شیعیان آرژانتین

لطفاً ضمن معرفی خودتان، بفرمیید چگونه با دین اسلام و مذهب تشیع آشنا شدید و در چه زمانی به ین مذهب روی آوردید؟

5 بسم اللّه الرحمن الرحیم. اسم من عبدالکریم پاس است. پاس به زبان اسپانییی — که زبان ماست — یعنی سلام. آرژانتینی هستم، 47 سال سن و سه دختر دارم. نـام دخـتـر اولم که در قم به دنیا آمد فاطمه معصومه است. هم او و هم مادرش در جامعةالزهرا مشغول تحصیل هستند. دو دختر دیگر هم دارم به نام هی مریم و زهرا که هر دو آرژانتینی هستند. 25 سال است که الحمدلله مسلمان شده ام. من مسیحی کاتولیک بودم. در آرژانتین به دنیا آمدم و در سن 22 سـالـگی بـا اسلام آشنا شدم. در آن زمان مشغول تـحصیل فلسفه در دانشگاه آرژانتین بودم؛ تقریباً نصف دروس طی شده بود. علت ورود من به دانشگاه فلسفه، پیدا کردن حقیقت و خدا و معرفتی از خود ین جهان بود. الحمدلله توانستم در سال دوم تحصیل در ین دانشگاه در مسجد توحید که بعد از انقلاب از طرف جمهوری اسلامی ایران در پیتخت آرژانتین ساخته شد با شیعیانی که در آرژانتین بخصوص در بـوینـس یـرس هستنـد آشنـا شوم. اقلیت شیعیان آرژانتین را مهاجران لبنانی، برخی از آرژانتینی هیی کـه مسلمان شده اند و نیز سوریه ی ها که علوی و دوازده امامی هستند تشکیل می دهند. بقیه مسلمانان آنجـا سنی هستنـد. تعداد مسلمانان آرژانتین بین یکصد تا پانصد هزار نفر تخمین زده می شود؛ چون رسمی نیست و نمی توان یک آمار دقیق ارائه کرد. در کل کشور تعداد محدودی مسجد و انجمن ها و مراکز اسلامی وجود دارد. من دو سال درس خواندم و رشته فلسفه را تمام کردم و دیپلم گرفتم. بعد از آن بری آموختن دروس اسلامی به قم آمدم و در سال 1366 در حوزه علمیه مشغول تحصیل شدم.

سبب آشنایی شما با جمهوری اسلامی چه بود؟

با یک نفر از روحانیان اعزامی از ایران به نام محسن ربانی که بری تبلیغ به آرژانتین آمده بود و بعداً نمینده رهبـر شد، آشنا شدم. یشان از ما دعوت کرد تا در جلسات درسشان شرکت کنیم. من به مدت دو سال نزد یشان درس خواندم. وی از من خواست که بری ادامه تحصیل به قم سفر کنم. من ابتدا در ین فکر بودم که فلسفه بخوانم، ولی کم کم با دین و حوزه و روحانیت آشنا شدم و تصمیم گرفتم که بییم حوزه. به مدت پنج سال مشغول درس بودم که از ما درخواست کردند به آرژانتین برگردیم. قرار بود دو سال آنجا باشم و بعد به تحصیلم در قم ادامه بدهم، ولی به دلیل مشکلاتی که پیش آمد؛ از جمله اذیت دشمنان و کم بودن نیرو و اخراج شدن ین نمینده عزیز از آرژانتین به خاطر توطئه هیی که دشمنان بریشان درست کردند، مجبور شدم که آنجا بمانم و سفرم را به تأخیر بیندازم. اکنون مدت سه سال است که به قم آمده ام و ادامه تحصیل می دهم.

چند درصد از مسلمانان آرژانتین شیعه هستند؟

5 فکر می کنم چند هزار نفر بیشتر نباشند که بیشتر در شـرق پیتخت زندگی می کنند. در ین منطقه یک مسجد، یک حسینیه، و یک مدرسه ابتدیی، راهنمیی و دبیرستان و نیز یک ساختمان اجتماعی که مسلمانان در آنجا گرد هم می یند وجود دارد. در ین منطقه حـدود 1000 تا 1500 شیعه زندگی می کنند و بقیه در استان هی دیگر ساکنند.

