×

رسالت رسانه ها در برقراری امنیت ملی


تعداد بازدید : 2303     تاریخ درج : 1392/06/26

مقدمه

 با پیشرفت فناوری ارتباطات و از بین رفتن فاصله های مکانی، اکنون جهانی پدیدار گشته که مشخصات، ملاکهاو معیارهای متفاوتی نسبت به دوران گذشته دارد. در جهان کنونی دیگر روابط بین کشورهاهمچون گذشته نیست که تنهادولتهاو حاکمیتها از یکدیگر تأثیر بپذیرند، بلکه در عرصه جدید، علاوه بر دولتها، افکار عمومی کشورهایا به تعبیر بهتر افکار عمومی جهانی نیز به عنوان یک عامل تأثیرگذار شناخته شده و در برنامه ریزیهای روابط بین الملل منظور می گردد. بنابراین در عصر کنونی، روابط بین کشورها را تنها حاکمیتها تعیین نمی کنند، بلکه دولتها، افکار عمومی و رسانه هادر مجموع معادلات روابط بین الملل را می سازند. امروزه روابط بین کشورهابا عنوان دیپلماسی عمومی و اختصاصا در حوزه فناوریهای ارتباطی با عنوان دیپلماسی رسانه ای تعریف می شود، لذا کارگزاران سیاسی انقلاب اسلامی برای اینکه بتوانند به اهداف خود جهت تحکیم امنیت ملی نائل آیند، باید به ابزار دیپلماسی رسانه ای مجهز شوند، چرا که احساس می شود در این زمینه تحقیقات و اقدامات اندکی صورت گرفته است و دوم اینکه دشمنان انقلاب و اسلام از این حربه علیه ایران و مسلمانان استفاده کرده، آنان را به عنوان تروریست و خشونت طلب معرفی می کنند. همچنین دیپلماسی رسانه ای در مقایسه با سایر راهبردها مثمرثمرتر و کم هزینه تر می باشد.

 امروزه نقش رسانه ها، نقشی فراتر از اطلاع رسانی صرف است. هم اینک رسانه هاابعاد امنیتی جدیدی در سطح ملی و بین المللی ایجاد کرده اند و بسیاری از مفروضات و اصول پیشین را در ساختار روابط و حقوق بین الملل به چالش طلبیده اند. رسانه های امروز به عنوان مکمل نیروی نظامی و تهدید کننده امنیت در سطوح مختلف آن اعم از فردی، ملی، بین المللی و جهانی به شمار می روند. (پورطهماسبی، 1387)

 رسانه ها علاوه بر تاثیرگذاری بر افکار عمومی و مهارت دهی به آنها، بر حکومت ها نیز تاثیر بسیاری برجا می گذارند، به گونه ای که امروزه از آنها با عنوان رکن چهارم دموکراسی یاد می کنند. در کنار توده ها، احزاب سیاسی و نظام های انتخاباتی، رسانه هانیز یکی از ارکان نظام های توسعه یافته سیاسی محسوب می شوند. (علوی، 1375) یکی از کارکردهای رسانه هادر عرصه سیاسی، واداشتن حکومت و مسئولان به پاسخگویی است. در این فرایند رسانه ها همچون وجدان جمعی ناظر بر اعمال نظام سیاسی، از طریق فرایند اطلاع رسانی و شفاف سازی، مانع از هر گونه پنهان کاری شده و حکومت را در معرض قضاوت افکار عمومی قرار می دهند.

 رسانه ها در کنار دیگر نهادهای سازنده طرز تفکر جامعه نقش عمده ای ایفا می کنند. رسانه هاافکار، عقاید و نگرش های جدید را در میان افراد جامعه منتشر می کنند و با تاکید بر برخی نگرش ها، جنبه های مثبت یا منفی، آن را آشکار می سازند. رسانه ها از طریق ارائه درست و یا نادرست مطالب، باعث جهت گیری افراد می شوند و به نوعی، قادرند یک طرز تفکر عمومی در جامعه ایجاد کنند. به دلیل ارائه پیام از طریق رسانه ها، افراد عقیده فردی خود را در مقابل عقیده اجتماعی (رسانه) می بینند و در بسیاری موارد در جهت پیام رسانه تغییر عقیده می دهند. به عبارت دیگر رسانه ها در عصر حاضر، اقتدار اغوا کننده و متقاعد کننده را جایگزین اقتدار از طریق زور کرده اند. (مهرداد، 1380)

 یکی از مهم ترین آثار رسانه ها، سیاسی کردن توده هاست. بدین ترتیب که چون وسیله پخش و اشاعه اخبار و ارزش های فرهنگی هستند، خود به خود مسائل سیاسی را که در گذشته اغلب در قالب نشست هاو گفتارهای گروهی محدود، حل و فصل می شد، در سطح وسیع و به صورت یک واقعه ملی مطرح می سازند. به سخن دیگر، رسانه های گروهی سیاست را به میان توده ها می برند و از آنها انسان سیاسی می سازند. (دینزن، 1995) یکی( Denzin. )

 دیگر از آثار رسانه هادر جامعه، ترویج و تقویت روحیه ملی است. بدین سان که از سویی با فراهم آوردن زمینه برای شناخت بهتر هویت ملی و ایجاد تفاهم در میان مردم، باعث تحکیم هویت ملی می شوند و از سویی دیگر آشنا کردن افراد یک جامعه با موقعیت زندگی و فرهنگ کشورهای دیگر، نوعی همبستگی جهانی و روحیه انترناسیونالیستی ایجاد می کنند. (سودارشان و سوزا، 1998)( Souza & Sudarshan. )

 

1. امنیت ملی( Nation Security. )

 ترگر و سیمونی (1973) هدف امنیت ملی را ایجاد شرایط سیاسی ملی و بین المللی برای حفظ یا گسترش ارزش های بنیادین و اساسی ملی برای مقابله با مناقشات بالقوه تعریف می کند.

