×

اقدام پژوهی


تعداد بازدید : 919     تاریخ درج : 1392/06/28

کار در اسلام عبادت محسوب می شود به همین جهت ارزش بسیار والایی دارد و وسیله تقرّب الهی به حساب می آید. کار کردن شغل انبیاء است و از راه کسب و کار می توان به فردوس و جنت الهی راه یافت و کسی که کار می کند شهید زنده است و در آیات 40 و 41 سوره نجم نتیجه کار آدمی را متوجه خود او می داند و با این کار، او به پاداش کامل تری نایل می گردد.

این تعریف از کار، تعریف ایجابی و جامع آن بود و در تعریف سلبی که راه به تعریف مانع می برد هجو و نکوهش بی کاری، سستی و تنبلی است همان طوری که کار کردن از اوامر الهی است بیکاری نیز نهی شده است در ج 100، ص 9 بحارالانوار در روایتی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده است که سعی در بدست آوردن روزی حلال بر هر مرد و زن مسلمان واجب است. در حدیث دیگری پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله کار را افضل عبادات دانسته است و آن را بهترین راه وصول به سعادت معرفی کرده و می فرماید: «بیشترین راه تقرب الهی در کار کردن است»[1] و در اسلام دعای کسی که کار نمی کند پذیرفته نمی شود و با این برداشت همه باید کار کنند و مشغول حرفه وشغلی شوند و کار و کوشش و تلاش راه و رسم همه انبیاء الهی بوده است.

اغلب پیامبران قبل از رسالت کارهایی مانند چوپانی، نجاری و کشاورزی و... داشته اند زندگی آنها با کار عجین بوده و شخصیت و تربیت آنها در کار و تلاش ساخته می شد و آنها دوره های سخت کار را قبل از رسالت و بعثت طی می کردند به همین خاطر، درک و فهم بهتری از جامعه و مخصوصاً طبقات ضعیف داشتند و حتی برای این که بعدها دچار از خود بیگانگی نشوند بعد از رسالت و نبوّت کار را رها نمی کردند و به همین خاطر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید:

هر کس از دست رنج خودش مخارج زندگی اش را تأمین کند در قیامت در صف پیامبران قرار می گیرد و از عنایاتی که پیامبران بهره دارند منتفع می شوند.[2]

شاخصه های مورد بررسی کار در این مقاله

1. کار منجر به توسعه و سعادت انسان و جامعه انسانی می گردد و خیر و سعادت دنیوی در گرو کار است، لذا آن را در قالب سنخ های رفتاری فردی و سنخ های جامعه شناختی و شکل ایده آل آرمانی مورد بررسی قرار خواهیم داد.

 2. کار به کرامت، عزّت و اعتماد به نفس فردی و اجتماعی گرایش دارد پس با الهام از آرمان دینی و تاریخی کار و کار منجر به کرامت، عزت و اعتماد به نفس در سنخ رفتاری و شخصیتی و در سنخ های اجتماعی و آرمانی را توضیح خواهیم داد.

3. کارِ باعث افزایش نعمت ها و مواهب الهی از حیث رفتاری و شخصیتی و از باب اجتماعی شکل گیری کار، را به جستجو می نشینیم و قطعاً مدینه فاضله اسلامی راه گشای تیپ های رفتاری و اجتماعی ما خواهد بود.

4. کار به عنوان یک وظیفه اجتماعی است که در قالب نقش های اجتماعی فراروی انسان قرار می گیرد و انسان ها وظایف و نقش های خود را به صورت کار انجام می دهند، لذا اشکال رفتاری و عینی وظایف و اشکال اجتماعی آن را در قالب تیپ های ایده ال ملهم از دستورات و آموزه های دینی بررسی می کنیم.

5. کار موجب ابتکار و خلاقیت انسان می شود. کار آزاد و کار بدون استثمار فکر و جسم انسان این گونه است و اشکال رفتاری، اجتماعی و آرمانی آن مورد ملاحظه قرار می گیرد.

6. کار موجب قناعت پیشگی و دوری و اجتناب از اسراف و تبذیر می گردد این سنخ های رفتاری و اجتماعی را از آرمان های نظری دینی و الگوهای عملی تاریخی بیرون می کشیم. (اعتبار اقتصادی در گرو قناعت است)

7. کار منجر به ساخته شدن شخصیت و خودسازی فردی اجتماعی می گردد و در آن نیز سنخ های عینی و ذهنی رفتاری تا آرمانی را بررسی می کنیم.

8. کار موجب شکیبایی، بردباری و صبر و تحمل می گردد، جنبه های رفتاری، اجتماعی و آرمانی آن مد نظر است.

9. کار موجب بسته شدن راه بر ناهنجاری های مختلف می گردد.

10. کار باعث سلامت اقتصادی جامعه می شود.