طـبـق فـرمیش شما، جامعه» شیعی آرژانـتین از مهاجران و بومی ها تشکیل می شود. تعداد کدام یک بیشتر است؟

5 در حال حاضر تعداد مهاجران بیشتر است. البته روز به روز بر تعداد مسلمانان افزوده می شود. ممکن است در ینده تعداد مسلمانان بیشتر هم بشود. مسلمانان مهاجر آرژانتین، قدیمی هستند؛ یعنی از 50 تا 100 سال پیش به ین کشور مهاجرت کرده اند؛ مهاجران امروزی نیستند. اما در دیگر کشورهی آمریکی لاتین، مثل ونزوئلا و برزیل، مهاجران جدید هستند. در آرژانتین و شیلی و بعضی کشورهی آمریکی جنوبی مهاجران قدیم هستند، و ین تأثیر زیادی دارد. چون فرهنگ و اسلام آنها ضعیف شد و با آرژانتینی ها مخلوط شدند و با آنها ازدواج کردند، نسل هی دوم و سوم آنها نه عربی بلد بودند و نه به دستورات اسلامی عمل می کردند. و ین تفاوت ها وجود دارد.

در نشستی که با آقی سیدجعفر مرتضی (مبلّغ لبنانی) داشتیم، یشان می گفت از لبنان مهاجران زیادی به آرژانتین رفتند، اما الان که بعد از دو نسل برگشته اند، می بینیم — بری مثال — نام پدر علی و نام مادر زینب است ولی اسم فرزندشان را جرج گذاشته اند! یا همین طور است؟

مـتأسفانه ما زیاد دیدیم در آرژانتین که افرادی می گـویـند پدر بزرگ ما کتابی داشت که به سمت خـورشیـد حـرکـت هیی می کـرد؛ اصلاً خودشان نمی دانند، تا ین حد در جهل به سر می برند. یا گاهی بدتر، وارد منزلی می شویم، همه اسم عربی دارند ولی اصـلاً مسیحی هستند و خودشان نمی دانند. البته بعضی از آنها پس از مطلع شدن — با ین عظمت و عـزتی کـه از جمهوری اسلامی دارند و مخصوصاً لـبـنـانی هـا و نقش حزب اللّه — برمی گردند، ولی بعضی ها هنوز در آن جاهلیت هستند.

یا شیعیان مدرسه ی مختص به خودشان دارند؟

از پیش از انقلاب اسلامی یشان داری مدرسه بودند؛ ولی یک چیز عجیب ینکه ین مدرسه تحت اداره سعودی ها بود و شیعیان از ین امکان که بتوانند خودشان تشیع را یاد بگیرند یا طبق دستورات مذهب جعفری عمل کنند برخوردار نبودند؛ با ینکه مدرسه دسـت خـودشان بود، ولی اداره و پول آن از طرف سعودی ها بود. مسلمانان و شیعیان قبل از انقلاب فقط در محدوده» روز عاشورا و ماه مبارک رمضان جمع می شدند و روضه داشتند. حتی جلسات عاشورا عربی خوانده می شد و پیرمردها بیشتر استفاده می کردند و جوان ها آشنیی کمتری با ین مسائل داشتند. به قول خودشان، اگر انقلاب اسلامی یران نبود، در 30 تا 40 سال اثری از تشیع در آرژانتین باقی نمی ماند.

پس ورود شیعه به آرژانتین را می توان از حدود یکصد سال قبل دانست؟

به دلیلی در لبنان سختی ها و جنگ بوده است؛ زنـدگی سخـت بود و بعضی ها بری رهیی از ین وضعیت به کشورهی دیگر مهاجرت کردند. عده ی آمدند آرژانتین و عده ی هم به استرالیا رفتند. البته به صورت پراکنده برخی به اروپا و جاهی دیگر رفتند، ولی تعداد زیادی در آن موقع به ین دو کشور مهاجرت کردند و الان رفت و آمد بین جامعه شیعه و خانواده ها بیشتر شده و بین استرالیا و آرژانتین و لبنان رابطه» بیشتری در ین زمینه برقرار است.

