×

نقش سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در تداوم انقلاب اسلامی


تعداد بازدید : 6259     تاریخ درج : 1392/06/25

مقدمه

 سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که اکنون وارد سی امین سال حضور خود در عرصه های گوناگون کشور شده، به یک نیروی نظامی، امنیتی، سازندگی و اطلاعاتی کارآمد و خستگی ناپذیر برای نظام جمهوری اسلامی تبدیل شده است. وقتی که این نیروی انقلابی تشکیل شد، می بایست از انقلاب اسلامی و دستاوردهایش که همه کفر برای نابودی و سرنگونی آن بسیج شده بود، حفاظت و پاسداری کند. پاسداران انقلاب اسلامی در این راه چنان از خود ایثار، فداکاری و رشادت به خرج دادند که امام خمینی(ره) پس از گذشت دو سال از تشکیل آن، فرمودند: »اگر سپاه نبود، کشور هم نبود«.

 بحرانهای گنبد و ترکمن صحرا، سیستان و بلوچستان، کردستان، خوزستان و آذربایجان به دست سپاه به کلی از بین رفتند و چندین کودتا و طرح براندازی توسط آن خنثی و سرکوب گردید همچنین بسیاری از احزاب، گروهها و افراد ضد انقلاب و معاند با نظام جمهوری اسلامی که در برابر آن دست به خشونت و اسلحه برده بودند، توسط این نهاد انقلابی فروپاشیده یا کشته شدند. در این زمان، نظام نوپای جمهوری اسلامی می رفت تا دوران بحران اولیه انقلاب را پشت سر بگذارد و وارد دوره ثبات، بازسازی و استحکام خود شود که رژیم بعث صدام با تمام توان خود به یاری شرق و غرب آن را مورد تاخت و تاز قرار داد. پس از این حادثه، سپاه چاره ای جز این نداشت که مقابله با دشمن متجاوز و دفاع از استقلال و تمامیت ارضی کشور را به دفاع از انقلاب و دستاوردهایش ضمیمه کند. وقتی سپاه وارد جنگ شد، خوش بین ترین فرد در داخل و خارج از ایران تصور نمی کرد که فرزندان خمینی کبیر(ره)، بتوانند ارتش تا بن دندان مسلح عراق را پس از هشت سال نبرد بی وقفه، به زانو درآورند و عملیات هایی را طراحی و اجرا کنند که باعث حیرت ارتش های بزرگ دنیا شود!

 پس از پایان جنگ تحمیلی، سپاه وارد عرصه سازندگی و عمران و آبادانی کشور شد و امکانات مهندسی خود را به میدان آورد و بزرگترین طرحها عمرانی و سازندگی کشور را با دقت و مهارت طراحی و اجرا کرد. همزمان با اجرای طرحهای بزرگ از نظر سازمانی، تجهیزات و تکنولوژی نظامی و آموزش نیروهای انسانی هم رشد و تکامل پیدا کرد و توان نظامی و رزمی اش را ارتقاء داد و هم اکنون یکی از نیروهای نظامی برجسته منطقه خاورمیانه محسوب می شود، مقاله حاضر در صدد بررسی نقش سپاه در استمرار انقلاب اسلامی است.

 1. تعریف مفاهیم

 1 - 1. انقلاب:

 انقلاب از نظر لغوی به معنای »برگشتن، برگشتن از حالی به حال دیگر، دگرگون شدن، آشوب و شورش آمده است.«{. . فرهنگ عمید، ذیل واژه انقلاب. .}

 شهید آیت اللَّه مرتضی مطهری انقلاب را چنین تعریف می کند:

 انقلاب عبارت است از طغیان و عصیان یک ناحیه و یا یک سرزمین علیه نظام حاکم موجود برای ایجاد نظمی مطلوب.{. . قدرت اللَّه بهرامی و مهدی نظرپور، انقلاب اسلامی و انقلابهای جهان (قم، نشر زمزم هدایت، 1385) ص17. .}

 انقلاب از نظر اصطلاحی به معنای تغییری ناگهانی است که در هر نظم اجتماعی، نهادی و سیاسی مستقر، تحت تأثیر نیروهای معمولاً متشکل و برتر از نیروهای حافظ نظم موجود... با هدف ایجاد یک نظم جدید، به وقوع می پیوندد.{. . علی آقابخشی و مینو افشاری، فرهنگ علوم سیاسی(تهران، نشر چابار، 1379) ص 507. .}

 در تعریف دیگر از انقلاب آمده است: انقلاب به مفهوم کلاسیک، عبارت است از استفاده از قوه قهریه برای اعمال زور و خشونت به قصد ایجاد تغییرات اساسی در نظام حکومتی یک جامعه به منظور برقرار کردن نظامی مبتنی بر قانون اساسی متفاوت و یا به طور کلی ایجاد نوع دیگری از نظام حکومتی.{. . غلامرضا علی بابایی، فرهنگ روابط بین الملل (تهران، دفتر مطالعات سیاسی وزارت امور خارجه، 1385) ص 34. .}

 انقلاب یک تحول کیفی و بنیادی و یک چرخش عظیم در حیات جامعه است که منجر به سرنگونی یک نظام اجتماعی کهنه و فرسوده و جایگزین کردن آن با نظام نو و مترقی، می شود. انقلابی تیز به کسی گفته می شود که با نظم مستقر مخالف است و قوانین و{. . علی بابایی، همان، ص 34. .}

 مقررات حاکم را بر حق و مشروع نمی داند و در صدد در هم شکستن نظام موجود است و در صورت لزوم می خواهد نظام و حقانیت جدیدی را جانشین نظم موجود کند.{. . آقابخشی و افشاری، همان، ص 507. .}

 با توجه به تعریفهای فوق، انقلاب دارای ویژگیهای زیر است:

 1. یک حرکت مردمی علیه نظام موجود است؛

 2. همراه با تغییر و دگرگونی اساسی و بنیادی است؛

 3. دارای رهبر و یا رهبران انقلابی می باشد؛

 4. معمولاً نظم جدیدی همراه با ساختارها و نهادهای انقلابی به وجود می آورد.

