×

نوزدهمین روز دی

مرجعیت امام که در اثر واقعه شهادت سیدمصطفی(ره) فزونی یافته بود، رژیم ستمشاهی را و برگزاری مجالس سوگواری از سوی طرفداران امام و مخالفان شاه، رژیم پهلوی دریافت میتوان قیام نوزدهم دی را نمیش شرکت همهجانبه اقشار مختلف مردم قم تلقی کرد. در آبانماه 1356، واقعه شهادت یتالله سیدمصطفی خمینی، فرزند ارشد و مبارز امام رخ صحنه حمیت از امام خمینی(ره) و مخالفت با رژیم تبدیل شد. مخالفان رژیم به توصیه امام خمینی(ره) لبه تیز میکرد نام امام خمینی در مقالات درج نشود و از رادیو و تلویزیون حتی بری حمله و تجلیل مردم از امام خمینی در جریان مجالس ختم یتالله سیدمصطفی خمینی، رژیم را بر آن داشت که نوک پیکان حملات خود را به سوی امام بری ین منظور در هفدهم دی ماه 1356، رژیم پهلوی در روزنامه زیادی از ین مقاله به مطالب توهینآمیز درباره امام خمینی اختصاص داده شده بود، اما

چکیده ماشینی


تعداد بازدید : 1239     تاریخ درج : 1390/08/08

17

وقتیکه در آبانماه سال 1356، فرزند ارشد امام خمینی(ره) بهگونهی اسرارآمیز به شهادت رسید، دستگاه حکومت پهلوی گمان میکرد که ضربهی سخت به رهبر قدرتمند مخالفان مذهبیاش وارد ساخته که شید او را به نرمی و انزوا بکشاند، اما قضیه کاملا برعکس بود.

امام(ره) بینکه مرحوم سیدمصطفی را امید ینده اسلام میدانستند و از ویژگیهی منحصر بهفرد و فوقالعاده فرزند خود آگاه بودند، با اعلام ین پیام که شهادت مصطفی از الطاف خفیه الهی بوده است، همه را مبهوت صبر و استواری خود نمود و بدینشکل ستمکاران دستگاه پهلوی را ناامید کرد.

مردم و علما به تجلیل و بزرگداشت مقام مرحوم آقامصطفی پرداختند. اقبال عمومی به مرجعیت امام که در اثر واقعه شهادت سیدمصطفی(ره) فزونی یافته بود، رژیم ستمشاهی را در پشیمانی سیاسی قرار داد و نظریه ضربه دوم را بری آنها بهوجود آورد که براساس آن در روز هفدهم دیماه به مناسبت سالروز کشف حجاب توسط رضاخان، مقالهی توهینآمیز در مورد حضرت امام(ره) و علمی دینی در روزنامه اطلاعات درج شد که در آن، روحانیت را ارتجاع سیاه و همدست با ارتجاع سرخ(کمونیستها) معرفی نموده و به حضرت امام خمینی(ره) توهین روا داشته شده بود. ین مقاله طوفان بزرگی در میان طلاب جوان برپا کرد و به صحنه کشتار طلاب، روحانیون و مردم گردید. ین حادثه موجب جریحهدار شدن قلب عموم مردم یران و موضعگیری دانشجویان، دانشگاهیان و گروههی سیاسی مخالف با شاه گردید و بزرگداشت چهلم شهدی ین واقعه در شهرهی مختلف یران برگزار شد و بدینترتیب زمزمههی انقلاب به تمامی نقاط کشور سریت کرد؛ زمزمههیی که یکسال بعد به سیل خروشان مردم انجامید و تاج و تخت پادشاهی را با خود برد. نوشتاری که ملاحظه میفرمیید، مروری است کوتاه بر ین رویداد مهم تاریخ انقلاب اسلامی.