اکـنــون شیعیـان در آرژانتیـن چـه برنامه هیی دارند و از چه راه هیی با مسائل مذهبی آشنا می شوند؟

برنامه هی زیادی دارند. اولاً تا حدی مسئله زبان — که قبلاً بید به زبان عربی مسائل را مطرح می کردند و جوانان با آن آشنا نبودند

حل شده است. بیش از یکصد کتاب ترجمه و چاپ شده است، مجلات و روزنامه ها و برنامه هی رادیویی به زبان اسپانییی دارند. الان تقریباً همه اطلاعات وسیعی درباره اسلام دارند و اطلاعات جوانان بیشتر شـده اسـت. قـبـلاً اگر کسی مسلمان بود خجالت می کشید بگوید مسلمان هستم؛ در دانشگاه و محل کار نمی گفتند که من مسلمان هستم. دلیل آن ین بود کـه چـون اطـلاعـاتی درباره» اسلام نداشتند؛ اگر می پـرسیـدنـد اسلام چیست نمی توانستند جواب بدهند. از ین رو، یا می گفتند مسیحی هستیم و یا اصـلاً صـحـبـت نـمی کردند. ولی الان کاملاً فرق می کنند؛ خودشان تبلیغ می کنند، تظاهرات انجام می دهند و با جامعه و دانشگاه ها ارتباط خوبی دارند.

یا دولت ین دین را به رسمیت شناخته است؟

بله. ما خودمان هم مسجد داریم و همه اماکن مذهبی دیگر که همه ثبت شده است و کاملاً قانونی است.

یا رقبی شما مثلاً، وهابی ها هم فعالیت دارند؟

الـبـتـه فعالیت هیی دارند. در آرژانتین و بعضی کشورهی دیگر حدود 50 سال پیش مسلمان ها همه تحت الوهیت بودند، همه با هم بودند، بین شیعه و سنی به آن صورت تفاوتی نبود. هر چند در بین گروه ها مطرح بود، ولی خودشان جمع می شدند و مراکزی تـشـکیل می دادند. ولی آنها که از نظر ما به خارج وابـسـتـه بـودنـد بیشتر از عربستان سعودی کمک می گرفتند. کم کم با انقلاب ایران، شیعیان متوجه شدند و بیشتر هویت خود را پیدا کردند. از ین رو، عکس العمل سعودی ها و سنی ها باعث شد که ین اختلاف یجاد شود. مثلاً، در جاهیی که سعودی ها خـودشان اداره می کردند و پول می دادند، شریطی گذاشتند و به شیعیان سخت می گرفتند. همین مسئله باعث شد ین تشکیلات و مراکزی که به دست خود شیعیان و با اکثریت شیعه تشکیل شده بود کم کم از دستشان برود. از ین رو، شیعیان مجبور شدند مراکز خود را به طور مستقل تشکیل دهند. البته ین اتحاد هنوز هم تقریباً وجود دارد؛ زیرا همان گونه که قبلاً گفتـم، آنـان ارتبـاط تنگاتنگی با یکدیگر داشتند؛ دوستی ها و ازدواج هیی در ین زمینه شکل گرفته بود. اگرچه بعد از انقلاب تا حدی بین آنها فاصله یجاد شده است، اما جامعه» مسلمانان در آرژانتین با هم ارتباط دارند و رفت و آمد می کنند. ین خود یک عامل مثبت به شمار می رود. مثلاً، یکی از برنامه هی ما نسبت به جامعه» اسلامی ین است که تولد حضرت محمّد(ص) را با هم جشن می گیریم، البته غیر از وهابی ها که بعداً آمدند. بیشتر سنی ها آرژانتینی بودند؛ وهابی ها به آن صورت تبلیغ نداشتند، ولی حدود 10 سـال بعـد از انقلاب تبلیـغ را جدی گرفتند و مبلّغ فرستادند. آنها یک مرکز بزرگ در آرژانتین دارند که بری کل آمریکی لاتین است. حدود 40 میلیون دلار دادند و در نقطه خیلی مهم شهر که خیلی زیباست، مسجد بسیار بزرگی درست کردند. آنها برنامه هی دراز مدتی بری ینده دارند؛ هیأت هیی می یند و مبلغان و کنگره هیی دارند که از قاره آمریکا دعوت می کنند. ولی در عین حال، با ین هزینه» هنگفتی که خرج می کنند نفوذ زیادی در جامعه آرژانتین ندارند. اما سنی ها یک مسجد دارند که مختص خودشان هست و جداست. ین سنی ها که اکثراً آرژانتینی هستند، با یک فکر خاص مستقل هستند. چون از نظر مالی وضعیت خوبی دارند، خودشان مرکز خود را اداره می کنند. آنان در جامعه آرژانتین بیشتر مطرح هستند و با شیعیان رابطه خوبی دارند. وهابی ها هر چند در رأCس امور و قدرت قرار دارند، ولی هنوز به آن صورت جیگاهی در جامعه ندارند.

