فصل دهم اول شوال (عید سعید فطر)

1. مفهوم عید در فرهنگ اسلامی

واژه «عید» در اصل از فعل عادَ (عَوَدَ) یَعودُ اشتقاق یافته و به معنای «بازگشت» است. واژه عید تنها یک بار در قرآن به کار رفته است:

... اللّهُمَّ رَبَّنا أَنْزِلْ عَلَیْنا مائِدَةً مِنَ السَّماءِ تَکُونُ لَنا عیدًا ِلأَوَّلِنا وَ آخِرِنا وَ آیَةً مِنْکَ. (مائده: 114)

... بارالها، پروردگارا! از آسمان، خوانی بر ما فرو فرست تا عیدی برای اول و آخر ما باشد و نشانه ای از جانب تو!

عید به معنای بازگشت است. به روزهایی که مشکلات از قوم و جمعیتی برطرف می شود و به پیروزی ها و راحتی های نخستین بازگشت می کنند، عید گفته می شود.

در عیدهای اسلامی، به مناسبت اینکه در پرتو اطاعت یک ماه مبارک رمضان و یا انجام فریضه بزرگ حج، صفا و پاکی فطری نخستین به روح و جان باز می گردد و آلودگی هایی که برخلاف فطرت است، از میان می رود، عید گفته شده است و از آنجا که روز نزول مائده، روز بازگشت به پیروزی و پاکی و ایمان به خدا بوده است، حضرت مسیح علیه السلام آن را عید نامید.

امام علی علیه السلام می فرماید: «هر روز که در آن معصیت خدا نشود روز عید است».

امروز، عید کسی است که خداوند روزه اش را پذیرفته و عبادتش را سپاس گزارده است. هر روزی که خداوند مورد نافرمانی قرار نگیرد، عید راستین است.

2. وجه عید بودن اولین روز ماه شوال

روز اول ماه شوال از دو جهت عید فطر نامیده شده است:

الف) بعد جسمی

در این روز، امر امساک و صوم از خوردن و آشامیدن برداشته شده و اجازه داده شده که مؤمنان در روز افطار کنند و روزه خود را بشکنند. فِطر و فَطر و فطور به معنای خوردن و آشامیدن ابتدای خوردن و آشامیدن است و نیز گفته شده است که به معنای آغاز خوردن و آشامیدن است پس از مدتی از نخوردن و نیاشامیدن ابتدای خوردن و آشامیدن را افطار می نامند و از این رو است که پس از اتمام روز و هنگامی که مغرب شرعی در روزهای ماه رمضان، شروع می شود انسان افطار می کند یعنی اجازه خوردن پس از امساک از خوردن به او داده می شود.

ب) بعد معنوی

عید فطر، روزی است که خداوند آن را از میان دیگر روزها برگزیده است و ویژه هدیه دادن و بخشیدن است.

در این روز خداوند به بندگان خویش جایزه و پاداش می دهد. همچنین خداوند به بندگان خویش اجازه می دهد تا نزد حضرت او گرد آیند و بر خوان کرم او بنشینند و ادب بندگی به جای آرند، چشم امید به درگاه او دوزند و از خطاهای خویش پوزش خواهند.

خداوند نیز به بندگان، هر نیازی را بخواهند، بیش از آنچه چشم دارند، به آنان می بخشد و از مهربانی و بنده نوازی، بخشایش و کارسازی در حق آنان روا می دارد که گمان نیز نمی برند.

3. ویژگی های عید فطر در خطبه حضرت علی علیه السلام

ـ روزی که نیکوکاران ثواب می برند؛

ـ روزی که گناه کاران زیان می بینند؛

ـ شبیه ترین روز به روز قیامت است؛

ـ روز غفران و بخشش؛

ـ روز عبرت گرفتن است؛

ـ وقتی از خانه هایتان برای خواندن نماز عید خارج می شوید، به یاد آورید زمانی را که از قبر خود خارج خواهید شد و به سوی خدای خود خواهید رفت.

ـ وقتی در جایگاه نماز خود می ایستید، به یاد آورید زمانی را که در محضر عدل الهی می ایستید و از شما حساب رسی می کنند.

ـ وقتی از نماز به خانه هایتان برمی گردید، به یاد آورید زمانی را که به خانه های خود در بهشت خواهید رفت.