1. کار موجب خیر و سعادت انسان می گردد

خیر و سعادت: هر چند کار از دیدگاه های مختلفی مورد بررسی قرار می گیرد و ما در پی گیری هر یک از زوایای مختلف، پیشرفت، خودسازی و بلوغ شخصیت انسان را در می یابیم که همه آنها منجر به سعادت انسان می گردد.

 الف. سعادت فردی و سنخ رفتاری: در جنبه های فردی کار، جنبه های مختلف: الف. فنی ب. فیزیولوژیکی ج. روان شناختی مورد توجه واقع می شود.

در جنبه های فنی به پست کار می پردازیم که کارهای مختلف معمولاً توانایی های علمی و فنی خاص را می طلبند و کار از این منظر به ساخته شدن شخصیت آدمی و اکتساب مهارت های مختلف علمی، عملی و فنی نیاز دارد و بی شک این جنبه از کار آدمی علاوه بر خیر و سعادت دنیوی فردی به خیر و سعادت اجتماعی یاری می رساند و می تواند کارکردهای مثبتی در جهت رفع نیازهای جامعه داشته باشد.

در جنبه های فیزیولوژیکی نیز مشخصات معینی دارد، بین جنبه های فنی یعنی پست کار و محیط مادی از یک سو و ترکیب جسمانی روابط چندگانه ای وجود دارد که وضعیت های به هنجار تا بسیار مطلوب و سطح پایین تر از بهنجار وجود دارد و چنانچه این روابط و ساز و کارها در یک ارتباط و محیط سالم با انگیزه های سالم چیده شود خیر و سعادت فیزیکی و پرورشی بدن انسان در کنار خیر و سعادت معنوی و روحی و پرورش فکری تحقق می یابد.

در سومین دیدگاه و جنبه های روان شناختی انسانی که کار می کند فقط یک موجود مادی نیست، بلکه واجد خصوصیات روانی و اخلاقی نیز هست. کار ویژه نوع بشر و لازمه هر نوع زندگی اجتماعی است. امروزه که پیشرفت فنی همه دخالت های انسان را در فرایند تولید منحصر کرده بهتر است که در زبان های مختلف جهان کلمه کار برای اعمال غیر بشری به کار برده نشود همه مسایل مربوط به وجه نظر که در سال های اخیر در قلمرو پژوهش و بررسی های علمی واقع شده است دگرگون شده رابطه کار و شخصیت موجب کنش و واکنش های متعددی می شود که در همه جا حضور دارد.[3]

ب. جنبه های اجتماعی در مباحث مربوط به تقسیم کار و رفع نیازهای اجتماعی جامعه، ساز و کارهای شکل گیری اجتماع مربوط به کار مطرح می شود و هر یک از افراد، گروه ها، اقشار و مشاغل مختلف کارکردهای مختلف در جهت ارضا نیازهای اقتصادی، اجتماعی، آموزشی و... جامعه دارند؛ جامعه ای که مبتنی بر شایستگی های تحصیلی، تخصیص و شغلی چیده شده است می تواند راه به سوی عدالت اجتماعی ببرد و در این بین کار و تقسیم عادلانه آن منجر به توزیع منصفانه فرصت ها شده و در این صورت عدالت اجتماعی در جامعه وجود خواهد داشت و در این بین کار به عنوان نیروی محرکه و روح اجتماعی کالبد جامعه را زنده خواهد کرد.

جنبه های فرهنگی یا آرمانی و یا تاریخی: هویت هر جامعه ای مبتنی بر شکل گیری صحیح کار در آن جامعه است، در جامعه ای که کار اجتماعی و فردی به صورت صحیح و منطبق با نیازهای اجتماعی آن جامعه سامان گیرد خود این کار به عنوان روشی برای اجتماعی کردن افراد از دوران کودکی تا بزرگی نقش بزرگی خواهد داشت و خود کار در کل به عنوان شیوه صحیح برای پیشرفت زندگی، رشد فردی و اجتماعی به عنوان آموزه ای گرانبها هویت فردی، دینی و اجتماعی و تاریخی را شکل خواهد داد و به عنوان آرمان مورد توجه نسل های مختلف قرار خواهد گرفت.

در تمامی مراحل حیات آدمی از ابتدا تا انتها برای رفع و رجوع نیازهای وی از مرحله حیوانی تا مرحله کمال کار در سطوح مختلف به عنوان ارتقا دهنده انسان مورد نظر است. از نیازهای فیزیولوژیکی تا نیاز به امنیت و نیازهای اجتماعی تا نیاز به احترام و نیاز به رشد تا خودشکوفایی در همه مراحل کار به عنوان یک اصل مورد توجه قرار می گیرد.

در واقع برای دنیای مادی، خداوند در آیات مختلف اشاره می کند که همه مواهب در اختیار انسان ها قرار داده شده است، راه کسب این مواهب را کار می داند و همین طور برای اتصال به خود خداوند و توفیق در آخرت از راه تلاش، کار صحیح همین دنیا حاصل می شود.