یا موانعی بری شما یجاد نمی کنند؟

هنوز نه. البته ما دو نوع وهابی داریم: دسته ی با دولـت هستنـد و دسته ی مخالف دولت. مخالفان دولت هنوز مزاحمتی بری ما یجاد نکرده اند، اما احتمال آن وجود دارد. من فکر می کنم که اگر شیعیان رشـد کنند و نقش آنها بیشتر شود، بعید نیست که مزاحمت ها شروع شود و به بهانه ی شیعیان را اذیت کنند. فعلاً وهابی هیی که وابسته به عربستان سعودی هستنـد عقیـدی منفی نسبـت به شیعیان مطرح می کنند که اثراتی دارد ولی به آن صورت نیست.

شیعیان بیشتر چه مشاغلی دارند؟

بسیـاری از شیعیـان تـاجر هستند. در یک زمان بسیاری از آنها در کار صادرات گوشت بودند. آرژانتین یک کشور کشاورزی است و گوشت خیلی معروفی دارد که صادر می کند. بعضی از مسلمانان کشتارگاه دارند؛ چون اکثراً کارگر کشتارگاه ها بودند. جوان هی امروز دانشگـاه می رونـد و در جـاهی مختلـف مشغول می شوند و اغلب آنها تاجر هستند.

یا با توجه به شغلشان که اکثراً تاجر هستند زندگی خوبی هم دارند؟

نسبتاً؛ نه خیلی عالی نه خیلی ضعیف. چون گفتم دلیل آنکه آمدند، فقر و مشکلات دیگر بود. بین آنها با سواد کم بود، ولی الان وضع آنها کمی بهتر شده است.

یا مؤسسات خیریه ی وجود دارند که شیعیان پول دار به فقایران کمک کنند؟

ما در مسجد یکی از ین مؤسسات را تشکیل دادیم کـه چند سال است فعالیت می کند؛ هم به شیعیان کـمـک می شود و هم به غیرمسلمانان. دولت هم پـشتیبانی می کند و سرمیه ی را در اختیار ما قرار می دهد؛ چون به عنوان خیریه ثبت شده است. دولت هم بـه ما و هم به بقیه کمک می کند، ولی در حد محدود. ین مؤسسه هنوز خیلی قوی نیست که بتواند کارهی مهم انجام دهد یا ساختمان بسازد؛ فقط در حد ینکه احتیاجات اولیه برطرف شود. خیلی بزرگ و مهم نیست.

آیا شیعیان در رسانه هی جمعی مثل رادیو و تلویزیون برنامه» خاصی بری خود دارند یا سیتی بری ین منظور طراحی شده است؟

ما در جامعه خود دو برنامه هفتگی داریم. قبلاً یک رادیو اف ام داشتیم که چون نتوانستیم اجازه» رسمی بگیریم نتوانستیم ادامه دهیم، دنبال ین هستیم که اجازه رسمی بگیریم. فعلاً در رادیوهی دیگر ساعات هفتگی اجاره می کنیم. در تلویزیون هم یک مدتی برنامه داشتیم و دنبال آن هستیم که دوباره آنها را راه بیندازیم. گرفتن اجازه رسمی بری ما بنا به دلیلی مشکل است؛ چون علاوه بر ینکه مسلمانیم، شیعه هستیم و دشمنان حساسیت دارند. غیر از ین، یک فضی خاصی بر ضد شیعیان وجود دارد؛ انفجارهیی که رخ داده و تهمت هیی که تحت فشار یهودی ها زده شد و می گویند شیعیان هم در آن نقش داشتند. از ین رو، محدودیت هی بیشتری در ین زمینه داریم. با وجـود یـن، مـا را به برنامه هی تلویزیونی دعوت می کنند. تاکنون چندین برنامه داشته یم؛ در یک دوره، 13 برنامه یک ساعته گرفتند که در کل آمریکی لاتین پخش شد و کشورهی مختلف آن را دیدند و تکرار هم شد. ولی گاهی اوقات در برخی از برنامه ها که ما را دعوت می کنند در یک وضع ناشیست به ما حمله می کنند و ما بید موضع دفاعی داشته باشیم. ولی اغلب برنامه ها فرهنگی و دینی است که احترام بیشتری به ما می گذارند.