 2 - 1. انقلاب اسلامی:

 انقلاب به مفهوم مکتبی، یعنی تغییر حاکمیت طاغوت - هر تجاوزگر و یا هر معبودی غیر از خدای تعالی - به منظور استقرار حاکمیت اللَّه است. انقلاب اسلامی، یک انقلاب سیاسی صرف یا دگرگونی اجتماعی محض نیست، بلکه به معنای تجدید حیات اسلام در تمام وجوه و ابعاد آن و متضمن بازگشت به اصول اسلامی به عنوان تنها مکتب جامع، اصیل و حاوی طرح کاملی برای زندگی و تضمین کننده عدالت، امنیت، صلح، آزادی، ارتقای فرهنگی و معنوی است. آثار و نتایج حاکمیت اللَّه و نظام اسلامی پس از انقلاب اسلامی عبارتند از:

 1. تکیه بر تنها قدرت حقیقی جهان، یعنی خدای متعال؛

 2. مشروعیت الهی رهبری و ولایت مطلقه فقیه؛

 3. نابودی قدرت پوشالی رژیم طاغوتی و شاهنشاهی؛

 4. رؤیارویی با کفر و الحاد و شرک؛

 5. استقلال سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و عدم وابستگی؛

 6. حذف مظاهر شرک و فساد و ایجاد مظاهر اسلام، تقوا و عفت؛

 7. ایجاد فضای سالم، سازنده و حرکت مردم به سوی فرهنگ اسلام و انسانیت.{. . آقابخشی و افشاری، همان، ص 302. .}

 انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(ره) در 22 بهمن 1357 با قیام یکپارچه مردم به پیروزی رسید و اکنون رهبری آن به عهده آیت اللَّه العظمی خامنه ای می باشد.

 3 - 1. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی:

 در قانون، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی چنین تعریف شده است:

 سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به مجموعه ستاد کل، حوزه نمایندگی ولی فقیه در سپاه، سازمان حفاظت اطلاعات سپاه، نیروی زمینی، هوایی، دریایی و مقاومت بسیج و قدس و سازمانهای وابسته به آنها اطلاق می شود.{. . آئین نامه انضباطی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، اداره نیروی انسانی ستاد مشترک سپاه، 1380، ص 13 - 14. .}

 پاسداران یا پرسنل سپاهی کسانی هستند که در برابر شرایط و مقررات مندرج در قانونِ مقررات استخدامی سپاه و یا قانون خدمت وظیفه عمومی به خدمت پذیرفته می شوند و عبارتند از: کادر ثابت، وظیفه، پیمانی و بسیجی و کادر ثابت شامل پاسدارانِ رسمی - نظامیان - کارمندان و محصلین می شود.

{. . قانون مقررات استخدامی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، معاونت نیروی انسانی ستاد نمایندگی ولی فقیه در سپاه، مدیریت فضایی و انضباطی، 1380، ص 1. .}

 2. چگونگی تشکیل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

 پس از پیروزی انقلاب اسلامی، احزاب و گروههای سیاسی و سیاسی - نظامی مخالفِ نظام مانند حزب توده، سازمان مجاهدین خلق، چریکهای فدائی خلق، سازمان پیکار، حزب دموکرات کردستان و... به سرعت سازماندهی کرده و برای ناامن کردن کشور و مقابله بإ؛11ن لا 00

/ انقلاب اسلامی شروع به فعالیت نمودند. این گروهها که خود را وامدار اصلی انقلاب می دانستند، برای یکه تازی خود ابتدا طرح شعار »تشکیل ارتش خلق« و سپس دَم از انحلال ارتش می زدند تا مانعی در مقابل اهداف شومشان نداشته باشند که این مسأله مورد مخالفت امام خمینی(ره) و رهبران دیگر انقلاب اسلامی قرار گرفت.

 مقابله با دشمنان داخلی و خارجی و از جمله مقابله با گروهکها، رهبران انقلاب را متقاعد کرد که ضمن حفظ، بازسازی و سازماندهی ارتش جمهوری اسلامی، نهاد انقلابی دیگری برای پاسداری از انقلاب اسلامی و نظام نوپای جمهوری اسلامی، تشکیل شود. حتی دولت موقت هم که با فعالیت نهادهای انقلابی، سر سازگاری نداشت با توجه به ضعفهای نیروهای نظامی و انتظامی بر ضرورت تشکیل و سازماندهی چنین نیرویی تأکید می ورزید.{. . هاشمی رفسنجانی، انقلاب و پیروزی، به کوشش عباس شبیری (تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، 1383) ص 261. .}

 قبل از تشکیل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، چهار گروه از جوانان انقلابی به طور پراکنده و با افراد متفاوت در تهران فعالیت می کردند. امام خمینی(ره) و شورای انقلاب، آقای هاشمی رفسنجانی را مأمور هماهنگی این گروهها و تشکیل سپاه واحد کردند. با تلاش ایشان، چهار گروه با یکدیگر ادغام شده و گروه جدیدی با شورای فرماندهی دوازده نفره تشکیل دادند و سه نفر از اعضای دوازده نفره به دیدار رهبر انقلاب به قم رفتند. امام خمینی(ره) در این دیدار دستور تشکیل یک نیروی مسلح مکتبی مستقل از دولت موقت را صادر کردند. بدین ترتیب سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در دوم اردیبهشت 1385 به طور رسمی تشکیل شد.

{. . هاشمی رفسنجانی، انقلاب و پیروزی کارنامه و خاطرات سالهای 1357 و 1358، به کوشش عباس بشیری (تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، 1383) ص 261 - 262. .}

 ابتدا درباره چگونگی فرماندهی و اداره این نهاد مکتبی و انقلابی بین شورای انقلاب و دولت موقت اختلاف پیش آمد. امّا به فرمان امام خمینی(ره) سپاه تحت امر و فرماندهی شورای انقلاب قرار گرفت و این شورا با صدور اطلاعیه ای این امر را به اطلاع مردم رساند و اعلام کرد، یگانه سپاه پذیرفته شده و قانونی سپاهی است که شورای فرماندهی آن منتخب و مورد تأئید شورای انقلاب می باشد و این نهاد تنها از امام خمینی (ره) و شورای انقلاب، فرمان می گیرد. چون در آن زمان زمزمه هایی به گوش می رسید که دولت بازرگان می خواهد، سپاه دیگری تحت فرماندهی خود تشکیل دهد.{. . همان، ص 283 - 284. .}

 3. مأموریت های سپاه

 پس از تشکیل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اساسنامه آن توسط شورای فرماندهی سپاه تهیه و به تصویب شورای انقلاب رسید. بر مبنای اساسنامه پاسداران انقلاب اسلامی، مأموریتهای این نهاد انقلابی در ده ماده به شرح ذیل مشخص شد.

