، مربی انسان قرار داده و وجود ایشان تنها راه رشد و هدایت هستند. این حقیقت در ادعیه مهدوی از جمله زیارت ندبه به زیبایی بیان شده است:«قد اتاکم الله یا آل یاسین خلافته و علم مجاری امره فیما قضاه و دبره و رتبه فی ملکوته»[ii] پس تنها راه سعادت و نجات، راه ائمه اطهار است: «فلانجاة و لا مفزع الا انتم و لا مذهب عنکم».[iii] امام زمان وارث همه ائمه بلکه تمام انبیای الهی بوده و آنان زمینه سازان و دعوت کنندگان به سوی امام زمان (علیه السلام) بوده اند «و انت حجته و ان الانبیاء دعاة و هداة رشدکم».[iv]

 بنابراین بزر گداشت تولد امام زمان (علیه السلام) که بهترین زمان برای تبیین این حقایق ناب بوده، مناسب ترین بستر و زمینه برای قرار دادن دست بشریت در دستان مربی حقیقی انسان است و این امر، بزرگترین خدمت به ره پویان راه کمال و قرب الهی است.

1ـ2. شناخت ارزش های حاکم بر نظام تربیتی مهدوی

در هر نظام تربیتی هدف غایی واهداف میانی و جزئی زیادی وجود دارد که در راستای آن هدف غائی بوده و با توجه به ارزش ها و نیز مبانی آن نظام تربیتی مشخص می گردند. در اندیشه مهدویت رسیدن به مقام قرب الهی به عنوان بالاترین ارزش، هدف غائی از تربیت انسان ذکر شده است، اهداف میانی که در واقع شاخصه های رسیدن به آن هدف کلی هستند در راستای آن تعریف و ارزش گذاری می شود. «اطاعت» از امام زمان در عرصه های مختلف فردی و اجتماعی، «رضایت» امام زمان در همه شؤون زندگی، «تقوای الهی» در پرتو احساس حضور در محضر امام زمان، «احسان و نیکی» به عموم انسان ها به عنوان یاران بالقوه و یا بالفعل امام و «صدق و راستی» اهداف و ارزش هایی است که ره پویان عرصه تربیت در بستر بزرگداشت تولد امام زمان با آن آشنا می شوند و نقش کلیدی در جهت گیری فعالیت های تربیتی و رسیدن به مقام قرب الهی ایفا می کنند.

1ـ3. آشنایی با جایگاه انسان در عالم هستی و ظرفیت های وجودی او

انسان، موضوع علم تربیت است، بنابراین شناخت انسان از مهم ترین و اساسی ترین گام های فرایند تربیت به شمار می آید. امام به عنوان نمونه حقیقی انسان کامل و مصداق بارز مقام خلیفه الهی آیینه تمام نمای ظرفیت ها و قابلیت های وجودی انسان است و می توان از طریق شناخت او به این نیاز اساسی «انسان شناسی» دست یافت. با توجه به همین مهم است که عدم شناخت او را معادل مرگ جاهلی دانسته اند، چرا که مرگ جاهلی عصاره زندگی جاهلی است، بزرگترین عامل زندگی جاهلی، جهل انسان نسبت به خویشتن خویش است.

بنابراین یکی از رسالات مبلغین تبیین معارف نابی است که در غالب ادعیه، زیارات و احادیث و از همه مهم تر قرآن کریم بیان شده اند و علاوه بر تبیین آن بایستی مولودی ها وهمچنین محتوای اشعاری که در شب شعرها خوانده می شود را به این سمت و سو هدایت نمایند.

2. ساحت عاطفی و احساسات

اعیاد عزم جمعی بر اظهار محبت و عشق و ارادت نسبت به امام (علیه السلام) است که به گونه های مختلف بروز و ظهور می نماید، شادی و شعف جمعی در تولد امام علاوه بر اظهار محبت به امام باعث ایجاد همدلی و دوستی بین اعضای جامعه گردیده و زمینه مهرورزی نسبت به همدیگر را فراهم می کند، چه کینه ها و کدورت ها که به برکت این اعیاد کنار گذاشته می شود و روابط قطع شده که با رد و بدل پیامک تبریک در فضای معنوی این اعیاد از سرگرفته می شود و چه بسیار انسان ها که شروع زندگی خود را که حساس ترین لحظات عمر اوست را از این اعیاد شروع می کند.

3. ساحت رفتاری

رفتار انسان در اندیشه و عواطف او ریشه دارد و اعیاد با تعمیق بیشن ها و معارف انسان و با جهت دهی به عواطف و احساسات انسان او را به رفتاری مناسب در جهت تربیت صحیح سوق می دهد که برخی از آن ها در زیر اشاره می گردد.