قیام نوزدهم دیماه سال 1356 پدیدهی ناگهانی نبود بلکه ریشههی تاریخی داشت و بعدها منشاء تحلیل ها و حوادثی بس عمیق گردید. بررسی بستر تاریخی و بازنگری شریط آن دوران، بیشک به ابهت و اهمیت آن واقعه، نمودی عینیتر میبخشد. فضی سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و نظامی دهه 1350، بهویژه سالهی واپسین انقلاب، در نگاه دولتمردان رژیم پهلوی عصر شکوفیی و رسیدن به دروازههی تمدن بزرگ و دریک کلمه «عصر طلیی» بود و بسیاری از تحلیلگران و سیاستمداران داخلی و خارجی، حکومت یران را رژیمی پیدار و باثبات در تمامی عرصهها برآورد نموده و یران را «جزیره ثبات» مینامیدند. رژیم پهلوی توانسته بود از خود، تصویری مهیب و باصلابت و درعینحال بهظاهر اصلاحگر و معتقد به آزادی و توسعه سیاسی نشان دهد و همگان شاه را فردی قدرتمند، توانا، داری رژیمی پیدار، مستحکم و برخوردار از ارتش مدرن و مجهز به پیشرفتهترین تسلیحات، دستگاه امنیتی بسیار خشن، مجلس مطیع، داری دوستان بانفوذ در منطقه و جهان، بدون مخالفانی قوی و جدی و برخوردار از ثروتی هنگفت بری هرگونه اقدام میپنداشتند؛ چنانکه از بعدی دیگر، شاه نیز شخصا خود را شخصیتی مقتدر و برخوردار از توانییهی ویژه میپنداشت. او در مصاحبه با «اوریانا فالاچی» روزنامهنگار معروف یتالییی بهصراحت اعلام کرد که: «از طرف خداوند برگزیده شدهام تا ماموریتی انجام دهم . . . و پیوسته احساس پیش از وقوع دارم و آن درست به اندازه غریزهام قوی است ... من کاملاً تنها نیستم چون قدرتی مرا همراهی میکند که دیگران قادر به دیدن آن نیستند ... من پیامهیی دریافت میکنم.» «پل رادمن» نویسنده مشهور امریکیی نیز در مجله نیویورک تیمز، شاه را فاتح دنیا نام نهاد!

نیروهی مخالف رژیم در چنین شریطی طبعاً یک وضعیت نابسامان را تجربه میکردند و روزنههی امید آنان یکیپسازدیگری بیفروغ میشد. در همین زمان، شاه، سرمست از غرور، بری تسریع ین روند و درهمشکستن آخرین مقاومتها، فرمان حمله به آخرین دژ انقلابیون را صادر کرد. به دنبال شهادت یتالله سیدمصطفی خمینی در آبان ماه 1356 در نجف اشرف و برگزاری مجالس سوگواری از سوی طرفداران امام و مخالفان شاه، رژیم پهلوی دریافت جیگاه و موقعیت امام خمینی در میان مبارزان و اطرافیان وی بیشازپیش تحکیمیافته و به همین دلیل، درصدد برآمد تا با درج مقاله توهینآمیز در روزنامه اطلاعات، جیگاه یشان را به گمان خود متزلزل کند. مردم قم به رهبری علما و طلاب حوزه، دست به اعتراض گسترده علیه رژیم زدند. آنان در منازل مراجع و مدرسان حوزه اجتماع و بری مردم سخنرانی کردند و پاسخی در خور به حکومت دادند. راهپیمیان در روز دوم تظاهرات (نوزدهم دی) در حالی که به آرامی کار خود را ادامه میدادند، ناگهان مورد تهاجم نیروهی رژیم قرار گرفتند که ین زدوخورد تا ساعتها بهطول انجامید. بر اثر ین هجوم، دهها نفر شهید و مجروح شدند و نقطه عطف دیگری در تاریخ انقلاب بهوجود آمد.

میتوان قیام نوزدهم دی را نمیش شرکت همهجانبه اقشار مختلف مردم قم تلقی کرد. ین قیام مشعل انقلاب را شعلهور ساخت و به یمن فرهنگ شیعی، چهلمی بعد از چهلم دیگر پدید آورد، پدیدهی که فاصله زمانی، مکان برگزاری، همچنین گویندگان، شرکتکنندگان و شعار ـ همگی ـ دینیبودن قیام را محرز میساخت.