 ماده یک. مبارزه قانونی با عوامل و جریانهایی که در صدد خرابکاری و براندازی نظام جمهوری اسلامی و یا اقدام علیه انقلاب اسلامی ایران باشد.

 ماده دو. مبارزه قانونی با عواملی که با توسل به قوه قهریه در صدد نفی حاکمیت قوانین جمهوری اسلامی باشند؛

 ماده سه. اقدام همانند دیگر نیروهای انتظامی در جهت خلع سلاح کسانی که بدون مجوز قانونی اسلحه و مهمات حمل و نگهداری می نمایند؛

 ماده چهار. همکاری با نیروهای انتظامی در مواقع لزوم در جهت برقراری نظام و امنیت و حاکمیت قانون در کشور؛

 ماده پنج. همکاری با دیگر نیروهای انتظامی در جهت حفاظت از اماکن و شخصیتهای سیاسی و مذهبی به تشخیص شورای تأمین محل؛

 ماده شش. همکاری با ارتش جمهوری اسلامی ایران در مواقع لزوم در جهت پاسداری از استقلال و تمامیت ارضی کشور و نظام جمهوری اسلامی ایران؛

 ماده هفت. همکاری با ارگانهای اطلاعاتی کل کشور طبق قانونی که به تصویب مجلس شورای اسلامی خواهد رسید؛

 ماده هشت. برنامه ریزی، سازماندهی، اداره و فرماندهی و اجرای آموزشهای عقیدتی، سیاسی و نظامی اعضای بسیج مستضعفین بر طبق موازین اسلامی؛

 ماده نه. مشارکت در عملیات امدادی به هنگام بروز بلایا و حوادث و انجام خدمات امدادی، آموزشی، تولیدی و جهاد سازندگی به درخواست دولت؛

 ماده ده. پرورش و آموزش اعضای سپاه طبق تعالیم و موازین اسلامی مبتنی بر رهنمودهای ولایت فقیه در زمینه های عقیدتی، سیاسی و نظامی در جهت کسب توان لازم به منظور انجام مأموریتهای محوله.{. . اساسنامه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، (تهران، تبلیغات و انتشارات سپاه، 1361). ص 2 - 4. .}

 4. نقش سپاه در حل و فصل بحرانهای قومیتی (محلی و ملی)

 پراکندگیهای قومی، نژادی، زبانی، فرهنگی و مذهبی مختلفی که در سرزمین ایران از زمانهای دور وجود داشته و دارد، همیشه بهانه مناسبی برای سوء استفاده دشمنان ملت ایران بوده است. بخصوص زمانی که حکومت مرکزی بنا به دلائلی آن قدرت و اقتدار لازم را ندارد، این مسأله تشدید می شود. با پیروزی انقلاب اسلامی و فروپاشی رژیم شاه، ایران از نظر نظامی، انتظامی، امنیتی و اطلاعاتی. دچار مشکل اساسی شد؛ چرا که نهادهای نظامی و امنیتی باقی مانده از رژیم پیشین نه توان گذشته را داشتند و نه قابل اعتماد بودند و هنوز هیچ سازمان نظامی، اطلاعاتی، امنیتی و انتظامی قابل اعتنایی نیز تشکیل نشده بود. به همین دلیل، احزاب و گروهکهای وابسته به بیگانه از این موقعیت بی ثبات و هرج و مرج گونه کشور، سوء استفاده کردند. آنها با تحریک دشمنان ایران و انقلاب اسلامی، بعضی از این قومیتها را برای تجزیه کشور تحریک و آنها را دعوت به شورش و قیام مسلحانه کردند، که در این بخش از مقاله به آنها اشاره کرده و نقش سپاه در آرام کردن و حل و فصل آنها اشاره خواهد شد.

 1 - 4. کردستان و غائله ضد انقلاب

 کردستان بنا به دلائل اقلیمی، تاریخی، سیاسی، قومی، فرهنگی، زبانی، جغرافیایی از یکسو و بی توجهی رژیم شاه و عدم رشد و توسعه آن دیار، یکی از مستعدترین مناطق برای ایجاد آشوب و منازعات قومی بوده است. علاوه بر این، همجواری و همسایگی کردهای ایران، عراق، ترکیه، سوریه و ادعای استقلال خواهی آنها و کمک و پشتیبانی بعضی از دولتهای همسایه و بویژه رژیم بعث عراق در تحریک آنها، دلیل دیگری برای فتنه انگیزی در کردستان بود. به همین دلیل، بعضی از گروههای سیاسی بومی و غیر بومی همانند حزب دموکرات کردستان، حزب کوموله، سازمان چریکهای فدایی خلق و سازمان مجاهدین خلق (منافقین)، دست به دست هم داده و غائله کردستان را از همان اوائل انقلاب به راه انداختند.

 مهم ترین گروه محلی کردستان، حزب دموکرات به رهبری عبدالرحمن قاسملو بود. وی یک ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی اعلام کرد که خلق کرد فقط خواهان خودمختاری است و هدفش ایجاد جامعه سوسیالیستی می باشد. علاوه بر این، حزب دموکرات و دیگر گروههای کردی و غیرکردی خواستار انحلال ارتش، شهربانی و ژاندارمری در کردستان شدند. به دنبال اظهار نظر قاسملو، گروههای ضد انقلاب به مراکز نظامی و انتظامی یورش بردند و دست به کشتار نظامیان و غارت تجهیزات نظامی و انتظامی زدند. امام خمینی(ره) در تاریخ 29 اسفند با صدور اعلامیه ای از مردم کردستان خواستند که:

 مردم از حمله به پادگانهای نظامی خودداری کنند، زیرا این قبیل کارها بر خلاف مصالح اسلام و مردم است... و ما با اهل سنت اختلافی نداریم.{. . صحیفه امام، جلد 6، ص 384. .}

 امام(ره) در عین حال از نیروهای مسلح خواستند که از خود و نوامیس مردم دفاع کنند.