وَجَعَلَ فِیهَا رَوَاسِی مِن فَوْقِهَا وَبَارَک فِیهَا وَقَدَّرَ فِیهَا اقْوَاتَهَا فِی أَرْبَعَةِ أَیامٍ سَوَاءً لِلسَّائِلِینَ (فصلت: 10)

پس در مورد شاخص اصلی خیر و سعادت دنیوی و اخروی همین بس که در مورد کیفیت و کمیت پیشرفت یک جامعه قضاوت کلی که می توان انجام داد همان قضاوت کلی کار است جدا از هر جزئیاتی در یک نگاه کار و میزان تلاش یک فرد و یک جامعه بیانگر پیشرفت آن است در پایان یک سال تحصیلی مقایسه موفقیت های دو دانشجو و دانش آموز با کار و تلاش آنها سنجیده می شود که «فضل اللّه المجاهدین علی القاعدین اجراً عظیماً». (نساء: 95)

 در یک قضاوت کلی و در مقایسه آمارهای مربوط توسعه در معنای کلی و توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه ای که در رتبه های بالای توسعه قرار دارد نسبت به جوامع پایین تر از کار اجتماعی و سازمان یافته تری برخوردار است.

پس راهکار اصلی رسیدن به قله های پیشرفت و پیش افتادن از دیگران به کار برمی گردد، به همین خاطر مقام معظم رهبری سال 89 را هم سال همت مضاعف و هم کار مضاعف عنوان کردند یعنی خواستن و اراده قوی و پشتکار زیاد، که به این شکل می توان هم عقب ماندگی های گذشته را جبران کرد و هم در آینده سرافراز بود.

پس کار می تواند ما را به خیر و سعادت دنیوی و اخروی رهنمون نماید. فلذا داشتن برنامه های مدرن بلندمدت، میان مدت و کوتاه مدت و داشتن راهبردهای صحیح و اصولی و هدف گذاری های درست به عنوان همت مضاعف، کار مضاعفی را می طلبد و این نوع جهت گیری باید به صورت آموزش های اصولی در سطوح مختلف نهادهای اجتماعی ارائه شده و افراد و گروه های کاری شکل بگیرند.

2. کار منجر به عزت و اعتماد به نفس می گردد

کسانی که تلاش می نمایند در سایه تلاش و کار بی وقفه به قله های موفقیت می رسند و در سایه داشته هایشان عزیز می شوند و در سایه این عزت، اعتماد به نفس وافری بدست خواهند آورد.

الف. عزت و اعتماد فردی: گرایش به عزّت و کرامت نفس یکی از تمایلات ارزشمند انسانی است که خداوند منّان آن را در سرشت بشری قرار داده است و آدمی به شرافت و بزرگواری نفس تمایل دارد و از خفّت و فرومایگی نفس گریزان است.[4]

جبران خلیل جبران می گوید:

آن گاه که کار می کنید ـ دورترین رؤیای زمین را تعبیر می کنید، رؤیایی که همچون قرعه به نام شما زده اند، اما اگر هنگام کار کردن و رنج بردن، زادن و زندگی را بلیه ای بدانید که بر پیشانی شماست، آن گاه در پاسختان خواهم گفت: پیشانی نوشته تان را هیچ چیز جز عرق پیشانی که حاصل کار شماست، نخواهد شست و نیز در گوش تان خوانده اند که زندگی، تاریکی است و من می گویم: آری زندگی، تاریکی است، مگر آن که چراغ اشتیاقی آن را روشن کند و اشتیاق، کور است، مگر آنکه به نور دانش بینا شود و دانش علت و بی فرجام است، مگر آنکه دست در دستان گرم و روشن کار بگذارد.[5]

ب. عزت و اعتماد اجتماعی: عزت و اعتماد به نفس اجتماعی و غرور ملّی در سایه تلاش و داشتن رتبه های بالای علمی، تکنیکی و توسعه ای به دست می آید و قدرت چانه زنی کشور را در سطح منطقه ای و فرامنطقه ای و جهانی بالا می برد و دیگران را مجبور به حفظ حرمت می نماید و دست استعمارگران را کوتاه می نماید و این ممکن نمی شود مگر در سایه کار سازمان یافته اجتماعی در سطح گروه ها و سازمان های اجتماعی و اقتصادی.

ج. عزت و اعتماد آرمانی: که در سایه داشتن هویت تاریخی عزتمند و ارائه الگوهای عملی کاری از گذشته به آینده در سایه تعلیمات دینی و مذهبی بوجود می آید که در گذشته مایه مباهات و غرور ملی و فرهنگی و به عنوان چهارچوبی در جهت دستیابی به اهداف آینده عمل می کنند.