4. عید فطر از دیدگاه سایر امامان علیهم السلام

1. امام حسین علیه السلام در روز عید فطر به مردمی که در حال خنده و کارهای بیهوده بودند، نگاه کرد و به اصحابش فرمود:

خداوند، رمضان را برای بندگانش قرار داد تا به واسطه اطاعت پروردگار، در آن روز به رضوان الهی سبقت بگیرند. قومی پیشی گرفتند و گروهی باز ماندند. پس در شگفتم از کسی که در این روز که نیکوکاران پاداش داده می شوند و گنه کاران زیان می بینند، مشغول کارهای بیهوده است.

2. امام صادق علیه السلام می فرماید:

پیامبر فرمود: هنگامی که روز اول شوال شد، منادی ندا می دهد که به سوی جوایزتان بشتابید که این روز، روز پاداش است.

3. امام رضا علیه السلام فرمود:

روز فطر ازاین رو عید قرار داده شد تا روز گردهمایی مسلمانان باشد و در این روز، گردهم آیند و برای خدا به صحرا درآیند و خداوند را بر منّتی که بر آنها نهاده است ستایش و به بزرگی یاد کنند... .

4. امام هادی علیه السلام می فرماید: «شیعیان فقط چهار عید دارند: فطر، قربان، غدیر و جمعه».

5. سیره عملی معصومین علیهم السلام در عید فطر

برده آزاد کردن

امام سجاد علیه السلام در ماه مبارک رمضان غلامان و کنیزان خود را تنبیه نمی کرد، بلکه تمام اشتباه های آنها را در دفتری می نوشت و در شب عید فطر همه را جمع می کرد و اشتباه های هر یک را به همراه روز و تاریخ آن به ایشان تذکر می داد. سپس از آنان اقرار می گرفت که ای فلانی! به یاد می آوری در فلان روز فلان گناه را مرتکب شدی و من تو را تنبیه نکردم؟ آنها پاسخ می دادند: «بلی ای پسر رسول خدا، همچنان که تو از گناهان ما گذشتی و ما را عفو کردی، خدا نیز از سر گناهان تو بگذرد و تو را عفو کند.» آن گاه امام علیه السلام رو به غلامان و کنیزان می کرد و می فرمود: «من شما را بخشیدم و عفو کردم. اگر من به شما بدی کرده ام، شما نیز مرا ببخشید».

امام سجاد علیه السلام در روز عید فطر به مقدار نیاز به آنها پاداش و جایزه می داد و آنها را آزاد می کرد و می فرمود: «خداوند سبحان در هر شب ماه رمضان وقت افطار هفتاد هزار نفر را از آتش جهنم آزاد می کند. در شب آخر ماه رمضان (شب عید) به تعدادی که در کل ماه رمضان آزاد کرده، آزاد می فرماید و اکنون نیز من دوست دارم که خداوند ببیند که من نیز بندگان خود را آزاد می کنم، به این امید که خداوند مرا از آتش دوزخ آزاد فرماید».

امام رضا علیه السلام و برپایی نماز عید

هنگامی که آفتاب صبح اول ماه شوال طلوع کرد، امام رضا علیه السلام برخاست و غسل کرد و عمامه ای سفید بر سر بست. عصا بر دست و پابرهنه به سوی مصلی حرکت کرد. وقتی که ایستاد، دست هایش را به سوی آسمان بلند کرد و چهار تکبیر گفت. هم گام با صدای امام، مردم نیز این جملات را تکرار کردند و با شوق و اشتیاق ندای اللّه اکبر سر دادند و گریستند. مأموران دولتی که تحت تأثیر قرار گرفته بودند، از مرکب های خود پایین آمدند و به پیروی از امام پابرهنه شدند و فریاد «اللّه اکبر» سردادند.

هنگامی که گزارش این جریان به مأمون رسید، بسیار ناراحت و خشمگین شد. مشاورانش به او گفتند: «اگر امام رضا علیه السلام با این وضع به مصلی برود، انقلابی مردمی صورت می گیرد و مردم در بازگشت از نماز عید، تاج و تختی برای شما باقی نمی گذارند. پس بهتر است که امام رضا علیه السلام را از این کار منصرف کنی».

مأمون که خطر را احساس می کرد، دستور داد امام از میان راه برگردد و خود برای خواندن نماز عید به سوی مصلی حرکت کرد.

