دعا، نردبان تقرب به سوی خدای سبحان و نهر همیشه جاری شستشو دهندة گناهان آدمیان است. دعا ارتباط آگاهانه، خالصانه و خاشعانه با پروردگار است. دعا قبل از آن که ابزار زندگی باشد، ابزار بندگی است و بیش از آن که خواهش تن را ادا کند، حاجت دل را روا می کند و برتر از آن که سفره نان را فراخی بخشد، گوهر جان را فربه می کند.
در بوستان نیایش و دعا، صحیفة سجادیه امام سجاد علیه السلام جذبة خاص خود را دارد، این کتاب از طرف دانش مندان برجستة ما «أخت القرآن»[1] «انجیل اهل بیت علیهم السلام » و «زبور آل محمد صلی الله علیه و آله »[2] لقب گرفته است. جالب آن که مولّف تفسیر طنطاوی پس از دریافت نسخه ای از این کتاب در قاهره چنین می گوید:
«این از بدبختی ماست که تاکنون بر این اثر گرانبهای جاوید که از مواریث نبوت است، دست نیافته بودیم، من هر چه در آن می نگرم، آن را از کلام مخلوق برتر و از کلام خالق پائین تر می یابم»[3]
دوره ای که امام سجاد علیه السلام در آن زندگی می کرد، دورانی بود که ارزش های دینی دستخوش تحریف و تغییر قرار گرفته بود، در سایة چنین شرائطی که تربیت دینی مردم تنزّل کرده و ارزش های جاهلی احیاء شده بود، حضرت در صدد پیوند مردم با خدا به وسیلة دعا بود، از دیدگاه حضرت دعا یک بعدی نیست که فقر مادّی را در نظر بگیرد و یا نیاز معنوی را، بلکه دعا به طور کلی از جامعیت خاصی برخوردار است، هم دنیایی است و هم آخرتی، هم نیازهای معنوی را مطرح می کند و هم خواسته های مادّی را.
امامت در صحیفة سجادیه
از شیوه های تبلیغی و مبارزاتی امام سجاد علیه السلام تبیین معارف اسلام در قالب دعا است. یکی از مضامین مهم سیاسی ـ دینی صحیفه، طرح مسئله امامت است، مفهوم امامت به صورت یک مفهوم شیعی، که علاوه بر جنبة احقّیت برای خلافت و رهبری، جنبه های الهی عصمت و بهره گیری از علوم انبیاء و مخصوصاً حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله را در حدی والا نشان می دهد. بازکاوری مفهوم امامت در صحیفة سجادیه از دو سو حائز اهمیت است از یک سو معرفت حقیقی به امام جز از راه امام ممکن نمی باشد و از سویی دیگر نیاز هر چه بیشتر ما به شناخت جایگاه امامت امام است که امروز امام زمان ما حضرت ولی عصر رحمه الله می باشد.
1. پیامد های غصب خلافت
به راستی چه کسی است که صدای آن حضرت را در کلمات استوار «صحیفة سجادیه» و با دیده حق بین در نیابد که چه کسی شایسته خلافت الهی است. حضرت می فرماید:
«خداوند این مقام ارجمند که از آن جانشینان و برگزیدگان توست و این مرتبة امناء تو که از درجات بلندی است که به آنان اختصاص داده ای مورد غصب و دستبرد قرار گرفته است،. .. و سرانجام برگزیدگان و جانشینان تو مغلوب و مقهور و مورد غضب قرار گرفتند و می بینند که فرمان تو تبدیل یافته و کتاب تو مورد دستبرد قرار گرفته و احکام تو از راههای شریعت تو منحرف گشته و سنت های پیامبرت ترک شده است».[4]
حضرت علیه السلام در این فراز ضمن اشاره به غصب مقام خلافت توسط دشمنان اهل بیت علیهم السلام، تغییر احکام الهی، مهجوریت و دستبرد به قرآن و ترک سنت های پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را از پیامد های غصب مقام امامت برمی شمارد.
2. اختصاص امامت به فرزندان رسول خدا صلی الله علیه و آله
امام سجاد علیه السلام در دعاهای خویش بر ولایت پیشوایان از اولاد رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم که استوارترین ارکان هدایت و محکمترین دستگیره های ایمان است؛ تاکید می کند:
«رب صل علی اطائب اهل بیته الذین اخترتهم لامرک و جعلتم خزنته علمک، و حفظة دینک، و خلفائک فی أرضک».[5]
«پروردگارا! بر پاکیزگان از خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله درود فرست؛ آنان که برای امر دین انتخابشان کرده ای و ایشان را خزانه دار علمت و حافظان دینت و جانشینان خویش در زمین، قرار داده ای».
3. امامان، گنجینه داران معارف قرآن
«اللهم فکما جعلت قلوبنا له حملة، و عرفتنا برحمتک شَرَفَهُ و فضله، فصل علی محمد الخطیب به، و علی اله الخزّان له»[6]
«بارالها! آن گونه که قلب های ما را حامل علوم قرآن قرار دادی و فضل و شرافت قرآن را به لطف خویش به ما شناساندی بر محمد صلی الله علیه و آله که هماره زبانش به قرآن گویا بود، درود فرست، و همچنین بر خاندان محمد صلی الله علیه و آله که گنجینه داران قرآن و علوم قرآنند».
4. خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله پاکیزگان از گناه
«و طهّرتهم من الرّجس و الدّنس تطهیرا بارادتک»[7]
«پروردگارا! خاندان پیامبرت را به ارادة خویش از هر پلیدی و ناپاکی منزّه ساختی».
5. تداوم امامت در همه زمان ها
«خدایا تویی که دینت را در هر دوره ای به وسیلة پیشوایی که او را برای بندگانت راهنما و در شهرهایت مشعول هدایتی قرار دادی، تأیید و کمک کردی، پس از آن که پیمان وی را به پیمان خود، پیوسته و او را سبب خشنودی خویش گردانیدی و فرمانبردی از او را واجب ساختی و از مخالفت فرمان او مردم را بر حذر داشتی و به امتثال فرمان او و ترک منهیاتش دستور فرمودی و به این که کسی از او پیشی نگیرد و از او پس نماند، فرمان دادی».[8]
از این فراز دعای امام سجاد علیه السلام فلسفة ضرورت تداوم امامت و رهبری دینی استفاده می شود، زیرا به فرمودة آن امام بزرگوار، هر روزگاری نیازمند پیشوا و امامی الهی است. و آن رهبران باید منتسب به خداوند و تأیید شده از سوی او باشند تا بتوانند با نور هدایت خویش خلق را به سوی ارزش های دینی دعوت کنند.
6. آرمان انتظار
«خداوندا به وسیلة ولی خویش (آن امامی که در هر زمان است و زمان خالی از او نیست) کتاب و قوانین و شرایع و سنت های رسولت صلی الله علیه و آله را برپادار و به واسطة او آن چه را از نشانه های دینت که ستمکاران آن ها را نابود کرده اند، دوباره احیا کن و به واسطة او تعرض ستم پیشگان نسبت به راهت را از میان بردار و مشقت و سختی طریقت را توسط او برطرف ساز.[9]
7. سلام و درود الهی بر منتظران
«اللهم وصل علی اولیائهم المعترفین بمقامهم، المتبعین منهجهم، المقتفین اثارهم، المجتهدین فی طاعتهم، المنتظرین أیامهم، المادّین الیهم أعینهم، الصلوات المبارکات الزاکیات النّامیات الغادیات الرائحات».[10]
«خداوندا درود فرست بر دوستان امامان که معترف به مقام والای آن هایند و راه آن ها را می پیمایند و در پی آثار آن ها می رورند. .. و در طاعت آن ها می کوشند و در انتظار روز حکومت آن ها هستند و چشم امید به سوی آنان دارند، درودهایی مبارک و پاک و فزاینده در بامداد و شامگاه».
امام سجاد علیه السلام حاکمیت مقدس معصومان علیهم السلام را به نسل ها با زبان نیایش تعلیم داده و تلقین کرده است و میام محبت و عمل و آرمان پیوندی ژرف پدید آورده است. حضرت اگرچه به تجهیز قوای رزمی علیه حاکمیت های جائز زمانش نپرداخته ولی در تعالیم خود بنیان اندیشة ظلم ستیزی و اعتقاد به حاکمیت دین و ضرورت رهبری پیشوای الهی را پی ریخته است.
پی نوشت
[1] . شیخ آغا بزرگ، الذریعه الی تصانیف الشیعه، الطبعة الثانیة، بیروت، دارالاضواء، 1378هـ ق، ج15، ص18.
[2] . سید علیخان مدنی، ریاض السالکین فی شرح صحیفه سید الساجدین، مقدمه عبدالرزاق الموسوی المقدمه، قم، دارالشبستری للمطبوعات.
[3] . صحیفة سجادیه، ترجمه صدر الدین بلاغی، تهران، دارالکتب الاسلامیّه، مقدمه، ص37.
[4] . همان، دعای48، فراز9: «اللهم ان هذا المقام لخلفائک و أصفیائک و مواضع أمنائک فی الدرجة الرفیعة للتی اِخْتَصَصْتَهُمْ بها قد ابْتَزُّوها، ... یرون حکمک مبدلا و کتابک منبوذا، و فرائضک مُحّرّفةً عن جهات أشراعک، و سنن نبیک متروکة».
[5] . همان، دعای 47، فراز56.
[6] . همان، دعای42، فراز6.
[7] . همان، دعای47، فراز56.
[8] . همان، دعای47، فراز60: «اللهم انک أیدت دینک فی کل اوانٍ بامام اقمته علما لعبادک، و مناراً فی بلادک بعد ان وصلت حبله بقبلک، و جعلته للذریعة الی رضوانک، و افترضت طاعته، و حذّرت معصیته، و أمرت امتثال اوامره، و الانتهاء عند نهیه، و الّا یتقدمه متقدم و لا یتأخر عنه متأخر».
[9] . همان، دعای47، فراز62: «و أقم به کتابک و حدودک و شرائعک و سنن رسولک ـ صلواتک اللهم علیه و آله ـ و اَحی به ما اماتَهُ الظالمون من معالم دینک و اجْلُ به صداءَ الجور عن طریقتک و أبن به الضّراء من سبیلک و أزل به الناکبین عن صراطک و امحق به بغاة قصدک عوجاً.
[10] . همان، دعای47، فراز64.
جستجو در قاموس نور