هر چند کشور به داشتن انسان های باهوش و نیروی انسانی، کارآمد شده است و بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی رشد و توسعه ملی در همه زمینه ها مایه افتخار و باعث بالا رفتن قدرت چانه زنی ملی شده و موجبات امیدواری ملت ها را به بار آورده است ولی هنور با آن آرمان های والا فاصله زیادی داریم و منظور مقام معظم رهبری نیز از همت و کار مضاعف رسیدن به مراتب و مراحل بالای رشد، پیشرفت و در نتیجه عزت، افتخار ملی است و این به دست نمی آید مگر اینکه ما در سایه تعلیمات صحیح اسلامی و با جهت گیری های درست، کار را مایه رستگاری خود دانسته و همچون فرایض دیگر با طهارت در آن عرصه حاضر شویم و اهداف اجتماعی و بلند ملی را در سایه مجاهدت و تلاش و کار علمی و عملی حاصل نماییم و کار را از نظر فردی به عنوان عبادت در اذهان همه افراد جامعه نهادینه کنیم و از نظر اجتماعی در پس فرهنگ پذیری کار برآمده، و کار را در همه سطوح اجتماعی جامعه گسترش دهیم.

3. کار موجب ابتکار و خلاقیت می گردد

کاری که با علاقه و ابتکار پیش برود به شکل گیری قوه ابتکار و خلاقیت منجر می شود.

الف. فردی: ما با کودک درون کنجکاو و خلاق هستیم و در نوباوگی از طریق، کودک طبیعی خود شروع به اکتشاف دنیا می کنیم. متأسفانه بسیاری از ما در راه خلاقیت و کنجکاوی خود با موانع مواجه می شویم، در کنار ایده های بدیع، به تلاش و تجربه و انجام کار نیاز داریم و در واقع ایده های بدیع از کار عملی ما سر در می آورند. برای موفقیت و برای دستیابی به عزت و احترام در نتیجه اعتماد به نفس ریسک لازم است تا به ابتکار و خلاقیت رسیدن همت مضاعف، به نوعی باید با ریسک و خطرپذیری همراه باشد.

ب. اجتماعی: در واقع برای نیل به عزت اجتماعی به صورت سالبه ای باید از ذلت فرار کرد. دستیابی به گوهر عزت نفس اجتماعی پای بندی به اصول و شرایطی را می طلبد که از مهم ترین آنها، اهل کار و تلاش بودن در زندگی است و کار و کوشش از ارکان تحقق نفس و حفظ آن است و هیچ فرد و جامعه تنبل و سستی نمی تواند زندگی آبرومندانه و شرافتمندی برای خویش فراهم آورد و نزد دیگران عزیز و سربلند شود.[6]

در واقع از نظر اجتماعی بحث فرهنگ پذیری در قالب نهادهای اجتماعی تربیتی باید مبتنی بر کار و نگاه عزتمندانه بدان باشد و کار مساوی مجاهدت و آن برابر عبادت و سعادت نگریسته شود و عضویت در گروه های اجتماعی داشتن چنین شاخصه هایی باشد. کار و کار سخت برابر با ارزش های والا باشد و کسانی را که کار می کنند عزیز بداریم و بر عکس آن رخوت و سستی برابر با بی ارزشی و بی هنجاری بودن و کسانی که اینچنین هستند مورد بازخواست افکار عمومی باشند.

ج. آرمانی: از نظر آموزه های اعتقادی و فرهنگی کار تکریم شده و افراد کاری به عنوان انسان های الگو برگزیده شوند و منش ملی و شخصیت، الگوی آدم های کارا باشند و در حوزه الگوهای اجتماعی گروههایی کارا و مبتکر و خلاق گرا داشته باشند و در حوزه کلان، آرمانی تاریخی در جهت هدف گذاری و راهبردهای آتی کار و تلاش، و کار با ابتکار و خلاقیت مورد تکریم واقع شود و بخشی از اجتماعی شدن افراد و گروه ها به کار توأم با خلاقیت تعریف شود. وجود بیکاری و کارهای بی اثر و غیر خلاق در گذشته نشان از کاستی های عمده در حوزه های مختلف کاری دارد و میزان بهره وری کار در کشور به شدت پایین است فلذا در جهت راهبردهای آتی در قالب برنامه های کوتاه، بلندمدت باشد اولاً شکل کار بهینه سازی شده و دیگر این که خلاقیت و ابتکار در خطرپذیری بهای لازم داده شده و سرمایه اجتماعی انسان ها و گروه ها بیش از پیش مورد توجه واقع شود.

4. کار موجب افزایش نعمت خداوندی می گردد

الف. فردی: 1. فزونی در نان و غذا 2. برکت در مال 3. فرزند صالح.[7]

یکی از نعمت های خداوندی کار است گرچه این نعمت با سختی و مشقت همراه است و قدر منزلت آن بخوبی احساس نمی شود. برخی افراد اگر بدون تلاش و کوشش به نعمت هایی می رسیدند زندگی بدون روح و نشاط می شد انگیزه حیات به تدریج از بین می رفت و به یمن کار و تلاش درخت زندگی آدمی، از میوه های شادابی و سرسبزی بارور و در نتیجه، روح و جسم از ضعف و ناراحتی پاک می شود.[8]

یکی دیگر از نعمت های کار و تلاش سلامت روح و نفس است و پورتن یکی از متفکران غربی به دیگران توصیه می کند:

اگر مایل به آرامش و آسایش و راحتی نفس خود هستی و به سلامت بدن و فکر خود علاقه داری و می خواهی از بار غم و اندوه بیرون بیایی، به این دستور مختصر رفتار کن هیچ وقت بی کار منشین.[9]

ب. اجتماعی: انسان ها موجوداتی اجتماعی اند و به اصطلاح مدنی الطبع اند و برای رفع نیازهای مادی و معنوی شان و رسیدن به اهداف خود ناچار از تعامل و کنش متقابل اند و کارکردهای اجتماع در واقع با تکمیل نیازهای گروه ها و صنف ها و اقشار به وسیله همدیگر است فلذا فایده ها و تلاش های ایشان نصیب ما می شود و این که تلاش های ما نیز نویدی را به آنها می رساند همه اینها از نعمت های کار است اگر به هر علتی کار افراد، گروه ها و اصناف مختلف در جامعه معطل بماند زندگی اجتماعی فلج می گردد و در واقع جامعه در سایه کار نعمت های زیادی متوجه اعضای خود می کند.

از صنف نانوایان گرفته تا پزشکان، رفتگران شهرداری و همه و همه در سایه کار اجتماعی حیات و بالندگی را در جامعه به ارمغان می آورند و این از نعمت های اجتماعی کار است.

ج. بعد تاریخی و آرمانی: کار جوهره آدمی است کار و فرهنگ آن و میزان، کیفیت و آرایش آن به عنوان هویتی و آموزش از نسل های قبل به عنوان جوهره و آرمان در اختیار نسل های بعدی قرار می گیرد و راهبردهای ملی و بلند مدت جامعه در باب کار و چگونگی آن برآمده از فرهنگ کاری جامعه در گذشته و ناشی از آموزه های دینی و رسم و رسوم ملی است.

برای پی گیری فرهنگ کار مضاعف به لابه لای تاریخ فعال و پرکار ایرانی و اسلامی گذری می کنیم و از سرچشمه جوشان کار و بالندگی ایرانی برای آینده بهره می گیریم و تربیت های فردی ما در قالب شخصیت رفتاری منطبق بر الگوی کاری می باشد که این الگو کار را عبادت می داند و صلاح و سعادت فرد و جامعه را در کار جستجو می کند.

و از نظر اجتماعی نیز بیش از پیش گروه ها، اقشار و اصناف با مراجعه به تربیت و فرهنگ کاری بیش از پیش مایه مجاهدت، تلاش، خلاقیت و ابتکار شده و در قالب کار شبانه روزی از نعمت های کار که دستاوردهای مختلف در جنبه های مختلف اجتماعی، اقتصادی و سیاسی... در ابعاد فردی، اجتماعی بهره مند گردند.

5. کار به عنوان یک وظیفه اجتماعی است

پر واضح است که انسان در قالب زندگی اجتماعی خود در قالب خانواده، جامعه و سازمان های مختلف نقش های مختلف را پذیرفته، در قالب قبول نقش به تقسیم کار اجتماعی تن در داده است و این پذیرش نقش، پایگاه موجبات پذیرش وظیفه ایفای کار به انجام می رساند.

الف. کار وظیفه فردی است: هر انسانی به واسطه انسان بودنش با کار از حیوانات دیگر جدا می شود اگر کار را با کنش عقلانی و با ارتباطات اجتماعی مساوی بگیریم هر انسانی از اوان کودکی در پی انجام وظیفه و کاری است پس با واسطه انسان بودنمان باید به دنبال کار مضاعف باشیم تا انسانیت خود را به اثبات برسانیم علاوه بر جامعه انسانی دستورات اسلامی مان در پی ساختن انسان های وارسته با تعریف انسانی است پس انسان مسلمان بواسطه خودسازی خود که با کار و تلاش مضاعف بدست می آید مجاب به کار بسیار و پرفشار است. و چنانچه کار ما در جهت انسانیت ما باشد کار کردن حتی پرفشار لذت بخش می شود.

ب. کار وظیفه اجتماعی است: تقسیم کار اجتماعی ایفای نقش های مختلف در صحنه های متعدد اجتماعی انسان ها را ملزم به انجام وظایف اجتماعی خود می کند و به واسطه انجام کار و برای انجام آن تعهداتی را به انسان یادآور می شود هر انسان وقتی عضوی از اعضای خانواده است و حتی عضوی از اعضای گروه سازمانی است به واسطه قبول نقش و جایگاه های مختلف تعهداتی را با خود به همراه دارد پس انسان متعهد، انسان مؤمن و انسان با اراده انسانی پرکار، فعال و توانا است بدین لحاظ انسان در قامت های مختلف و نقش های متعدد برای ایفای آنها باید کارهای سخت و پرفشاری را قبول کند.