عوامل و انگیزههی قیام نوزدهم دی

1ـ شهادت یتالله سیدمصطفی خمینی:

در آبانماه 1356، واقعه شهادت یتالله سیدمصطفی خمینی، فرزند ارشد و مبارز امام رخ داد که امام آن را از «الطاف خفیه الهی» نام نهادند. ین حادثه موجی از انزجار در میان مردم برانگیخت و آنان به پاس احترام به رهبر تبعیدی خود، در سراسر یران بهویژه در تهران و قم مجالس عزاداری برپا کردند. اکثر قریببهاتفاق ین مجالس به صحنه حمیت از امام خمینی(ره) و مخالفت با رژیم تبدیل شد. در جریان همین مجالس، مردم به پاس مجاهدت ها و قدرت ویژه یتاللهالعظمی خمینی، به او لقب «امام» دادند که بهعنوان یک استراتژی دائمی در طول تاریخ تشیع جزو فرهنگ شیعیان قرار گرفته بود.

2ـ درج مقاله توهینآمیز در روزنامه اطلاعات

مطبوعات و رسانههی رژیم، هر سال در هفدهم دیماه در ستیش از انقلاب سفید مقالاتی درج میکردند. ماه دی آن سال با دیهی قبل متفاوت بود. رژیم ینبار نیز همچون دفعات قبل، ترور شخصیت و اهانت به مقدسات را هدف گرفته بود، اما شریط سیاسی و اجتماعی ین سال نیز با سالهی پیش تفاوت داشت؛ چراکه شهادت یتالله سیدمصطفی خمینی، موجی از نفرت و عصبانیت را در میان مردم بهوجود آورده بود و هواداران امامخمینی منتظر جرقهی بری حمله به رژیم بودند. مخالفان رژیم به توصیه امام خمینی(ره) لبه تیز حملاتشان را به سوی هسته مرکزی فساد، یعنی شاه، نشانه رفتند و علیه نظام دیکتاتوری سخن گفتند. البته هواداران شاه نیز بیکار ننشستند. با ینکه سلطنتطلبان علیه مخالفان رژیم مقاله مینوشتند، اما سیاست هی سرکوبگرانه سبب شد نام بعضی از مخالفان بهطورکلی سانسور شود تا نام آنها کمتر بر سر زبان ها بیفتد. بدینترتیب، رژیم تلاش میکرد نام امام خمینی در مقالات درج نشود و از رادیو و تلویزیون حتی بری حمله و انتقاد هم نامی از وی برده نمیشد. تجلیل مردم از امام خمینی در جریان مجالس ختم یتالله سیدمصطفی خمینی، رژیم را بر آن داشت که نوک پیکان حملات خود را به سوی امام نشانه گیرد.بری ین منظور در هفدهم دی ماه 1356، رژیم پهلوی در روزنامه کثیرالانتشار اطلاعات، مقاله توهینآمیز «یران و استعمار سرخ و سیاه» را به قلم فردی مجهولالهویه با نام مستعار «احمد رشیدیمطلق» چاپ و منتشر کردکه سراسر توهین و افترا نسبت به روحانیت اصیل و مخصوصا شخص امام (ره)بود. در قسمتی از ین مقاله آمده است: «مردی که سابقهاش مجهول بود و به قشریترین و مرتجعترین عوامل استعمار وابسته بود، چون در میان روحانیون عالیمقام کشور با همه حمیت هی خاص، موقعیتی به دست نیاورده بود، در پسِ فرصت میگشت که به هر قیمتی که هست خود را وارد ماجراهی سیاسی کند و اسم و شهرتی پیدا کند. . . و ارتجاع سرخ و سیاه، او را مناسبترین فرد بری مقابله با یران یافتند و او کسی بود که عامل واقعه ننگین روز پانزده خرداد شناخته شد . . . چند روز قبل از غائله، اعلامیهی در تهران فاش شد که یک ماجراجوی عرب بهنام محمد توفیق القیسی با یک چمدان محتوی ده میلیونریال پول نقد در فرودگاه مهرآباد دستگیر شده که قرار بود ین پول را در اختیار اشخاص معینی قرار دهد.» حجم زیادی از ین مقاله به مطالب توهینآمیز درباره امام خمینی اختصاص داده شده بود، اما با گذشت تاریخ و کوران حوادث و پس از یستادگی امام(ره) و مردم، چندی نگذشت که پرده از حقیق برداشته شد.