آ یا کتاب و روزنامه هم دارید؟

یک روزنامه داریم که نام آن »المیزین« است. مجلات اختصاصی هم بری کودکان، خانم ها و آقیان داریم. دو مجله به نام »کوثر« و »ثقلین« است که به زبان اسپانییی منتشر می شود و یک مجله هم بری کودکان داریم.

یا در کل آمریکی جنوبی، آرژانتین مرکز ثقل کارها به شمار می رود؟

ین مرکزیت بیشتر مربوط به وهابی هاست که یک پیـه ی بـری کـل آمریکی لاتین گذاشته اند. در آمـریـکی لاتین چند کشور از نظر اسلام کلیدی هستند؛ چون شیعیان در آنجا زندگی می کنند؛ از جمله سه کشور ونزوئلا، آرژانتین و برزیل. در بقیه کشورها هر چند مسلمانان حضور دارند ولی کلیدی محسوب نـمی شوند، با ینکه فعالیت آنها خوب است؛ مثل شیلی و کلمبیا. کشورهی دیگر از جمله نیکاراگوا هم شیعه دارند، ولی رشد چندانی نداشته اند. اما آرژانتین امتیازاتی دارد؛ چراکه اولاً، به دلیل وجود جامعه شیعیان یکی از کشورهیی است که از طرف جمهوری اسـلامی بیشتر مورد توجه قرار گرفته است و دوم یـنکه، طلاب آرژانتینی در حد 5 تا 15 سال درس خوانده اند، حال آنکه طلاب کشورهی دیگر تا الان یک سال یا دو سال بیشتر نتوانسته اند درس بخوانند.

تعداد طلاب آرژانتینی چند نفر است؟ و تعطیلات مدارس چگونه است؟

حـدود 6 نفر هستند. وقتی ینجا درس ها تمام می شود، فعالیت در آرژانتین آغاز می شود. تابستان آنجا مصادف با زمستان ینجاست. من خودم 12 سال است که آنجا مشغول هستم. یک نفر که در همان جا درس خـوانـد، 13 سـال اسـت کـه مشغول فعالیت می باشد. الان 3 نفر طلبه حضور دارند و ما غیر از ین دوره کوتاه مدت، اکنون بری آمریکی لاتین دوره پنجم را گذاشته یم که حدود 30 نفر شرکت کرده اند. ما و بـرادران ایرانی در آنجا در طول دو ماه تدریس می کنیم و بعد برمی گردیم.

یا خانواده هی طلاب با آنها مخالفت نمی کنند؟

ما مشکلی به آن صورت نداشتیم؛ فکر می کردند که ین یک پدیده جدیدی است و چون الان جوان است دنبـال ین چیزهاست. بعد که دیدند مسئله جدی است، فقط نگران مسئله جنگ بودند. ولی الحمدلله خیلی احترام و پشتیبانی و دفاع می کنند. به دلیل آن انفجارات و فشار صهیونیست ها، وقتی در تلویزیون می آمدیم ما را به عنوان تروریست می شناختند. اما خـانـواده هـا بـه مـا کمک کردند تا توانستیم درس بخوانیم. ولی بعضی ها ممکن است به دلیل تبلیغات سوء، از ینکه بچه هیشان به ین سو بییند هراس داشته باشند. ولی وقتی به ین سو می یند و با آنها صحبـت می کنیـم و آشنا می شوند، کم کم مشکل برطرف می شود. بحمدالله تا به حال مشکل خاصی نبوده است، مگر موارد استثنیی.