ج. کار به عنوان وظیفه ای تاریخی و آرمانی: کیفیت کار کیفیت انجام وظیفه، کیفیت استقبال از کار، وجدان کاری و قبول تعهدات کاری در قالب آموزه های دینی، اعتقادی و فرهنگی دارای هویت تاریخی و پیشینه ای هویتی است. فرهنگ کار که همه موارد و ویژگیهای کار ناشی از فرهنگ کار است در قالب چهارچوب ها و سنخهای رفتاری در قالب نظام فرهنگی به ارمغان می رسد و این نظام فرهنگی قدمتی طولانی دارد و تقدس کار باید با مراجعه به آن تاریخ فرهنگی و فرهنگ تاریخی باشد.

 پس کار مضاعف، و استقبال از این نسخه شفابخش باید در قالب رفتارهای نهادینه شده فردی با توجه به آموزه های دینی و علمی از خانواده تا نهادهای دیگر به بچه ها تزریق شده و آنها این شخصیت فردی و اجتماعی را داشته باشند که از کار استقبال کرده و شخصیت فردی و اجتماعی شان عجین با عنصر تعالی بخش کار باشد.

6. کار منجر به خودسازی فردی می گردد (ساخته شدن شخصیت او)

همان طور که قبلاً ذکر شد انسانیت انسان، تعهدات انسانی و اجتماعی وی به واسطه کار است چرا که انسان در تعامل با انسان های دیگر و در تعامل با طبیعت و حیوانات دیگر به واسطه کار خود، خود را از دیگر حیوانات جدا کرد. این فرهنگ و فرهنگ عملی زندگی که ناشی از علم و تکنولوژی است محصول کار انسانی است کاری سخت و شبانه روزی که در طول تاریخ مسیر حیات آدمی را از دیگر موجودات جدا کرده است وقتی انسان خلیفه اللهی را قبول کرد با اعتقاد به کار خود مسیرش را از دیگر موجودات جدا کرد و حتی از ملائک بالاتر رفت.

الف. کار منجر به خودسازی فردی: اوّلاً خودکار کردن و سخت کوشی موجب ساخته شدن انسان می گردد و دوما این کار، کاری تعریف شده و مشخص بدون تجاوز به حریم شخصی و اجتماعی دیگران است این کار قواعدی دارد و مشخصاتی. پس رعایت این قواعد و مشخصات، سختی های آن را چند برابر می کند و در سایه این مجاهدت های تعریف شده انسان به شناخت خویشتن می رسد و خویشتن را که خودخواه نیست بلکه در این رعایت حقوق چه بسا از حق خود به نفع دیگران می گذرد کم می خورد، کم می خوابد و رعایت انصاف می کند و خیر و صلاح اجتماع را به خیر و صلاح خویشتن برتر می داند.

ب. کار منجر به خودسازی اجتماعی: در جامعه ای که فرهنگ خودسازی حاکم است همه گروه ها، سازمان ها و اجتماعات که از افراد خودساخته پدید آمده اند خودسازی را در قالب فرهنگ می پذیرند و فرهنگ خودساختگی و رعایت حقوق اجتماعی و فردی دیگران به عنوان سرلوحه هر کار قرار می گیرد. پس در این جامعه علاوه بر این که کارها به سامان است نظم و مقررات اجتماعی و فرهنگ ایثار و از خودگذشتگی حاکم است و علاوه بر این که فرهنگ ظلم و تعدی به حقوق دیگران حاکم نیست بلکه از خودگذشتگی و امتیاز بخشیدن به حقوق دیگران و مقدم داشتن آن بر حقوق خود جامعه ای حق مدار را جلوه گر می کند.

ج. کار ناشی از خودسازی آرمانی: این گونه جامعه و کارهایش از فرهنگ برتر و متعهدی ناشی می شود که لاجرم ریشه در آموزه های الهی دارد و انسانیت را در بهترین معنایش ارائه می کند و چهارچوب های انسانیت و سنخ آرمانی انسانی خدایی تعریف شده اند این گونه جامعه از گذشته ها عبرت می گیرد و نیکان و صالحان را الگوی خود قرار می دهد.

جامعه ای با این خصوصیات جامعه ای است که خودسازی در جنبه های فردی، اجتماعی آن استوار است و فرهنگ خودساختگی و تشبث به کار ایثارگرانه در آن موج می زند.

7. کار موجب دوری از اسراف و تبذیر می گردد: (قناعت اصل کار است)

کار و تلاش و رنج اصولاً با ریخت و پاش منافات دارد افراد و گروههای رنجدیده که با عرق پیشانی به ثمراتی می رسند از ضایع کردن آنها گریزانند پس اصولاً فرد و جامعه کار محور باید فرد و جامعه ای قانع و قناعت پیشه باشد.