 کالینز (1373) امنیت ملی را از زاویه علایق مربوط به آن توضیح می دهد و از این زاویه امنیت ملی را تمایل به بقاء به حساب می آورد. صحفی (1380) به جنبه های نظامی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی آن اشاره دارد و چنین می گوید: »وارد آمدن خدشه و آسیب به هر یک از این حوزه ها امکان بی ثباتی و تهدید امنیت ملی را فراهم می آورد.«

 در یکی از تعاریف، امنیت ملی به »هویت یکپارچه و انسجام ملی و حفظ ارزش های اساسی اشاره شده است.« (حاجیان، 1384، ص 25) از سویی کارشناسان معتقدند که رسانه ها در ارتقای امنیت ملی موثر هستند. پس اگر تعریف فوق از امنیت ملی را قبول داشته باشیم، با توجه به نظرات کارشناسان، باید بپذیریم که رسانه در ارتقای امنیت ملی، موثر است. چگونگی این تاثیر در اینجا مورد بررسی قرار می گیرد.

 بررسی عوامل موثر در امنیت ملی، مستلزم شناخت تعاریف متعددی است که از آن شده است. با این حال، در اینجا سعی شده کمتر به این مقوله پرداخته شود؛ زیرا دستیابی به تعریفی کامل و جامع از امنیت ملی، نه هدف این مقاله است و نه می توان، چنین رویکردی را نسبت به امنیت ملی پذیرفت. به همین جهت، افروغ (1375، ص 24) بر این اعتقاد است که مفهوم امنیت ملی در کشورهای جهان سوم لزوما و باید متفاوت با مفهوم آن در کشورهای توسعه یافته باشد. صحفی (1380) چندوجهی و نسبی بودن امنیت ملی را تایید می کند و روشندل (1374) به دلایل تفاوت در دیدگاههای مربوط به امنیت ملی اشاره دارد و میزان قدرت، موقعیت جغرافیایی، جمعیت، سنن و سوابق تاریخی و عقیدتی را خاطر نشان می سازد.

 شواهد موجود نشان می دهد که جنگ های جدید در حوزه هویتی مفهوم می یابند. در چنین شرایطی بیش از آنکه بر نشانه های قدرت سخت افزاری تاکید شود، بر تمایلاتی برای حداکثرسازی مطلوبیت های محتوایی و راهبری تاکید می شود. فناوری مدرن نه تنهامنجر به گسترش جدال های هنجاری می شود، بلکه زمینه را برای خودآگاهی جدید بازیگرانی فراهم می سازد که از شکل بندی قدرت رضایت ندارند. (لینک لاتر، 1995، ص 89) عاملی که هویت یکپارچه و وحدت ملی سرزمینی و در نهایت احساس تعلق به ارزش ها، هنجارهاو سرزمین مشترک را تحلیل دهد، عامل ضد امنیتی تلقی می شود؛ زیرا در صورت عدم انسجام ملی، زمینه برای بی ثباتی فراهم می آید و هر نظام سیاسی بر اساس ارزش های مشترک و مورد توافق عموم، سامان یافته و در صورت اختلال در نظام هویتی و تضعیف ارزش های مشترک و در نهایت بی انسجامی اجتماعی، نظام اجتماعی با چالش های اساسی رو به رو می شود. (جانسون، ترجمه الیاسی، 1362)

 

2. کارکردهای سیاسی رسانه ها

 1 - 2. طرح افکار عمومی

 در عصر حاضر همراه با گسترش رسانه ها و با سواد شدن عامه مردم، افکار عمومی و مسائل پیرامون آن به یکی از مباحث اصلی رسانه ها انجامیده است و امروزه کمتر دولتی است که بتواند از آن سرپیچی کند و یا آن را به حساب نیاورد. (اسدی، 1370، ص4) در واقع ظهور حکومتهای مردمی، افکار عمومی عمدتا به صورت مرجعی نقاد پا به صحنه گذارده است. از این رو دولت ها تا آنجا که خود را متکی بر حاکمیت ملی می بینند، موظف به رعایت افکار عمومی هستند. قطعنا در میان کانالهای مهم ابزار و طرح افکار عمومی، رسانه ها، کم هزینه ترین وسیله برای سلامت نگه داشتن سیستم سیاسی است. (هابرماس، 1989، ص244).( Habermas. )

 

 2 - 2. رسانه های جدید و مبارزات سیاسی

 رسانه های جدید در هر زمان می تواند به دگرگونی یا ثبات در نهادهاو فرایندهای سیاسی کمک کنند. مورخان، ترقی و اعتلای رسانه های چاپی را به تحولاتی چون عرصه امپراتوریها پیوند داده و طلوع رسانه های الکترونیکی را با تغییرات عمده در مبارزات سیاسی مربوط کرده اند. از دهه 1970 پژوهشگران با پیچیدگی ها و مفاهیم رسانه های جدیدتر که از طریق پیشرفت ها در کامپیوتر و ارتباطات راه دور شکل گرفته و با تحولات و پیشرفت در زمینه های میکروالکترونیک و تقویت رادیویی میکروویو، ماهواره ها و فیبرهای نوری تسریع شده، دست و پنجه نرم کرده اند.

 

 3 - 2. شفاف سازی عرصه حکومت

 ویژگی اصلی دولت هایی که حاکمیت را به شیوه متمرکز اعمال می کنند، مخفی سازی و پنهان نگهداشتن اخبار و اطلاعات مربوط به جامعه و عملکرد حکومت است. (لویی، ترجمه حبیبی، 1355، ص 38) و این عمل رابطه ای خاص با مشروعیت آنان دارد. گسترش ارتباطات ماهواره ای و تاسیس بزرگراههای اطلاعاتی و شبکه های جهانی سخن پراکنی موجب می شود به درون ساختار حکومتهارخنه کرده و هر گونه اعمال سیاست پنهان کاری و مخفی سازی را بسیار مشکل سازد.