 در این زمان در حالی که بیشتر شهرها و بخشهای کردستان با تلاشهای فرماندهانی همانند صیاد شیرازی، مصطفی چمران، رحیم صفوی، ناصر کاظمی، احمد متوسلیان، محمد بروجردی، شیرودی و رزمندگان ارتش، سپاه، بسیج و... یک به یک آزاد شده بودند و این استان به آرامش نسبی رسیده بود، دولت بازرگان هیأتی با عنوان »هیأت حسن{. . داوود امیریان، آخرین گلوله صیاد،(تهران، نشر صریر، 1385)، ص 18 - 36. .}

 نیت« با حضور هاشم صباغیان، وزیر کشور، داریوش فروهر، وزیر مشاور، مصطفی چمران، وزیر دفاع ملی و عزت اللَّه سحابی رئیس سازمان برنامه و بودجه به این استان اعزام کرد.

 گروههای ضد انقلاب با استفاده از فرصت پیش آمده، تجدید قوا و سازماندهی کردند و پس از مدتی دوباره به پادگانها و مراکز نظامی یورش بردند و بسیاری از سلاحها و تجهیزات را غارت کردند. سرانجام به دنبال حمله گسترده حزب دموکرات کردستان به شهر پاوه و قتل عام پاسداران و محاصره دکتر چمران در آن شهر، امام خمینی(ره) طی اطلاعیه قاطع و شدید الحنی، 24 ساعت به سران دولت و ارتش مهلت داد به سوی پاوه و مناطق دیگر هجوم ببرند و امنیت را به آنجا باز گردانند:

 من به دولت و ارتش و ژاندارمری اخطار می کنم... تا 24 ساعت دیگر حرکت به سوی پاوه نشود، من همه را مسئول می دانم... و در صورتی که تخلف از دستور نمایند با آنان عمل انقلابی می کنم.{. . صحیفه نور، جلد 8، ص 248. .}

 امام خمینی(ره) در اعلامیه دیگری به فرماندهان و مسئولان دیگر چنین امری می کنند:

 به رئیس ستاد ارتش و ریاست کل ژاندارمری جمهوری اسلامی و رئیس پاسداران انقلاب اکیداً دستور می دهم که به نیروهای اعزامی به منطقه کردستان دستور دهند که اشرار و مهاجمین را که در حال فرار هستند تعقیب نمایند و آنان را دستگیر نموده و با فوریت به محاکم صالحه تسلیم کنند و تمام مرزها را با فوریت ببندند که اشرار به خارج نگریزند.{. . صحیفه نور، جلد 8، ص 249. .}

 پس از فرمان امام(ره) نیروهای سپاه، ارتش، بسیج و... به کردستان یورش بردند و شهرهای آن را یک به یک آزاد کردند و شیخ عزالدین حسینی، قاسملو و دیگر سرکردگان گروهکها به خاک عراق گریختند. درگیریهای نظامی و تلاشهای مسالمت آمیز و حضور نیروهای سپاه در کردستان، سرانجام آرامش را به این بخش از کشورمان باز گرداند. هر چند برای برقراری امنیت در کردستان انقلاب متحمل هزینه زیادی شده است، اما به برکت وجود امنیت در کردستان، مردم این منطقه شاهد توسعه و پیشرفت روزافزون آن می باشند.

 هم اکنون نیز گروههای دیگری همانند پژاک، حزب دموکرات، کوموله و... در کردستان فعالیت اندکی می کنند، امّا به یاری سپاه و نیروهای نظامی و امنیتی و مردم غیور و وفادار آن دیار، کردستان نیز همانند سایر نقاط کشور شاهد آرامش و امنیت کامل می باشد.

 2 - 4. خوزستان و گروه خلق عرب

 دامن زدن به موضوعات و مسائل قومی و قبیله ای برای نا اَمن کردن کشور برای مقابله با انقلاب اسلامی از همان ابتدای انقلاب در دستور کار دشمنان نظام و در رأس آن آمریکا و رژیم بعث عراق قرار گرفت. یکی از مناطق مهم در این توطئه استان مهم، حساس و استراتژیک خوزستان بود؛ زیرا با وجود نفت و گاز فراوانی که در این استان وجود دارد، اهمیت آن برای ایران و نظام جمهوری اسلامی ایرن و ضد انقلاب و دشمنان، دو چندان می باشد. بنابراین، بدیهی است که زمینه و انگیزه لازم برای آشوب و خرابکاری و ادعاهای تجزیه طلبی قومی، مذهبی جغرافیایی در آنجا وجود داشته باشد.

 عرب بودن بخشی از جمعیت خوزستان و همسایگی این استان با عراق و دشمنی و خصومت رژیم بعث عراق با امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی، این استان را هم کانون فعالیتهای قومی و تجزیه طلبی قرار داده بود. به همین دلیل، از همان ابتدای سال 1358، عده ای آشوب طلب با عنوان »سازمان خلق عرب« در خوزستان شروع به ایجاد درگیری و آشوب نمودند و برخی از ساختمانهای دولتی را به تصرف خود در آوردند. سازمان خلق عرب که توسط افرادی همانند محمد طاهر شبیر خاقانی و شیخ عیسی شبیر خاقانی و با هدایت و پشتیبانی سیاسی، مالی و لجستیکی صدام دست به خرابکاری زده بود و ادعای تجزیه طلبی داشت، به طور آشکار خواستار خودمختاری بود.{. . کیهان 1358/2/29، ص 1 و 3. .}

 دولت موقت همانند کردستان با سیاستهای به اصطلاح آشتی جویانه و حسن نیت در صدد مماشات با این گروههای ضد انقلاب بود و حتی استان دار خوزستان یعنی دریادار احمد مدنی با مذاکره با این گروهها، وعده انحلال کمیته های خرمشهر و دیگر کمیته های استان را داده بود. اما این تلاشها نیز نه تنها ره به جایی نبرد بلکه ضد انقلاب قومی و تجزیه طلب را امیدوارتر کرد تا به اهدافش برسد. سرانجام نیروهای انقلابی، بویژه سپاه پاسداران و نیروهای مردمی وارد عمل شدند و با خلع سلاح آشوب طلبان و دستگیری تعدادی از آنان و به دست گرفتن نظم و امنیت استان، توطئه ای را که می رفت صدمات جبران ناپذیری به انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی وارد کند، سرکوب کرده و امیدشان را به یأس تبدیل کردند. نقش سپاه در تأمین آرامش و امنیت خوزستان انکارناپذیر بوده است.