الف. کار به عنوان قناعت فردی: قناعت سرمایه ای تمام نشدنی است[10] و کسانی که اهل قناعت نیستند شخصیت ساخته شده ای ندارند[11] چرا که طمع آنها برای آنها بردگی جاوید را به بار آورده است.[12] و از قناعت که ایشان را در زمره توانگران درمی آورند فاصله گرفته اند.[13]

وَلاَ تَتَمَنَّوْا مَا فَضَّلَ اللّهُ بِهِ بَعْضَکمْ عَلَی بَعْضٍ (نساء: 32)

 راحتی و آسایش، رفع تنازعات و اختلافات، رهایی از دلبستگی ها هم نتیجه قناعت پیشگی هستند.

ب. کار به عنوان قناعت اجتماعی: چنانچه خانواده و نهادهای تربیتی در پی آموزش و ارائه قناعت باشند افراد، گروه ها و جماعات به عنوان فرهنگ اجتماعی قناعت را بپذیرند و سرلوحه امور خویش قرار دهند، اسراف و تبذیر از جامع رخت برمی بندد و نعمت های خداوندی نیز به برکت همین قناعت پیشگی نازل می شود.

ج. کار ناشی از قناعت آرمانی: استمداد از تجارب، داستان های قرآنی در باب گذشته و سرگذشت مسرفان و برعکس، سرگذشت قناعت ورزان و الهام از این آرمان های انسانی دین محور، جامعه را به سوی جامعه ای سالم و فضیلت محور خواهد راند.

ـ برای داشتن جامعه ای سالم و کارا و تولید محور که عزت و عظمت آن بواسطه بی نیازی از دیگران تأمین شود لازم است جامعه ای قانع و قناعت مدار داشته باشیم.

ـ جامعه ای که قناعت پیشه می کند عزت و اعتبار و استقلال اقتصادی را در آغوش خواهد کشید.

8. کار موجب تعطیلی ناهنجاری ها می شود

افراد بی کار، معمولاً در پی پر کردن اوقات فراغت خود در جستجوی تفریحات ناسالم هستند چون کار شخصیت ساز، خودسازی می آورد و عزت بخش است فرد بی کار آدمی بی شخصیت و لاابالی است و در پی تجاوز به دسترنج دیگران برمی آید و قواعد اجتماعی را نمی داند و در تعریف انسان و مقایسه با موجودات دیگر از مشخصه کار استفاده کردیم افرادی که کارا نیستند فاصله زیادی با جامعه حیوانی ندارند.

الف. ناهنجاری های فردی: معمولاً افرادی که تربیت فردی کارمحور ندارند و از بی کاری و بی شخصیتی رنج می برند هنجارها را می شکنند. هنجارها با کار قرین اند و قواعد اجتماعی جامعه با کار همسان است. کار یعنی رعایت حقوق و بیکاری تخطّی از قواعد کار و تجاوز به حقوق دیگران است.

ب. ناهنجاری های اجتماعی: جامعه ای که در جامعه پذیری و آموزش های اجتماعی در نهادهای اجتماعی کارمحور نیست، جامعه ای مصرف کننده، تن پرور، سست و خمود است و در آن افراد شخصیت اجتماعی شان ساخته نمی شود و جامعه انسانی به معنای واقعی شکل نمی گیرد و جامعه فاصله ای با جامعه حیوانی ندارد اکثر تمدن های بزرگ و جوامع بالنده در سایه کار و تلاش و مجاهدات اجتماعی بدان درجه رسیده اند و جوامع شرور و پست جوامعی با مشخصات بی کاری و رخوت هستند.

ج. ناهنجاری های ناشی از ناهنجاری های آرمانی: جوامعی که الگوهای آرمانی و آرمانشهرهای بزرگی برای مقایسه خویشتن در اختیار ندارد و یا به خطا با تقلید و از خودبیگانگی از جوامع خطاکار و بازی محور در برابر خویشتن به عنوان الگو می بیند جامعه ای می شود مصرف گرا، سرسری، و بی قید که محصول چنین آرمان های خطا جامعه ای بی کار و تجاوزکار، توخالی و خالی از ارزش های والای انسانی می شود.

9. کار موجب شکیبایی و صبر و تحمل می شود

ساخته شدن شخصیت انسان به مدد و تشبث به خودسازی فردی و اجتماعی از نظر تربیتی و فرهنگی انسانی را تولید می کند که در برابر سختی ها بسیار شکیبا و صبور است.

الف. صبر و شکیبا فردی: از جنبه های اقتصادی و همین طور در جنبه های مختلف دیگر فرد کارمحور در سایه شخصیت کار محور و انسانی خود سعی می کند در برابر مشکلات و مصایب مقاوم باشد و اصولاً ساخته شدن شخصیت ها در سایه همین مقاومت است وشیرینی انسانیت در جهت غلبه برمشکلات به مدد صبر وشکیبایی است.

ب. صبر و شکیبایی اجتماعی: جوامعی که به دنبال عزت و کرامت هستند و راه انسانیت را می پیمایند به مدد مشخصه کاری خود که ممیز آنها از جوامع حیوانی است تن به ذلت و خواری نمی دهند و در برابر بحران های اقتصادی و اجتماعی مقاومت می کنند و به همین گونه جامعه ای پدید می آورند که صبر و شکیبایی آن نتیجه کار آموزش های اصولی کارمحور است.