 شفاف سازی جامعه و مخصوصا عرصه حکومت مهم ترین ویژگی انقلاب اطلاعات و رسانه هااست که یک قسمت گسترده این مربوط به جهانی بودن این شبکه است. هر اندازه این رسانه هاپخش اطلاعات کره زمین را تحت پوشش وسیعتر قرار دهند، حفظ اطلاعات در یک حوزه خاص غیر ممکن می شود. (تافلر، ترجمه خوارزمی، 1370، ص 557) وابستگی فزاینده بین المللی و تاثیرگذاری متقابل تمام نقاط دنیا از تحولات سراسر گیتی موجب می شود افراد خواستار اطلاعات فراوانی در مورد عملکرد دولت هاباشند. این مساله که تاثیرپذیری زندگی شهروندان از عملکرد دولت هااست منجر به آن شده که بسیاری از اندیشمندان منافع اولیه انقلاب اطلاعات را نصیب شهروندان جهان بدانند.

 4 - 2. افزایش امنیت انسانی با شناسایی تهدیدات زیست محیطی و توسعه

 تا مدتها امنیت منحصرا به معنای امنیت کشورهادر مقابل حمله خارجی تفسیر می شد. اما امروزه به یمن پیدایش رسانه ها و افزایش خطرات زیست محیطی، افراد و ملتهاخود دست به اقدام می زنند و اعمال دولت های خود و دیگران را به مبارزه می طلبند. ارتباطات سریع، وابستگی متقابل دولت هابه هم و به طور کلی زندگی مشترک در یک کره خاکی هر چند با مرزهایی نمادی یا واقعی از هم جدا شده باشد، موجب شده است که هر مساله حادی که امنیت بشریت را تهدید کند، ایستا و محصور در یک مکان خاص نباشد و فورا شیوع پیدا کرده و بنابر این اساس است که امروزه مساله امنیت بشر مطرح شده است.( Human Security. )

 

 5 - 2. توانایی تحلیل برنامه های توسعه حکومت ها

 یکی از مزایای بسیار برجسته انقلاب اطلاعات که بر مفهوم توسعه پایدار و طبیعتا حاکمیت کشورهاتاثیر گذاشته است، آن است که آحاد جامعه بر اثر تنوع و گستردگی تکنولوژی های ارتباطی ناشی از این انقلاب، توانایی تحلیل برنامه های توسعه حکومتهارا پیدا کرده اند. انقلاب اطلاعات باورهایی را درباره فقر، خطرات متوجه محیط زیست، خط مشی شغلی و... در ذهن افراد در سراسر نقاط جای داده است. تنوع و گستردگی رسانه هابا ویژگی گزارش دهی و سخن پراکنی شرایط را مهیا می نماید تا هیچگونه رویدادی در زمینه ناپایداری توسعه خارج از دسترس قرار نگیرد. در نتیجه مشکلات مربوط به فقر، بیکاری، انهدام محیط زیست، سوء تغذیه، نسل کشی و... در اندک زمانی در سطح سیستم بین الملل از طریق تکنولوژی های ارتباطی انتقال می یابد. همچنین رسانه هازمینه را برای تقویت همدردی در افراد فراهم می نماید و افراد را به »جستجوی مشارکت« فرا می خوانند.( Participatory Research. )

 

 6 - 2. تاثیر رسانه های نوین ارتباطی بر فرهنگ

 تاثیر رسانه های نوین ارتباطی بر فرهنگ و اجزای آن پس از جنگ سرد به وضوح قابل مشاهده است. در این مورد ساموئل هانتینگتون معتقد است که فرهنگ در سطح کلان بصورت تمدن به عنوان بالاترین گروه بندی فرهنگی و گسترده ترین سطح هویت فرهنگی رفتار انسان را هدایت خواهد کرد. به نظر وی »هویت تمدنی« به طور( Identity Civilization. )

 روزافزون در آینده اهمیت خواهد داشت که این هویت تمدنی در مجموعه هفت یا هشت تمدن روی خواهد نمایاند که عبارتند از: تمدن اسلامی، کنفسیوس، غربی، ژاپنی، هندو، اسلاو - ارتدکس، آمریکای لاتین و احتمالا افریقا. از دیدگاه هانتینگتون مهم ترین درگیری های آینده در امتداد خطوط گسل فرهنگی است که موجب جدایی این تمدنها از یکدیگر شده است. (هانتینگنون، ترجمه امیری، 1375، ص 49)

 در مقابل، بسیاری عقیده دارند که بواسطه تنوع و گسترش تکنولوژی های ارتباطی فزاینده بین بازارهای مالی و آمیخته شدن سرنوشت، بایستی بجای مفهوم برخورد تمدنها، »از مفهوم« »آمیختگی تمدنها« استفاده کرد. (رمضانی، 1374، ص 6) در مقابل نظریات فوق فرانسیس فوکویاما معتقد است که یک فرهنگ بر سایر فرهنگ ها غلبه می کند. وی بیان می کند: »احتمالا ما شاهد پایان تاریخ به معنای پایان مرحله تکامل ایدئولوژیک بشر و جهان شمولی دموکراسی لیبرالی غربی به عنوان آخرین شکل حکومت انسانی هستیم.« (همان، ص 26) فوکویاما ادامه می دهد، البته به طور قطع در جهان سوم مناقشات ادامه خواهد داشت لیکن درگیری جهانی نه تنهادر اروپا بلکه در جهان پایان یافته است. علل چنین نتیجه گیریهایی را باید علاوه بر دیگر عناصر نظام بین الملل در ماهیت دوگانه آثار انقلاب ارتباطات در عرصه فرهنگ جستجو کرد. این دوگانگی از یک طرف آمیختگی فرهنگهاو از طرف دیگر رویارویی فرهنگهارا بدنبال می آورد. آثار ظهور رسانه های نوین بر فرهنگ ملی، متنوع و متضاد می باشد.

 

3. دیپلماسی رسانه ای

 دیپلماسی رسانه ای به صورت عام به معنای به کارگیری رسانه هابرای تکمیل و ارتقای( Media Diplomacy. )

 سیاست خارجی است. راما پراساد محقق امریکایی آن را »نقشی که رسانه ها در فعالیتهای دیپلماتیک میان کشورها بازی می کنند« تعریف کرده است. برای تشریح دیپلماسی رسانه ای از واژه های خاصی مانند دیپلماسی روزنامه ای، دیپلماسی رادیو و تلویزیون، دیپلماسی ماهواره ای و دیپلماسی اینترنتی نیز استفاده می شود. (بخت ور 1381 ص 6)( E-Diplomacy. )

 دیپلماسی رسانه ای در سیاست خارجی هر کشور به دو صورت تحقق می یابد.