3ـ1. اطاعت از فرامین ائمه اطهار

 یکی از آثار بزرگ داشت تولد امام زمان (علیه السلام) پذیرش فرامین ائمه اطهار)ع) و اطاعت از آنان است. انسان موجودی دارای اختیار است و تربیت دقیق و کامل او و رسیدن به سعادت واقعی ایشان در گرو اطاعت از ائمه اطهار است، با توجه به همین حقیقت است که در دعای ندبه می خوانیم؛«سعادت مند واقعی کسی است که از ائمه اطهار اطاعت کند». اطاعت، ثمره و میوه نهال محبت است که در بستر معرفت ریشه دوانده و بزرگ داشت تولد امام زمان(عج الله تعالی فرجه الشریف) بهترین بستر برای افشاندن بذر معرفت و تنومند کردن نهال محبت و برداشت میوه اطاعت و فرمان بری از ائمه اطهار است.

3ـ2. الگوپذیری در عمل

یکی از مهمترین عوامل تأثیرگذار در تربیت انسان داشتن الگویی جامع و کامل است، با توجه به همین نیاز اساسی است که در قرآن شریف پیامبر اکرم به عنوان الگو و اسوه مسلمانان معرفی شده است.«لَقَدْ کانَ لَکمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ کانَ یرْجُو اللَّهَ وَالْیوْمَ الْآخِرَ وَذَکرَ اللَّهَ کثِیرًا»،[v]در اندیشه مهدویت این اسوه و الگو در پیامبر اکرم و در زمان بعثت ایشان منحصر نمی شود بلکه در هر زمان حجت حی و زنده را به عنوان الگوی زندگی فرد می شناسد.

3ـ3. مراقبه در اعمال

بزرگ داشت تولد امام در واقع تذکر و توجه به وجود امام زنده ای است که هر لحظه برای اعمال و رفتار انسان نظارت دارد. چراکه امام، مصداق بارز مؤمنون از آیه شریفه: «وَ قُلْ اعْمَلُوا فَسَیرَی اللَّهُ عَمَلَکمْ وَ رَسُولُهُ و المؤمنون»[vi] است. اعتقاد به نظارت امام بر اعمال و نیز عرضه شدن پرونده اعمال در هر هفته یا در شب قدر بر امام از یک سو و عشق و علاقه انسان نسبت به امام و تلاش در جهت به دست آوردن رضایت او یکی از مهمترین عوامل بازدارنده ارتکاب اعمال ناشایست بوده و آثار تربیتی فراوانی بر آن مترتب است.

3ـ4. تمرین عبودیت و بندگی

هر یک از اعیاد، اعمال و اذکار مخصوص خود را دارد که از جانب ائمه اطهار بر آن تأکید شده و انجام آن اثر تربیتی بالایی دارد و به خاطر بالا بودن تأثیر این اعمال در روح و روان و فکر و اندیشه انسان و شکل دهی به شخصیت او، برای این اعمال ثواب و اجر زیادی در نظر گرفته شده است. انجام این اعمال علاوه بر اثر روحی و معنوی برای شخص انجام دهنده در واقع تمرین عبودیت و بندگی برای انسان است و زمینه چشیدن طراوت و شیرینی عبادت و بندگی را به وجود می آورد.

نتیجه

 بزرگداشت تولد ائمه اطهار به ویژه تولد امام زمان (عج الله تعالی فرجه الشریف) در 15 شعبان بستر و زمینه ای با ظرفیت بسیار بالا در جهت تأثیرگذاری بر فرایند تربیت انسان بوده و می توان با بهره گیری از این ظرفیت علاوه بر تأثیرگذاری بر ساحات مختلف فردی، ارتباطات او را جهت داد و با چشاندن شهد و حلاوت عبادت و بندگی خدا به انسان، در پرتو دعا و عبادات، زمینه رسیدن به رشد و تعالی او را فراهم نمود.

پی نوشت:

[i]. صحیفه مهدیه، ص229.

[ii]. صحیفه مهدیه، زیارت ندبه، ص567.

[iii]. همان.

[iv]. همان.

[v]. احزاب/ 21.

[vi]. توبه/ 105.

کلمات کلیدی
انسان  |  امام  |  تربیت  |  معرفت  |  تولد امام زمان  |  تولد امام زمان بستر ارتباط  |  امام زمان بستر ارتباط سه‌گانه  | 
لینک کوتاه :