{. . گونه شناسی بحرانها و راهبردهای مقابله با آن (تهران، نمایندگی ولی فقیه در سپاه 1381، ص 65 و یحیی فوزی، تحولات سیاسی - اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران (تهران، عروج، 1384) ص 486 - 487. .}

 3 - 4. آذربایجان، حزب خلق مسلمان و شریعتمداری

 در اسفند 1357، حزب خلق مسلمان توسط عده ای از طرفداران سید کاظم شریعتمداری که در »مؤسسه دارالتبلیغ اسلامی« وابسته به ایشان مشغول به کار بودند، تشکیل شد. شریعتمداری از ابتدای انقلاب اسلامی و رهبری امام خمینی(ره) رفتاری توأم با نارضایتی و حسادت را در پیش گرفت. و از همان ابتدای تشکیل حزب خلق مسلمان، تصور این بود که این حزب در مقابل حزب جمهوری اسلامی تشکیل شده است. حزب خلق مسلمان هم چنان تبلیغ می کرد که در صدد شکستن انحصار حزب جمهوری اسلامی است. با گسترش حزب در آذربایجان، بنیانگذاران حزب که افراد خوشنامی بودند و کنترل و نظارت خود در حزب را از دست داده بودند، در مقابل انحراف آن موضع گیری کرده و دسته جمعی استعفا دادند. با خروج مؤسسین و بنیانگذاران، حزب به دست رحمت اللَّه مقدم مراغه ای افتاد و آماده توطئه خطرناک علیه انقلاب اسلامی شد.

 در تابستان 1358 با زمینه سازی حزب خلق مسلمان، افراد آن دست به شورش زده و به ارتش و پاسگاههای ژاندارمری حمله کرده، آنها را خلع سلاح نمودند. این در حالی بود{. . کیهان، 1358/5/3، ص 1 و 3. .}

 که چند روز بعد قرار بود انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی برگزار شود، اما حزب خواستار تعویق انتخابات شد و سپس تهدید به تحریم آن کرد. این وضعیت بحرانی و{. . کیهان، 1358/5/4، ص 1. .}

 کشمکشهای موضعی همراه با کنترل محدود دولت در آذربایجان تا چند ماه ادامه داشت. تا اینکه چند روز مانده به همه پرسی قانون اساسی حادثه ای در مقابل بیت شریعتمداری با تحریک افراد وابسته به ایشان رخ داد و منجر به قتل یک نفر گردید و در پی آن قم به تشنج کشیده شد. همزمان با قم، شهر تبریز نیز متشنج شد. امام خمینی(ره) برای پیشگیری از{. . کیهان، 1358/5/10، ص 1. .}

 گسترش اختلافات و حفظ حریم مرجعیت، طی پیامی حادثه منزل ایشان را محکوم کرد.{. . صحیفه نور، جلد 10، ص 258. .}

 چندی بعد در آذر ماه 1358، عده ای از طرفداران شریعتمداری و اعضای حزب به ساختمان رادیو و تلویزیون تبریز یورش برده و آن را به تصرف خود در آوردند. این افراد خواستار برآورده شدن خواسته های شریعتمداری از جمله اختیارات داخلی برای آذربایجان و حذف شورای نگهبان از قانون اساسی شدند. در دی ماه 1358، شهر تبریز یک بار دیگر شاهد خشونتهای حزب خلق مسلمان بود و طرفداران شریعتمداری به نماز جمعه و نمازگزاران حمله کرده، عده ای را به شهادت رساندند. مردم هم به مقر حزب حمله کرده، درگیری به شهر گسترش یافت و آنها با چماق و سلاح سرد به اماکن عمومی هجوم آوردند و بعضی از خیابانها را مسدود کردند و شهر به آشوب کشیده شد و ده تن کشته و صدها تن مجروح شدند.{. . فوزی، همان، ص 532 - 533. .}

 سرانجام بعد از اینکه همه راههای سیاسی و مسالمت جویانه نتیجه نداد و می رفت که آذربایجان با مشکل جدّی مواجه شود، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به صورت گسترده وارد عمل شد و به محلهای تجمع افراد حزب و مقرهای آن وارد شد و جمعی از سران و رهبران آن را دستگیر کرد، علاوه بر آن به عوامل پشت پرده و تأمین کنندگان منابع مالی و توطئه گران که جز سرمایه داران و افراد متنفذ شهر بودند، یکی پس از دیگری دستگیر شده و به مجازات رسیدند. بدین شکل سپاه پاسداران نقش خود را در پاسداری از انقلاب و دستاوردهای آن را به خوبی انجام داد و مردم آذربایجان نیز وفاداری خود را به انقلاب اسلامی ثابت کردند.{. . همان، ص 534 - 537. .}

 5. نقش سپاه در سرکوب کودتاها و گروههای ضد انقلاب

 تجربه تلخ شکست آمریکا در ویتنام و پیامدهای منفی بین المللی، منطقه ای و داخلی آن برای دولتمردان این کشور، آنها را مجاب کرده بود که حمله مستقیم نظامی به ایران دارای عواقب فاجعه آمیزی خواهد بود. زیرا از یک سو امام خمینی(ره) از جایگاه و پایگاه بسیار عمیق اجتماعی و مردمی برخوردار بود و از سوی دیگر، زمین گیر شدن شوروی سابق در این زمان در باتلاق افغانستان در برابر دیدگان دولتمردان امریکایی قرار داشت. به همین دلیل، این کشور پس از شکست نظامی به طبس در بهار سال 1359، طرح و اجرای کودتای نظامی را در دستور کار خود قرار داد.