 1. به مدیریت سازمانهای دیپلماتیک رسمی کشور؛

 2. به صورت خودجوش و در راستای سیاستهای کلان کشورها.

 در شیوه اول، دولتهایا اقدام به تأسیس رسانه های ویژه دیپلماسی می کنند و یا اینکه رسانه های موجود را به انجام اقداماتی در راستای سیاستهای خارجی خود موظف می کنند. تأسیس رادیوهای برون مرزی مانند VOA و BBC از نوع اول است و در نوع دوم با سانسور خبرها، محدودکردن خبرنگاران و غیره در حوزه های خارجی به منویات خود دست می یابند. بانی هدایت رسانه هادر امر دیپلماسی کشور امریکا در زمان جنگ جهانی اول ودرو ویلسون، رئیس جمهور وقت امریکا، بود که در هنگام ورود به جنگ، کمیته ای به نام کمیته کریل را برای هماهنگی بین وزارت امور دفاع و امور خارجه با مطبوعات وقت تأسیس کرد. البته اوج دیپلماسی رسانه ای مربوط به پس از جنگ جهانی دوم است ولی ریشه تاریخی آن به جنگ جهانی اول برمی گردد. یادآوری این نکته لازم است که در این شیوه، برنامه ریزی دستگاه حاکمه برای هماهنگی تمامی بخشهابا رسانه هاضروری است و در صورت عدم برنامه ریزی شکست آن قطعی خواهد بود.

 شیوه دوم همگامی و همراهی رسانه هابا اهداف و سیاستهای خارجی کشور متبوعشان است. در این شیوه هرچند که رسانه هادستورات خاصی از طرف حکومت دریافت نمی کنند ولی به علت بلوغ حرفه ای و همچنین مسئولیت پذیری حرفه ای در جهت سیاستهای کلان نظام خود در سطح جهان عمل می کنند و چون مستقل از دولت و حاکمیت هستند تأثیرگذاری آنهابیشتر است. باید گفت رسانه های همگانی در نقش دیپلماتیک خود می توانند در موقعیتهای طیفی از مثبت تا منفی] قرار گیرند.

 

 جدول شماره 1: طیف وضعیتهای دیپلماسی رسانه ای

 

ّ مثبت

 منفی

ّ غیر رسمی

 رسمی

ّ تقویت دیپلماسی رسمی

 تضعیف دیپلماسی رسمی

ّ بهینه سازی افکار عمومی جهان نسبت به کشور متبوع

 بدبین سازی افکار عمومی جهان نسبت به کشور متبوع

ّ عامل تغییرات در روابط بین الملل

 عامل خنثی در روابط بین الملل

ّ حوزه جغرافیایی وسیع

 حوزه جغرافیایی محدود

ّ بازنمایی تصویر واقعی از ملل دیگر

 بازنمایی تصویر مخدوش از ملل دیگر

ّ تحکیم تفاهمات بین المللی

 تشدید تخاصمات بین المللی

ّ عینیت گرایی خبری بین المللی

 جریان سازی خبری بین المللی

ّ تساوی گری با دیگران

 مرعوب سازی دیگران

4. ابزارهای دیپلماسی رسانه ای

 امروزه به مدد رسانه هاو فناوری ارتباطات، شهروندان جهان از وقوع رخدادها، پس از واقعه آگاه نمی شوند بلکه در زمان وقوع رخدادها، آنها به صورت مستقیم و بلاواسطه (وظاهرا) در جریان موضوع قرار می گیرند. این دنیای جدید، شیوه های عملیات روانی را نیز بالطبع با دگرگونی همراه ساخته است؛ به این مفهوم که اگر کشوری بخواهد علیه کشور دیگری اقدام کند اول باید دولتها و حاکمیتهای دیگر کشورهای جهان را متقاعد سازد که این عمل یک عمل مشروع قانونی و اخلاقی و به نفع بشریت است. دوم افکار عمومی جهانیان یا همان شهروندان جهانی را برای فعالیت خود آماده کند تا رفتار وی عملی مداخله جویانه و جنگ افروزانه تلقی نشود و مرحله سوم استفاده از ابزارها و فناوریهای ارتباطی و اطلاعاتی به مثابه ابزارهای عملیات روانی است که در ادامه با عنوان دیپلماسی رسانه ای در عملیات روانی توصیف می شوند.

 در میان ابزارهای مختلف دیپلماسی غیرعلنی، دیپلماسی رسانه ای به خصوص به علت نقش دوگانه خود از اهمیت بیشتری در عملیات روانی برخوردار است. به عبارت دیگر دیپلماسی رسانه ای دارای دو عنصر ذاتی است.

 1. دیپلماسی که جزو فشارهای عملی سیاسی محسوب می شود.

 2. بخش رسانه ای که اصلی ترین ابزار تبلیغی روانی است.

 هدف از دیپلماسی رسانه ای در امنیت ملی، ایجاد تنفر و دشمنی نسبت به حاکمیت آماج، اعمال فشارهای سیاسی، فرهنگی و نظامی کشورهای دیگر علیه کشور آماج، ایجاد رغبت و علاقه در مخاطبان کشور آماج نسبت به کشور کارگزار و مشروعیت بخشی و توجیه اعمال و رفتار کارگزاران عملیات روانی یا دیپلماسی رسانه ای است.

 رسانه هابرای شهروندان کشور آماج، چند هدف می توانند داشته باشند. 1. بدبین ساختن آنها نسبت به حاکمیت 2. بالا بردن توقعات آنهانسبت به حاکمیت 3. ایجاد بحرانهای ساختگی (آجیتاسیون یا شورشگری) 4. ترویج فرهنگهایی که مغایر منویات حاکمیت است 5. منجی نشان دادن خود.