6. اعمال شب عید فطر

1. غسل کردن بعد از غروب آفتاب؛

2. استهلال (جست وجوی ماه نو) و خواندن دعای ویژه رؤیت هلال ماه؛

3. احیای شب عید به نماز و دعا و استغفار و بیتوته کردن در مسجد؛

4. خواندن زیارت امام حسین علیه السلام ؛

5. خواندن ده رکعت نماز به منظور پذیرش اعمال و عبادات؛

6. گفتن ذکر «یا دائمَ الفَضلِ عَلَی البَرِیَّه یا باسِطَ الیَدَینِ بِالعَطِیّه یا صاحِبَ المَواهِبِ السَّنِیَّة صَلِّ علی مُحَمَّدٍ وَ الهِ خَیرِ الوَری سَجِیَّةً واغْفِرلَنا یا ذَالعُلی فی هَذِهِ الْعَشِیَّةِ»؛

7. کنار گذاشتن زکات فطره؛

8. خواندن دعای ندبه و دعا کردن برای فرج آقا امام زمان(عج)؛

9. محاسبه نفس؛

10. خواندن دعای امام سجاد علیه السلام در وداع ماه رمضان؛

11. غسل کردن در آخر شب و نشستن در جای نماز خود تا طلوع فجر.

7. اعمال روز عید

1. غسل کردن پس از طلوع فجر و پیش از خواندن نماز عید؛

2. پوشیدن جامه نیکو و به کار بردن بوی خوش و نماز خواندن در زیر آسمان؛

3. افطار کردن با خرما یا شیرینی پیش از خواندن نماز عید، یا افطار با تربت امام حسین علیه السلام ؛

4. پرداخت زکات فطره پیش از نماز عید؛

5. خواندن نماز عید فطر؛

6. خواندن زیارت امام حسین علیه السلام ؛

7. خواندن دعای ندبه؛

8. خواندن دعای امام محمدباقر علیه السلام هنگام آماده شدن برای رفتن به نماز عید.

8. نماز عید فطر، نماد وحدت مسلمانان

مسلمانان در روز عید فطر در کنار یکدیگر به نماز می ایستند و خداوند را عبادت می کنند و این، نمادی از وحدت مسلمانان است که آثار مفیدی برای جامعه اسلامی دارد.

اولین اثر آن، خوار شدن شیطان درونی (نفس) است. مسلمانان با وجود افکار و عقاید مختلف در کنار هم جمع می شوند و به عبادت خداوند می پردازند و شیطان لعین را از خود دور می کنند. دومین اثر نیز خوار شدن شیطان بیرونی (استکبار) است. دشمنان با دیدن صفوف به هم پیوسته مسلمانان می فهمند که نمی توانند اهداف شوم خود را ادامه دهند.

9. عید پاکان (پیام کوتاه)

عید فطر؛ پاداش افطارهای خالصانه و الهی است.

عید فطر؛ مهر قبولی انفاق هایِ با قصد قربت است.

عید فطر؛ عید خداجویی و خداترسی و خداپرستی است.

عید فطر، روزی است که انسان ها پس از یک ماه، کارنامه ای را که خداوند بر آن مهر قبولی زده است، دریافت می کنند.

فطر، شادمانه ترین عید اسلام است و چون قافیه در پایان بیت پرستش می نشیند.

خدایا! در مهمان سرای رب الاربابی ات، پذیرای استغفارهایمان باش و ما را بر ضیافت مهربانی ات به معدن نور برسان و از عطر یاس های افطار جدا مکن.

عید فطر، روز تولد فضیلت هاست، روز جلوه دادن، به بار نشستن و از شهد شیرین عشق نوشیدن.

عید فطر، سروش آسمانیان و حماسه احساس کروبیان، خجسته باد.

در عید فطر دو رکعت نماز عشق به جا می آوریم و در هر قنوت، تو را می خوانیم که:

«أَهْلَ الْکِبْرِیاءِ وَ الْعَظَمَهَ وَ أَهْلَ الْجُودِ وَ الْجَبَرُوت» هستی، که: «آمرزش از آن توست»؛ پس «از تو می خواهیم به حق این روز که برای مسلمانان عید قرار دادی ما را در هر خیری داخل گردانی و از هر بدی بیرون آوری» وَ أَعُوذُ بِکَ مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْهُ عِبادُکَ الصّالِحُونَ.

عید فطر ثبت نام دوباره انسان برای بندگی است؛ فریاد بلند شهادت بندگان به یکتایی پروردگار است.

عید فطر زیباترین تصنیف وحدت است که همه مسلمانان، جشن بزرگ سرفرازی را به نماز می ایستند.

10. عیدانه (شعر)

* * *

امام خمینی رحمه الله