بازتاب مقاله

بری روزنامهخوانهیی که سنگ حمیت از تجددگریی و غربزدگی و سیاستهی دینستیزانه رژیم را به سینه میزدند، اتفاق چندان مهمی نیفتاده بود. آنان هر روز مشابه ین توهینها را نسبت به مقدسات دینی، روحانیت و سنت هی اجتماعی مطالعه میکردند. در سوی دیگر، طلاب و روحانیون بودند که با مسائل سیاسی آشنیی داشتند. به دنبال ین واقعه، آنان راه منازل مراجع را در پیش گرفتند، زیرا هرگونه مماشات و مدارا و عقبنشینی روحانیون، به نفع سیاستهی رژیم تعبیر میشد و دستگاههی تبلیغاتی را در حملات آشکار، جریتر میساخت. فردی آن روز، بیت مراجع مملو از جمعیت شد. مراجع ضمن تأکید بر حفظ وحدت کلمه، خواستار ادامه تجمع و تظاهرات اعتراضآمیز شدند. در ین مدت، مردم متدین و همسیگان بیوت مراجع نیز به جمع طلاب پیوستند. تعداد معترضان تا ظهر به چندینهزار نفر رسید. آنان محل تجمع خود را منزل یتاللهالعظمی مرعشینجفی تعیین کردند. پس از سخنرانی یتالله مرعشی، جمعیت عازم منازل سیر مراجع شدند. ازدحام جمعیت در خیابان ها، باعث شد که رژیم ناگزیر از اتخاذ تدابیر شدید امنیتی شود. خیابان ها و میادین اصلی، شاهد حضور صدها پلیس مجهز به لباس و سلاح هی ضدشورش بود. بار دیگر، نوبت نمیش قدرت اسلام بود.

تصمیم رژیم به واکنش در برابر تظاهرات

جمعیت در روز نوزدهم دی در مقیسه با روز گذشته، افزیش چشمگیری پیدا کرد. رژیم که از گسترش تظاهرات و عدم کنترل آن هراسناک شده بود، قسمتهی مهم شهر و خیابانهی اصلی و راههی منتهی به بیوت مراجع و مدرسه فیضیه را تحت شدیدترین تدابیر امنیتی قرارداد. سخنان صبحگاهی فرماندهان، نیروهی ضدشورش را به ین باور رساند که معترضان درصدد اخلال در امنیت شهر هستند. تظاهرات مردم آرام بود ولی ناگهان صدی تیراندازی شروع شد. ناگهان گاز اشکآور، فضی خیابان ها را دودآلود کرد. مردم به حمله متقابل پرداختند و شیشههی بانک ها و دفتر حزب رستاخیز قم شکسته شد. نیروهی امنیتی با گلوله، باتوم و گاز اشکآور به مردم حمله کردند و جمع کثیری از طلاب و روحانیون و سیر اقشار شهر، هدف گلوله مهاجمین قرارگرفتند که به صورت کشته و زخمی در گوشه و کنار خیابانها میافتادند. سرانجام شامگاه فرا رسید و درگیریهی خیابانی و تیراندازیهی پراکنده پیان یافت، آثار درگیری در کوچه و خیابان باقی بود و سکوت مرگباری بر شهر حاکم شد. صدای گلوله و فریاد جوانان، جی خود را به ناله و زاری مادران و پدران داغدیده وبهماتم نشسته داده بود.

از جمله دست آوردهی ین قیام عبارت است از:

1ـ سرعتبخشی به انقلاب اسلامی

2ـ جهتدادن به هدف اصلی انقلاب و اثبات برتری یدئولوژی اسلامی و رهبری دینی آن

3ـ افشی ماهیت دروغین شعار حقوق بشر کارتر رئیس جمهور آمریکا و فضی باز سیاسی رژیم شاهنشاهی

4ـ مردمی شدن نهضت امام خمینی

کلمات کلیدی
امام  |  شهادت  |  اطلاعات  |  دی  |  شهادت یتالله سید مصطفی خمینی  |  واقعه شهادت یتالله سید مصطفی  |  مقاله توهین‌آمیز در روزنامه اطلاعات  | 
لینک کوتاه :