 

 رسانه های مورد استفاده در این دیپلماسی به پنج دسته عمده 1. تلویزیون 2. رادیو 3. خبرگزاریها 4. مطبوعات (نوشتاری) و 5. اینترنت تقسیم می شود.

 1 - 4. تلویزیون

 تلویزیون دو کارکرد متفاوت درباره امنیت ملی دارد. تلویزیون رسانه زمینه ساز یا مکمل رسانه های سیاسی تر هستند به این معنا که آنهابدون پرداختن به موضوع و مصداق اصلی، تفکر مخاطبان را پیرامون موضوع شکل می دهند و زمانی که مصداقهامطرح می شود، مخاطبان بعدا نتیجه گیری موردنظر رسانه را انجام می دهند. به طور مثال تلویزیونهای معمولی، فیلمهاو سریالهایی پخش می کنند که موضوع اصلی آنهاوحشیگری تروریستهااست به این ترتیب ذهن مخاطب را آماده مقابله با هر گونه تروریست می کند و زمانی که عنوان تروریست به فرد یا گروه یا کشوری زده شود مخاطب بدون توجه به صدق و کذب عنوان مربوطه، طرف مقابل را محکوم می کند.

 اما تلویزیونهای خبری با برجسته سازی و در دستور کار قرار دادن بعضی از موضوعات در جهان، می توانند افکار عمومی را معطوف یک مسئله ساخته و به این ترتیب با برجسته سازی بیش از حد موضوع، جوی نامطلوب علیه آماج ایجاد کنند. تلویزیونهای ویژه همچون تلویزیون ماهواره ای الحره و VOA که اولی برای عراق و دومی برای ایران توسط امریکا ایجاد شده است می کوشند افکار عمومی آماج را به سمت خود جلب کنند.

 

 2 - 4. رادیو

 رادیو نیز به دو دسته عادی و ویژه یا موج کوتاه تقسیم می شود، رادیوهای عادی و با طول موج بلند برای همگام و همراه سازی افکار عمومی کشور مبدأ برای اقدامات بین المللی است و رادیوهای موج کوتاه که بیشتر نیز در جهان سوم مرسوم است برای تحت تأثیر قرار دادن شهروندان کشور آماج است و هر چقدر یک کشور کمتر به نیازهای شهروندان خود توجه داشته باشد، تأثیر رادیوهای موج کوتاه بیشتر خواهد بود و بالعکس. خبرگزاریهای معروف عبارتند از رویتر، فرانس پرس، آسوشیتدپرس و یونایتدپرس که تقریبا تمامی رسانه های جهان به صورت مستقیم یا غیر مستقیم از این خبرگزاریها استفاده می کنند.

 برای رسیدن به این مقاصد بهترین ابزار دیپلماسی رسانه ای در مرحله اول رادیوهای موج کوتاه است مانند رادیو امریکا و رادیو فردا]. مزیت رادیوهای موج کوتاه قابلیت دسترسی برای تمام شهروندان است و کمتر ملاحظه می شود کشوری استفاده از رادیوهای موج کوتاه را ممنوع ساخته باشد، افزون بر آن ارسال پارازیت روی این امواج به علت هزینه های گزاف، تنهادر شهرهای پرجمعیت امکان پذیر است و به این ترتیب دسترسی به آن برای اقشار پایین جامعه نیز میسر است.

 

 3 - 4. روزنامه ها

 مطبوعات جزء رسانه هایی است که توسط نخبگان و رهبران فکری جوامع مورد مطالعه و استفاده قرار می گیرد. پس اولین راه برقراری ارتباط با افراد فرهیخته مطبوعات است. مطبوعات به صورت مستقیم بر کشورهای آماج تأثیر ندارد. ولی در مرحله اول مهم ترین عامل در ساختن افکار عمومی کشور مبدأ برای دخالت در کشور آماج است و در مرحله دوم کشورهای خاصی همچون امریکا، انگلیس و فرانسه و آلمان دارای مطبوعاتی در سطح جهان هستند که گزارشهای این مطبوعات مانند نیوزویک می تواند بر افکار( News Week. )

 عمومی نخبگان و مسئولان جهان که رهبران فکری جوامع خود هستند تأثیر بگذارد و این به معنای تأثیر نامطلوب علیه کشور ثالث است.

 

 4 - 4. اینترنت

 اینترنت به عنوان یک رسانه متکثر شناخته می شود که صدها هزار سایت در آن وجود دارد که دسترسی به همه آنها برای همگان وجود دارد، ولی فضای اینترنت به نحوی است که شهروندان جهان از سایتهای جهانی همچون سی ان ان، بی بی سی، الجزیره و غیره که برای همگان شناخته شده است بهره می گیرند. ایجاد سایتهای ویژه برای کشور آماج یکی دیگر از تمهیدات رسانه ای در دیپلماسی رسانه ای است. به طور مثال BBC Persian یا Persian VOA یا info USA Persian سایتهای خبری است که ویژه شهروندان ایرانی ساخته شده است و اینهامی توانند هر گونه تفکری را به استفاده کنندگان ایرانی القا کنند.

 موتورهای جست وجوگر مانند Yahoo و google و غیره که مقر اصلی آنها در امریکا است می توانند در هنگام پیدا کردن مطالب موردنظر استفاده کننده، مطالبی به نفع خود و به ضرر کشور آماج جست وجو کنند و یا اطلاعات مربوط به کشور آماج را در انتهای لیست قرار دهند که کمتر مورد استفاده کاربران است. استفاده علنی از اینترنت مانند ارسال پست الکترونیک برای مسئولان، فیلترشکنی فیلترهای حکومتی روی اینترنت و یا هک کردن سایتهای خاص، از موارد دیگر سوء استفاده از اینترنت در جنگهای روانی است که به علت وضوح بیش از حد از توضیح آنها صرف نظر می شود (سبیلان، 1382). نمونه بارز آن اقدام سایت گوگل در حذف نام خلیج فارس و جایگزینی خلیج عربی در نقشه این سایت بود. که درصدد بود با نظرخواهی و ارسال پیام از طرف عربها و سایر دشمنان ایران به اهداف خود نائل آیند که با آگاهی مردم، دانشگاهیان و سیاستمداران انقلاب اسلامی این توطئه به ثمر ننشست.