 دولت امریکا تصور می کرد که بتواند با طراحی یک کودتا جمهوری اسلامی را سرنگون کند و افراد مورد نظر خود را دوباره بر سر کار آورد و شکافی را که در نظام امنیتی اش در منطقه با سقوط شاه به وجود آمده بود، ترمیم کند و ایران کماکان حافظ منافع غرب در خاورمیانه و خلیج فارس باقی بماند. به همین دلیل چندین کودتا به وسیله افراد مختلفی طراحی شد که همه آنها در نطفه خفه شدند که به چند مورد آن اشاره خواهد شد.

 1 - 5. سرکوب کودتای نوژه

 اولین و مهمترین طرح براندازی نظام جمهوری اسلامی، طراحی کودتای نظامی نوژه بود. ابتدا کودتا گران قرار بود که عملیات خود را از پایگاه هوایی مهرآباد آغاز کنند، اما به دلیل همجواری آن با شهر تهران و وحشت از هجوم مردم، مکان آن را به پایگاه نوژه منتقل کردند؛ زیرا اولاً نزدیکترین پایگاه به تهران بود ثانیاً حدود شصت کیلومتر از همدان نیز فاصله داشت و ثالثاً، هواپیمای زیادی در آن مستقر شده بود و به بهانه درگیریهای مرزی می توانستند مسلح شوند.

 عوامل مهم کودتا عبارت بودند از شاهپور بختیار آخرین نخست وزیر شاه، سپهبد مهریون، سرتیپ مقبلی، سرهنگ دوم بنی عامری، رضا مرزبان، جواد خادم و ابوالقاسم خادم، اشرف پهلوی و چند نفر دیگر از افراد وابسته به رژیم شاه سابق و فریب خوردگانی که هنوز هم در ارتش جمهوری اسلامی مشغول کار بودند.

{. . کودتای نوژه، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی (تهران، 1368)، ص 134 - 136 و .}

 اجرای طرح بدین شکل بود که آنها با کمک عوامل خود ابتدا پایگاه را اشغال کرده و سپس هواپیمائیهایی که آمده بودند، سوار شده به سوی تهران حرکت کنند. سپس نقاط مهم شناسایی شده از جمله جماران، مهرآباد، نخست وزیری، ستاد مرکزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ستاد مرکزی کمیته انقلاب اسلامی، پادگانهای ولی عصر، امام حسین، شهید بهشتی، لویزان و چند مرکز مهم دیگر را بمباران کرده و با تصرف صدا و سیما و مراکز دیگر، اطلاعیه شورای نظامی کودتا به اطلاع مردم برسانند. از نظر مذهبی نیز آقای شریعتمداری این عمل را مورد تأئید قرار داده بود و بعد از پیروزی نیز آن را تأئید می کرد.

{. . کودتای نوژه، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی (تهران، 1384)، ص 212 - 219. .}

 نقش سپاه در سرکوب کودتا بسیار مهم و حساس بود. ابتدا برای خنثی سازی کودتا، ستادی شامل نمایندگان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، کمیته انقلاب اسلامی، کمیته اداره دوم ارتش جمهوری اسلامی، اطلاعات و ارشاد و انجمن اسلامی نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی تشکیل شد. اما پس از مدتی، این ستاد مأموریت خود را به واحد اطلاعات سپاه واگذار کرد و تیمهای عملیاتی سپاه برای خنثی سازی آن وارد عملیات شدند و در روز 18 تیر 1359، در تهران، پایگاه نوژه و جاده های منتهی به همدان را زیر نظر گرفته و همه اعضای تأثیر گذار آن را دستگیر و به دادگاه انقلاب معرفی کردند و بدین{. . همان، ص 324، 325. .}

 شکل کودتا سرکوب شد.

 2 - 5. سرکوب طرح براندازی قطب زاده

 دومین طرح براندازی مهمی که توسط پاسداران انقلاب اسلامی خنثی شد، کودتای نافرجام صادق قطب زاده بود. صادق قطب زاده پس از انقلاب اسلامی مدتی رئیس صدا و سیما و سپس وزیر امور خارجه در سالهای 1258 و 1359 بود. قطب زاده و عباسی به همراه مهدی مهدوی، عبدالرضا حجازی و محمدجواد مناقبی با حمایت شریعتمداری و امریکا قصد داشتند با ترور امام(ره)، خود قدرت را به دست گیرند. اما قبل از اینکه موفق به انجام این کار شوند، توسط اطلاعات سپاه پاسداران شناسایی شده و بازداشت شدند.{. . محمد محمدی ری شهری، خاطره ها (تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1383) ص 201 - 218. .}

 صادق قطب زاده در بازجویی های اولیه خود، ضمن اعتراف به کودتا از طریق طرح ترور امام خمینی(ره) و اعضای شورای عالی دفاع در جماران پرده برداشت. علاوه بر این، قطب زاده مسأله همکاری شریعتمداری با کودتا و پشتیبانی از آن را از طریق دو تن از نزدیکان ایشان به نامهای عبدالرضا حجازی و مهدوی نیز افشا کرد. آقای عباسی داماد ایشان نیز در تلویزیون، اعلام کرد که آقای شریعتمداری نیز از روند جریان اطلاع داشته است. پس از افشای طرح براندازی، تظاهرات وسیعی توسط مردم در سراسر کشور برگزار شد و مردم آن را محکوم کردند. در قم نمازگزاران پس از نماز دارالتبلیغ اسلامی را که زیر نظر شریعتمداری اداره می شد تصرف کردند و در اختیار سپاه پاسداران انقلاب اسلامی قرار دادند. علاوه بر این، عده بسیاری از روحانیون و طلبه ها خواستار خلع ایشان از مرجعیت شدند. به همین دلیل جامعه مدرسین حوزه علمیه قم طی اطلاعیه ای ایشان را فاقد صلاحیت لازم برای مرجعیت دانستند. شریعتمداری نیز با حضور در سیمای جمهوری اسلامی ایران، ضمن اعتراف به مشارکت در طرح براندازی، اعلام کرد که خود را در پیشگاه خدا مقصر می دانم و بسیار پشیمانم و قول می دهم که در آینده چنین مسأله ای تکرار نشود.