( بـرخـورد مسیحیـان بـا شما و دیگر مسلمانان چگونه است؟

به طور کلی، چون اسلام واقعاً محبوبیت دارد، ینها نمی توانند حرفی بزنند. برخی از مسیحیان به خاطر خیالاتی که دارند فکر می کنند ما عقب مانده یم و دینی را پذیرفته یم که عقب تر از مسیحیت است. اما وقتی مـا صحبـت می کنیـم، یک حالت احترام آمیز پیدا می کنند یا دست کم سکوت می کنند. البته ما به آنها می گـوییـم کـه ما حضرت مسیح را هیچ وقت رها نکرده یم و حتی نسبت به قبل احترام بیشتری به یشان می گذاریم. از نظر کلیسا تا چند قرن پیش یک فرد مثل من مرتد به حساب می آمد و او را می کشتند، ولی الان وضعیت بهتر شده است و کنترلی در ین زمینـه نـدارنـد. هنـوز هـم بعضاً وقتی می بینند که بحث هیی انجام می دهم می گویند نه تنها مرتد شده، بلکه علیه ما تبلیغ هم می کند. ین مسئله در گذشته قابل بخشش نبود. از طرف دیگر، ما کشیشان را خیلی دوست داریم؛ آنها مسجد می یند و رابطه» خوبی با آنها داریم. چندی پیش یکی از آنها را به ینجا دعوت کردیم. او به حرم حضرت معصومه(س) آمد و تحت تأثیر قرار گرفت؛ و خیلی گریه می کرد؛ می گفت: خدا را ینجـا پیدا کردم. بعد که برگشت، با او مصاحبه کـردنـد؛ گفتنـد: شمـا چـطـور رفتیـد به یک کشور تروریست؟ گفت: چه می گویید؛ آنجا مردم با خدا هستند، حال آنکه ینجا کلیسا خالی است و ین همه فساد وجود دارد. صحبت هی او از تلویزیون ما پخش شد؛ خیلی جالب صحبت می کرد. حتی با رئیس کلیسا هم ملاقات کرد. رئیس کلیسا تحت تأثیر حرف هی یشان قرار گرفت و از او دفاع کرد؛ چون یهودی ها می خواستند یشان را اخراج کنند.

یا شیعیان، قبرستان مخصوص به خود دارند و اعمال مربوط به دفن را خودشان انجام می دهند؟

بلـه مـا قـبـرستان داریم. هر چند صاحبان ین قـبـرسـتـان شیعیان هستند، ولی سنی ها هم آنجا می یند. ین قبرستان از قبل از انقلاب بوده است. در آنجا کفن و دفن و... همه به دست شیعیان است و احکام در آنجا رعیت می شود.

در خاتمه اگر در زمینه» تبلیغ وضعیت شیعیان و کمکی که ما می توانیم داشته باشیم و نیز راه کارهیی که شیسته است انجام شود صحبتی دارید بفرمیید.

ما مدیون شما هستیم؛ مدیون انقلاب، امام راحل، علما، شهدا و رهبر عزیز و نیز اساتیدی که ما را دعوت کردند بری درس خواندن. و ما که مسلمان نبودیم تـوانـستیم راه را پیدا کنیم. مسئله ی که اخیراً در آمـریـکی لاتین اهمیت پیدا کرده است، مسئله هسته ی است. شما می دانید در مسئله هسته ی در بین کشورهی جهان سه کشور در سازمان ملل به نفع ایران رأCی دادند: سوریه (که کشور مسلمان است)، کـوبـا و ونـزوئلا. کوبا و ونزوئلا از آمریکی لاتین هـستند. رابطه خوب و صمیمانه ی بین ونزوئلا و ایران وجود دارد. زمینه و شریط در آمریکی لاتین عوض شده است؛ برخی از کشورها مثل اکوادور و نیکاراگوا با ینکه خیلی تحت فشار هستند دولت هی دوست جمهوری اسلامی به شمار می یند. از ین رو، یـن مـسـئلـه خیلی اهمیت پیدا کرده است. اکثر کشورهی آمریکی لاتین به زبان اسپانیولی صحبت می کنند. درخواست ما ین است که علما و اساتید اهمیت بیشتری به ین زبان بدهند و آن را یاد بگیرند. مسئله تبلیغ، بیشتر در منطقه آسیا و اروپا یا آفریقا صورت گرفته است و قاره» آمریکا کمتر از آن بهره برده است. در آنجا با ینکه کاری انجام نشده است، بهترین دوستان جمهوری اسلامی وجود دارند. از ین رو، زمیـنـه خیلی مـنـاسـب است. آیت الله مصباح از شـخـصیت هیی هستند که به آنجا رفتند. آیت الله سبحانی و برخی دیگر از علما نیز به آمریکی لاتین سفر کردند. آقی مصباح کتابی نوشت که در آن از ابراز محبت و دوستی شیعیان نسبت به جمهوری اسلامی و علـما ابراز تعجب کرد. بسیاری از روِسی کلیسا و دانشگاه ها و بعضی افراد که در دولت هستند و کلاً جامعه آنجا در ین زمینه آمادگی دارد. بنابرین، بید در یـن زمیـنـه کـار شود و زبان یک مانع مهم است. ان شاءاللّه شاهد آن در حوزه قم باشیم.

با تشکر از ینکه وقت خودتان را در اختیار ما قرار دادید.