 

 5. تکنیک های رسانه ها علیه امنیت ملی

 1. ارائه نظر به عنوان حقیقت (سلطانی فر، 1382، ص 54) 2. برجسته سازی (ویندال، ترجمه( Agenda Setting )

 دهقان، 1376، ص353) 3. انگ زدن و متهم کردن رقیب (سبیلان اردستانی، 1382، ص 54) 4.واکنش زنجیره ای (سلطانی فر، 1382، ص 37) 5. جعل خبر (اسدی، 1381، ص 210) 6. تعمیم ناروا (استوور، ترجمه نجف بیگی و مرتضی زاده، 1375، ص 75) 7. استفاده از منابع غیر موثق (ابوترابیان، 1374) 8. نفی برای اثبات (سلطانی فر، 1382، ص 73) 9. استناد به ادعاهای کذب 10.تکذیب خبر 11. پیش بینی 12. جاذبه ترس 13. ایجاد شبهه و ابهام 14. تظاهر به بی طرفی 15. تحریف در اثر تفسیر غیرواقی.

 

نتیجه گیری

 رسانه ها همان گونه که در تضعیف پایه های امنیتی مؤثرند، می توانند در ایجاد و تحکیم آن نیز کارآمد باشند. آنها می توانند با دور کردن طوفان احساس ناامنی از فضای ذهنی افراد و جامعه به گونه ای عمل کنند که ضمن انعکاس واقعیت ها، از بزرگ نمایی ناهنجاری ها و کاستی ها خودداری شود. رسانه ها می توانند به جای »جنگ نمایی« و »بحران افزایی« به »مهار بحران« و »مهار جنگ« کمک کنند و با کمک به دولتها برای اتخاذ تدابیر درست، همه نیروهای مردمی را در جهت حاکمیت صلح و آرامش و برقراری امنیت ملی بسیج کنند. به ویژه باید از توان انحصاری رسانه ها در برقراری ارتباط دوسویه، فعال و واقع نما بین دولت هاو ملت ها یاد کرد. با بهره گیری از این پتانسیل، شاید اگر در جهان معاصر، رسانه هابه جای توجه به تلاش برای اثبات این نظریه که هر آن کس که با ما نیست، دشمن ماست؛ به »دموکراسی فرهنگی« توجه کنند، بتوانند نقش مفیدتری را در تامین امنیت( Cultural Democracy. )

 جهانی، در حیات انسان معاصر ایفا کنند. در واقع در دموکراسی فرهنگی، عدم نبرد با ارزش های دیگران، اصل است و به همین دلیل گروهی از اندیشمندان معاصر، دموکراسی فرهنگی را » آزمایشگاه امنیت جهانی« نامیده اند. آزمایشگاهی که در آن انسانهادر آن ضمن وفاق، دارای تمایز و ضمن تمایز دارای همبودی و هم افزایی هستند. در تجسم آرمانی امنیت جهانی در سایه دموکراسی فرهنگی، ناچار خواهیم شد در تبیین اعمال فلسطینی ها، عینک معنی های آنها را مبنا قرار دهیم و از آن سو در اعمال بازماندگان خشونت های انتقام جویانه در تل آویو، عینک معنی های بازماندگان را مبنا قرار دهیم. بدین ترتیب است که درد دیگران به درد مشترک تبدیل خواهد شد. اگر چنین کنیم، دیگران فقط دیگران خواهند بود، نه الزاما دشمنان. (محسنیان راد، 1381)

 یکی از راهها و مهم ترین کارهاتوسط رسانه ها، انعکاس پیامدها و زشتی های جنگ و نشان دادن مزایا و ویژگی های صلح و برقراری امنیت و فراهم کردن زمینه بحث در این باره است. روش دیگر می تواند آشنا ساختن با ادبیات امنیت ملی و استفاده از آن در رسانه ها باشد. دوران ایجاد امنیت بین المللی از رهگذر آموزه هایی نظیر »توازن وحشت«، »توازن قدرت«، »تمرکز قدرت«، »هژمونی جهانی« و... گذشته است. لذا تنها در شرایطی می توان به امنیت، صلح و تفاهم پایدار بین المللی اندیشید که: نخست همگان شأن و منزلت برابر حقوقی یکدیگر را به رسمیت بشناسند، دوم همگان اصل حاکمیت ملی یکدیگر را به رسمیت بشناسند، سوم همگان اصل تفاوت و تمایز فرهنگ ها، نظام ها، سیاست هارا محترم بشمارند، چهارم همگان خود را ملزم به رعایت اصول، حقوق و قواعد و قوانین بین المللی بنمایند، پنجم، همگان با اراده ای واحد (و از رهگذر سازمان ها و مجامع پذیرفته شده بین المللی) با کشورهای خاطی و جنگ طلب برخورد نمایند، ششم همگان تلاش کنند تا »گفت وگو« و »مذاکره« به عنوان برترین و تنها راه حل منازعات و مناقشات شناخته شود، هفتم، همگان برای اعتمادسازی در روابط میان کشورها تمامی مساعی خود را مبذول دارند، هشتم، هیچ کشوری منافع و مصالح و امنیت ملی خود را فراملی تعریف نکرده و خود را به عنوان هژمون واحد جهانی قلمداد نکند.