ج. صبر و شکیبایی ناشی از آرمان محوری: اعتبار توجه به جوامع شکیبا: جامعه با تورق صفحات تاریخ و با هویت دینی که صبر و تحمل را می پسندد و خداوند را پشتیبان صابرین می داند الگو می گیرد و سنخ و آرمانی صبر پیشه را سرلوحه خود قرار می دهد و از شتابزدگی گریزان می شود؛ در سایه این الگوهای کار او کار محور سنخ شخصیت فردی و اجتماعی، شخصیتی صبور و شکیبا شکل می گیرد.

10. کار موجب سلامت اقتصادی می گردد

کاری که از روی تلاش و کوشش و فعالیت اقتصادی پیگیری می شود کاری است از نظر اقتصادی سالم و جدا از کارهای استثمارگرانه است.

الف. کار فردی و اقتصاد فردی: کار وسیله ای برای امرار معاش و کسب درآمد حلال و حفظ آبروی اقتصادی است پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله می فرماید:

الکادّ علی عیاله کالمجاهد فی سبیل اللّه [14]

کسی که برای هزینه خانواده اش زحمت بکشد مانند مجاهد در راه خداست.

ایشان کار را عامل جلب محبت خداوند می دانست و می فرمود:

اِن اللّه تعالی یحبُّ أن یری عَبْدَه تَعباً فی طلب الحلال[15]

خداوند دوست دارد که بنده اش را در راه به دست آوردن روزی حلال خسته ببیند.

ب. کار فردی و اقتصاد اجتماعی: در سایه قوانین روح بخش اسلام در باب کیفیت، خمس، زکات، انفاق و صدقه و آموزش اصولی آن در خانواده و دیگر مراکز و نهادهای تربیتی، اقتصاد اجتماعی اسلام مبتنی بر عدالت اجتماعی شکل می گیرد ودر چنین جامعه ای در سایه کار و مجاهدت عمومی و بخشش از اموال به یتیمان، مساکین، و در راه ماندگان فاصله اقتصادی اجتماعی موجود را کاهش می یابد.

ج. بعد اجتماعی خیر و سعادت دنیوی: وجهه اجتماعی کار و طرح کلی آن به خوبی می تواند واقعیت پیچیده آن را آشکار سازد. این وجهه اجتماعی مشتمل بر روابطی است که بر اساس موقعیت کار در گروه های مختلف مذکور، بین اشخاص برقرار می شود.

د. کار اقتصادی با الگوی آرمانی: آرمان های موجود در عدالت اجتماعی اسلام که برآمده از قوانین الهی است در قالب مدینه فاضله اسلامی با تشبث به اخلاق اقتصادی اسلام که با کار شدید و دوری از اسراف، تبذیر و رشوه و ربا است شکل می گیرد، اقتصادی که مبتنی بر عدالت اجتماعی و دستگیری از مساکین، یتیمان، در راه ماندگان و عدم تشویق پس انداز و حسابگری مادی باشد.

نتیجه گیری

جامعه کار محور، جامعه ای است که افراد و گروههای آن دارای شخصیت خود ساخته و دیگرخواه هستند که کار را به عنوان وظیفه ای اجتماعی با خود دارند، قناعت و دوری از اسراف و تبذیر، و صبر و شکیبایی از مشخصه های شخصیتی آنها است و جامعه ای است از نظر اقتصادی سالم، که همه اینها را از آرمان دینی اسلامی به دست آورده است.



[1] . تحف العقول، ص 37.

 

[2] . مستدرک الوسایل، ج 2، ص 427.

 

[3] . توسلی، غلام‏عباس، جامعه‏شناسی کار و شغل انتشارات سمت، تهران، 1375، ص 17 و 18.

 

[4] . اسحاقی، سید حسین، کار و تلاش در فرهنگ اسلامی انتشارات مرکز پژوهش‏های اسلامی صدا و سیما،  قم، 1389، ص 58 .

 

[5] . جبران خلیل جبران، زبان فرشتگان، ج 1، ص 299 و 200 به نقل از اسحاقی.

 

[6] . کار و تلاش در فرهنگ اسلامی، ص 51 .

 

[7] . همان.

 

[8] . همان، ص 54 و 55.

 

[9] . بحارالانوار، ج 3، ص 82.

 

[10] . نهج‏البلاغه، حکمت 139.

 

[11] . اسحاقی، کار و تلاش در فرهنگ اسلامی، ص 57.

 

[12] . بحارالانوار، ج 75، ص 91.

 

[13] . نهج‏البلاغه، ص 180.

 

[14] . بحارالانوار، ج 103، ص 13.

 

[15] . میزان الحکمه، ج 5، ص 2058.

 

کلمات کلیدی
انسان  |  سعادت  |  شخصیت  |  عزت  |  کار  |  آرمان  |  قناعت  |  خودسازی  | 
لینک کوتاه :