 رسانه ها هم می توانند به شیوه های سلبی و هم ایجابی در کاهش بحرانها، تنش ها و تضادها و فراهم آوردن بستر صلح پایدار نقش ایفا نمایند. در بعد سلبی می باید نوعی پادگفتمان در مقابل گفتمان های جنگ طلب و خشونت پیشه سامان داده شود و افکار عمومی جهان برای پرهیز، اجتناب و ممانعت از جنگ و خشونت تحریکات بسیج شود. در بعد ایجابی، رسانه هاخود می باید گفتمان ساز باشند: گفتمانی مبتنی بر امنیت، صلح و همزیستی مسالمت آمیز. در یک کلام، جامعه جهانی، امروز بیش از همیشه، نیازمند برپا ساختن یک جنگ تمام عیار رسانه ای علیه جنگ و بحران هستند. (تاجیک، 1381، ص 4)

 ایجاد نظم نوین در بعد رسانه ای در ارتباطات بین المللی می تواند به تضمین صلح و امنیت جهانی کمک کند، همان گونه که در وجه مقابل، گسترش بی نظمی، هرج و مرج و سامان گریزی در عصر و دنیای ارتباطات می تواند تهدیدی جدی برای صلح و امنیت جهانی به شمار آید. این یک واقعیت است که به دلیل گسترش فناوری اطلاعاتی و توسعة انقلاب ارتباطی، نه تنهابازیگران عمده می توانند سریع تر و به شکل گسترده تر پیام های خود را به مخاطبان خویش برسانند بلکه برای بازیگران کم و بیش کوچک تر نیز این امکان فراهم آمده است تا بتوانند صدای خود را بهتر به گوش جهانیان برسانند. بدین ترتیب باید اصول و قواعد حقوقی دقیق و منسجمی در زمینه ارتباطات رسانه ای بین المللی و تولید و توزیع اطلاعات و اخبار در سطح جهانی پی ریزی شود تا اولاً این ارتباطات به »گفتگوی کران« تبدیل نشود و ثانیاً از بروز منازعات و کشمکش های ناشی از این انقلاب اطلاعاتی کاسته شود. رسانه اسلامی می تواند بر فرایند امنیت ملی به طرق گوناگون و از جمله؛ الگو دادن، ارائه اطلاعات و نگرشهایی خاص دینی و ملی، چت و گفتگو، تشکیل انجمن های برقراری امنیت، سعه صدر و همکاری را یاد دهد و با تبادل تجربه های سایر کشورها از برقراری تعادل و امنیت در محیط مجازی به امنیت و آرامش ملی برسد.

 حتی در این باره متون دینی اسلامی نیز، جامعه امن جهانی نوید داده شده، شرق و غرب عالم به هم وصل می شود. به تعبیر امام صادق(ع) »در زمان قائم(ع) مومن که در شرق است برادر خود را که در غرب وجود دارد خواهد دید، و نیز مومنی که در مغرب است برادر خویش را در مشرق می بیند« (علامه مجلسی، ج52، ص 391). که حاکی از رسانه های این عصر می باشد.

 ابوربیع شامی می گوید: از امام صادق(ع) شنیدم که فرمود:

 زمانی که قائم ما ظهور نماید، خداوند گوش ها و چشمان شیعیان ما را به گونه ای تقویت می کند که میان آنان و قائم(ع) نیاز به پیک نیست، آن حضرت با آنان سخن می گوید و آنان سخن او را می شنوند، در حالی که وی در جایگاه خویش قرار دارد او را می بینند. (اصول کافی، ج 8، ص 240)

 همزمان با رشد و فناوری و جامعه اطلاعاتی، صلح و امنیت کشورها نیز فراگیر شده، امنیت و آرامش حقیقی که حتی ائمه(ع) نیز موفق به تحقق کامل آن نشدند به منصه ظهور می رسد. امام حسین (ع) تشکیل دولت کریمه و کمال آن را به زمان ظهور موکول نموده و می فرمایند:

 برای هر مردمی دولتی است که به انتظارش می نشیند و دولت ما در آخرالزمان ظهور پیدا می کند. (همان، ج 5، ص 141)

 با مطالعه متون دینی نیز درباره امنیت جهانی در مکتب تشیع این نتیجه حاصل می شود که از نگاه درون دینی، رشد ارتباطات و فناوری نه تنهابا امنیت ملی تعارض ندارد بلکه کاملاً همبسته اند و هر دو از شاخص های عمده دولت کریمه اند.

پیشنهادها

 در اینجا برخی از اصول و راهکارهایی که می توانند در تنظیم و برقراری امنیت ملی در حوزه رسانه هامفید واقع شوند، اشاره شده است:

 - افزایش سواد رسانه ای: سواد رسانه ای تمهیدات، ترفندها، فنون و ابزارهای دیگر( Media Literacy. )

 تأثیرگذاری رسانه ای را طرح و مخاطب را با آنها آشنا می سازد. به این ترتیب مخاطب در هنگام استفاده از رسانه هاو شبکه های اطلاعاتی و ارتباطی به وضوح شگردهای آن ها برای تأثیرگذاری بر مخاطبان را درک می کند و کمتر تحت تأثیر تبلیغات رسانه ها و شبکه های اطلاعاتی دشمن قرار می گیرد.

 - افشارگری یا آگاه سازی عمومی شهروندان بهترین شیوه برای مقابله با جنگ رسانه ای است و شامل سه مرحله می باشد: 1. بیان کردن اهداف و مقاصد جنگ رسانه ای دشمن، 2. خلق شیوه ها و تمهیدات جنگ رسانه ای علیه دشمن، 3. تبیین پیامدهای جنگ رسانه ای.

 - واکسیناسیون یا تلقیح: در جنگ های رسانه ای و روانی فراملی رسانه های کشور باید سعی کنند مردم را در معرض مقدار کمی از اطلاعات و تبلیغات دشمن قرار دهند و سپس خود به یاری مخاطبان آمده و در صدد تکذیب و نقض آن ها برآیند و به این ترتیب مخاطب در برابر تبلیغات دشمنان واکسینه و مایه کوبی ذهنی می شود.

 - تقویت بنیه رسانه ای و تبلیغاتی کشور، به این مفهوم که تمامی امکانات و تواناییهای خود را در یک مسیر خاص و آن هم با استراتژی واقع بینانه به کار گرفته و از پراکنده کاری و تعدد و تنوع بی مورد بکاهد؛ یعنی داشتن یک شبکه کارآمد ملی، خیلی بهتر از دهها شبکه بی تأثیر خواهد بود.

 - برخورد رسانه ای و استفاده از شیوه های ضد تبلیغ که در این راستا می تواند تمامی تبلیغات دشمنان را رصد کند و سپس برای یکایک آنها جوابیه یا عکس العملی ارائه دهد.

 - استفاده از ظرفیتهای رسانه های ملی و فراملی کشورهای دوست و مسلمان دیگر در جهت احقاق حق خود و تصحیح نگرشهای منفی و کاذب علیه کشورمان.

 - زمینه سازی مناسب توسط رسانه ها برای احیای فطرت و شکوفایی میل به صلح و آرامش در انسانها و آگاه سازی آنان از موقعیت های مختلف زمانی و مکانی و چگونگی مواجه با مسائل.

 - تقویت بنیه اطلاعاتی و خبری خود، به این مفهوم که هیچ گونه خلأ خبری برای سوء استفاده بیگانگان فراهم نکند.

 - تقویت قدرت نقادی و ارزیابی و تحلیل گری در زمینه امنیت ملی.

 - ارائه اطلاعات لازم در قالب برنامه های آموزشی، فیلم و... در خصوص امنیت ملی.

 - متوقف ساختن جنگ رسانه ای و پرهیز از دامن زدن به بحرانها و اختلافات بین ملت هاو فرهنگ ها.

 - توجه به اصل اخلاق حرفه ای رسانه ای در عدم تبلیغ برای بحرانها و جنگ، تقویت امنیت جهانی و ایجاد ضمانت اجرا برای پایبندی به این اصول. (فرقانی، 1381، ص 11)

 - ترویج فرهنگ گفتگو با برگزاری نشست هاو جلسات گفتگو و تبادل نظر درباره امنیت ملی و چگونگی زمینه سازی آن.

 

منابع:

 1. ابوترابیان، حسین، تقریرات درس ارتباطات سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد مرکزی تهران، 1374.

 2. استوور، ویلیام جیمز، تکنولوژی اطلاعات در جهان سوم، ترجمه رضا نجف بیگی و اصغر مرتضی زاده، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی تهران، 1375.

 3. اسدی، علی، افکار عمومی و ارتباطات، انتشارات سروش، 1371.

 4. افروغ، عماد، امنیت ملی و بنیان های قدرت، مقالات ارائه شده در همایش توسعه و امنیت ملی، تهران، انتشارات معاونت امنیتی و انتظامی وزارت کشور، 1375.

 5. پورطهماسبی، سیاوش، نقش و عملکرد تربیتی رسانه در عصر پست مدرن، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه شاهد، تهران، 1387.

 6. تاجیک، محمدرضا، جهان، نیازمند یک جنگ رسانه ای علیه جنگ است، فصلنامه رسانه، تابستان، 1381.

 7. تافلر، الوین، جابجایی قدرت، ترجمه شهیندخت خوارزمی، جلد اول و دوم، تهران، نشر نو، 1370.

 8. تامپسون، جان، رسانه ها و مدرنیته، ترجمه مسعود اوحدی، تهران، سروش، 1380.

 9. جانسون، چالرز، تحول انقلابی، ترجمه الیاسی، تهران، انتشارات اطلاعات، 1362.

 10. حاجیانی، ابراهیم، چارچوب روش شناختی برای بررسی احساس امنیت، مجله مطالعات دفاعی استراتژیک، 1384.

 11. رمضانی، روح الله، آمیختگی تمدنها، ترجمه مجتبی امیری، اطلاعات سیاسی - اقتصادی، شماره 85 - 96، سال نهم، شماره یازدهم و دوازدهم، مرداد و شهریور، 1374.

 12. سبیلان اردستانی، حسن، رفتارشناسی تبلیغاتی مطبوعات در انتخابات هشتمین دوره ریاست جمهوری، انتشارات اداره کل پژوهش معاونت سیاسی، 1382.

 13. سلطانی فر، محمد، هاشمی شهناز، پوشش خبری، انتشارات سیمای شرق، 1382.

 14. صحفی، محمد، ژئوپولوتیک فرهنگی و مساله امنیت ملی، تهران، انتشارات شمسا، 1380.

 15. علوی، پرویز، ارتباطات سیاسی، تهران، نشر علوم نوین، 1375.

 16. فرقانی، محمدمهدی، تحکیم صلح، نیازمند اتحاد رسانه ای است، فصلنامه رسانه، تابستان،1381.

 17. کالینز، جان ام، استراتژی بزرگ، ترجمه کوروش بالبندر، تهران، وزارت امور خارجه، 1373.

 18. لویی، ژان، شرایبر، سروان، نیروی پیام، ترجمه سروش حبیبی، تهران، انتشارات سروش، 1355.

 19. محسنیان راد، مهدی، آسیب شناسی توجه به صلح در رسانه ها، فصلنامه رسانه، زمستان، 1381.

 20. مهرداد، هرمز، مقدمه ای بر نظریات و مفاهیم ارتباط جمعی، تهران، فاران، 1380.

 21. ویندال سون سیگیازربنو، اولسون جین، کاربرد نظریه های ارتباطات، ترجمه علیرضا دهقان، انتشارات رسانه، 1376.

 22. هانتینتگنون، ساموئل، برخورد تمدنها، ترجمه مجتبی امیری، تهران، دفتر مطالعات سیاسی، 1375.

. SAGE Pub ,London , The Cinematic Society. (1995) ,K. Norman ,Denzin. 23

 B.Van Steenbergen: In ,Citizenship and national identity,(Jurgen(1994 ,Habermas. 24

. 20-35. pp ,Sage: London. The condition of citizenship,(ed)

 Delhi,Indian ,Electronic Media ,(1998),S.Ganesh&,Sudarshan.K.N,Souza.Y.K.D,SINGH.PP. 25

.Publisher Destrbutions

 An Introduction to the study of National.(Trager,Frand and Sminie.F.N(1973. 26

 National Security and AmericanSecurity,Lawrence,Kansas.(Trager and P.S.Krosenberg(eds. Security,inF.N

.University Press

کلمات کلیدی
جهان  |  اطلاعات  |  امنیت  |  ملی  |  رادیو  |  امنیت ملی  |  ارتباطات  |  رسانه  |  دیپلماسی  | 
لینک کوتاه :