 پس از محاکمه عوامل کودتا، صادق قطب زاده اعدام و افراد دیگر زندانی و خلع لباس شدند. بدین شکل، این طرح براندازی نیز توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، کشف و خنثی شد و نظام نوپای جمهوری اسلامی از یک خطر جدّی دیگر، به سلامت عبور کرد و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی وظیفه خود را به نحو احسن انجام داد.{. . همان. .}

 3 - 5. سرکوب کودتای حزب توده

 یکی از گروههای چپ و مارکسیسم فعال در ایران چه قبل و بعد از انقلاب اسلامی، حزب توده بود. حزب توده که در سال 1320 و در زمان اشغال بخشی از ایران توسط اتحاد شوروی سابق تشکیل شده بود، پس از انقلاب اسلامی توسط نورالدین کیانوری سازماندهی و بازسازی شد. حزب توده در ظاهر از انقلاب اسلامی و رهبری امام خمینی(ره) دفاع می کرد؛ زیرا انقلاب اسلامی ایران را یک انقلاب ضد امپریالیستی می دانست. اما در سالهای 1360 و 1361، نیروهای اطلاعاتی سپاه به جاسوسی این حزب برای اتحاد شوروی سابق پی برده و شروع به شناسایی آنها کردند.{. . محمد محمدی ری شهری، خاطره ها (تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1383) ص 87 - 88). .}

 در مرحله اول تهاجم سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به این حزب در 1361/11/17، شماری از سران و بدنه آن دستگیر شدند. طی بازجویی های اطلاعات سپاه از دستگیر شدگان و سایر سرنخها و پی گیریهای اطلاعاتی، صحّت وجود تشکیلات مخفی و شبکه های اطلاعاتی مستقل حزب در نیروهای مسلّح، بخصوص ارتش جمهوری اسلامی تأیید، تکمیل و کشف گردید وعده ای دستگیر شدند.{. . همان، ص 88. .}

 پس از کسب اطلاعات لازم، مدارک کافی و اعتراف عده ای از سران دستگیر شده حزب، زمینه مناسب برای نابودی کامل و ضربه دوم به آن فراهم شد. به همین دلیل در اردیبهشت 1362، مابقی افراد حزب توده دستگیر شدند. به دنبال آن در شب تولد حضرت علی(ع) (1362/2/7)، برادران سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در نتیجه تلاش پی گیر و شبانه روزی و با لطف و عنایت بی دریغ الهی، ضربات وارد شده به حزب را تداوم بخشیدند و عده دیگری از کادرهای رده بالای آن را دستگیر و بازداشت نمودند. در این عملیات که با نام امام علی(ع) انجام شد، حدود 170 نفر از کادرهای حزب در تهران و بیش از پانصد نفر در شهرستانها دستگیر شدند. از جمله دستگیر شدگان، نورالدین کیانوری، احسان طبری، بهرام دانش، جواد دانش یار، احمد دانش، حسین جودت و... بودند.{. . همان، ص 88. .}

 مهم ترین شخصیت نظامی نفوذی حزب توده، ناخدا یکم بهرام افضلی فرمانده نیروی دریایی ارتش بود که در دادگاه انقلاب ارتش محاکمه و به اعدام محکوم شد. بدین شکل، خطر بزرگ دیگری توسط سپاه علیه نظام دفع شد.{. . همان، ص 91 - 92. .}

 4 - 5. نقش سپاه در سرکوب گروههای ضد انقلاب و معاند

 سپاه پاسداران انقلاب اسلامی علاوه بر سرکوب گروههای تجزیه طلب قومی و طرح های کودتا و براندازی، نقش مهمی در سرکوب گروههای ضد انقلاب و معاند، نظام نیز داشته است. این گروهها نیز دست به خشونت و جنگ مسلحانه علیه نظام و یا عملیات تروریستی و ترور شخصیتهای نظام و یا هر دو دست زدند و در صدد نابودی نظام جمهوری اسلامی ایران بر آمدند که به چند مورد مهم آنها اشاره می شود.

 الف. سرکوب گروه فرقان: یکی از اولین گروه هایی که پس از انقلاب اسلامی دست به خشونت زد، گروه منحرف فرقان بود. این گروه توسط طلبه جوانی به نام »اکبر گودرزی« تشکیل شده و دارای افکار انحرافی و ضد روحانیت شدیدی بود. گروه فرقان نخستین بار در سوم اردیبهشت 1385، سرلشکر محمدولی قرنی، نخستین رئیس ستاد ارتش را که توسط بازرگان کنار گذاشته شده بود شهید کرد، سپس در یازده اردیبهشت همان سال علامه مرتضی مطهری را به شهادت رساند. حاج مهدی عراقی و فرزندش، محمد علی قاضی طباطبایی امام جمعه تبریز، دکتر محمد مفتح و دو پاسدار محافظش و... به دست این گروه به شهادت رسیدند علاوه بر این، مقام معظم رهبری، هاشمی رفسنجانی، موسوی اردبیلی و چند نفر دیگر نیز توسط این گروه مورد سوء قصد گرفتند، امّا نجات پیدا کردند.{. . فوزی، همان، ص 429 - 436؛ هاشمی رفسنجانی، همان، ص 301 - 324. .}

 شهادت افراد و شخصیت های مهم انقلاب اسلامی در مدت کوتاهی باعث حساسیت بیشتر مسئولان و نهادهای انقلابی و مردم شد و آنها به شدت خواستار دستگیری جنایت کاران شدند. سپاه پاسداران انقلاب که در این زمان به تازگی شکل گرفته بود، مأمور شناسایی این گروه شد. تلاشها و جدیت نیروهای سپاه سبب شد که چند ماه بعد یعنی در تاریخ 5 / 8 / 1358، مخفی گاه این گروه در کرج کشف و رهبر و جمع دیگری از افراد آن پس از ساعت ها جنگ و درگیری مسلحانه دستگیر و تحویل دادگاه شدند. اکبر گودرزی رهبر گروه و چند نفر دیگر از رهبران آن اعدام و باقی مانده گروه که توسط آنها فریب خورده بودند، به زندان محکوم شدند. بدین ترتیب سپاه در همان ابتدای تشکیل، موفق به سرکوب گروه فرقان شد.{. . فوزی، همان؛ هاشمی، همان، ص 324 - 326. .}

 ب. سرکوب سازمان مجاهدین خلق (منافقین): سازمان مجاهدین خلق که در سال 1344 تشکیل شده بود، توسط رژیم شاه قبل از انقلاب سرکوب و بسیاری از رهبران آن اعدام و یا کشته شدند. این گروه پس از اینکه در سال 1354 اعلام کرد که مارکیست شده است توسط رهبران روحانی انقلاب محکوم شد و نقش چندانی در تحولات سالهای منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی نداشت؛ چرا که دچار انشعابهای پی در پی و درگیریها و تصفیه های خونین داخلی شده بود.

 پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مسعود رجوی و موسی خیابانی با مخفی کردن افکار مارکسیستی خود، دست به سازماندهی مجدد و جذب عده زیادی از جوانان مذهبی و انقلابی زدند. سازمان از همان ابتدای پیروزی، شروع به انتقاد از رهبراین انقلاب و سیاستهای آن کرد و به جمهوری اسلامی و قانون اساسی آن رأی مخالف داد و به همین دلیل صلاحیت مسعود رجوی برای انتخابات اولین دور ریاست جمهوری توسط امام خمینی(ره) پذیرفته نشد. از این زمان به بعد، سازمان در مقابل نظام جمهوری اسلامی موضع گیری کرده و به مخالفت با آن برخاست. مسعود رجوی پس از انتخاب ابوالحسن بنی صدر به ریاست جمهوری در کنار وی قرار گرفت و پس از عزل بنی صدر از ریاست جمهوری به اتفاق او علیه نظام جمهوری اسلامی اعلام جنگ مسلحانه کرد واین دو با لباس مبدل از کشور گریختند. از این زمان یعنی از خرداد 1360 مجاهدین ضد خلق دست به ترور مردم، انفجار نهادهای انقلابی و کشتار مسئولان نظام زد که از جمله آنها انفجار دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی و شهادت شهید بهشتی و 72 از یاران و مسئولان نظام و انفجار دفتر نخست وزیری و شهادت رجایی و با هنر یعنی ریاست جمهوری و نخست وزیر بود.{. . فوزی، همان، ص 425 - 426. .}

 سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که در این زمان، پاسداری انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن را از نظر اطلاعاتی، امنیتی و نظامی بر عهده گرفته بود، با بسیج و آماده باش نیروهای خود و امت حزب اللَّه، شناسایی خانه های تیمی رهبران، مسئولان و جوخه های ترور آن را آغاز کرد و در مدت کوتاهی توانست بسیاری از آنها را کشف و سرکوب نماید. از جمله مهمترین مرکز اصلی که مورد شناسایی قرار گرفت مقر اصلی فرماندهی سازمان در محله ارمنی نشین تهران بود که در آن موسی خیابانی فرد شماره دو سازمان و همسرش، اشرف ربیعی همسر رجوی و مقدم فرمانده نظامی در آن مخفی شده بودند، پاسداران انقلاب اسلامی این خانه تیمی را محاصره کرده و پس از سه ساعت درگیری آن را به تصرف خود در آوردند و افراد مذکور کشته شدند.{. . همان، ص 427. .}

 نیروهای سپاه پاسداران و بسیج تا اواخر بهار سال 1361 توانستند کلیه خانه های تیمی سازمان را کشف و شناسایی و آنها را سرکوب کنند. به همین دلیل، سازمان ناچار شد که باقی مانده نیروهایش را از کشور خارج و در عراق مستقر کند. منافقین در طول جنگ تحمیلی صدام علیه ایران، در کنار صدام و علیه مردم ایران قرار گرفت و برای آن کشور جاسوسی و مزدوری کرد. این گروه پس از قبول قطع نامه 598 توسط جمهوری اسلامی، با خیال واهی و جهت سرنگونی نظام جمهوری اسلامی به ایران حمله کرد، اما در عملیات مرصاد بدست سپاه و ارتش جمهوری اسلامی به شدت سرکوب شد و باقیمانده آن دوباره به دامن صدام پناه برد.

 6. نقش سپاه در جنگ تحمیلی

 شکست توطئه های کودتای نظامی و بحرانهای قومیتی و براندازی و ترور علیه جمهوری اسلامی باعث شد که دولتمردان آمریکایی به راه حل نظامی روی بیاورند. به همین دلیل، صدام حسین به دلیل مسائلی که از قبل با ایران داشت، گزینه مناسب برای این کار بود. ارتش عراق در 31 شهریور 1359، تجاوز گسترده خود را از زمین، هوا و دریا علیه ایران آغاز کرد. این در حالی بود که نظام نوپای جمهوری اسلامی هنوز بحرانهای بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در داخل را پشت سر نگذاشته بود، از بیرون هم مورد خشم و تجاوز قرار گرفت و از این به بعد باید در دو جبهه داخلی و خارجی با دشمنان خود مبارزه می کرد.

 امام خمینی(ره) با آغاز حمله صدام به ایران، بی درنگ فرمان مقاومت را صادر کرد و در مورد نقش آمریکا در شروع جنگ فرمودند:

 امریکا عراق را وادار نموده است خون جوانان ما را بریزد... بدانید که ما با عراق جنگی نداریم و مردم عراق پشتیبان انقلاب اسلامی ما هستند. ما با امریکا در ستیزیم و امروز دست امریکا از آستین دولت عراق بیرون آمده است... بارها گفته ام مامور جنگیم و تسلیم برای مسلمانان معنا ندارد.{. . صحیفه نور، ج 13، ص 212 - 213. .}

 در این میان، مهمترین مسأله در هم ریختگی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران بود، زیرا ارتش پس از انقلاب اسلامی تا حدودی کارآیی خود را از دست داده بود و نیروهای نظامی انقلابی مانند سپاه و بسیج هنوز به شکل منسجم سازماندهی نشده بودند. ولی با این حال، پس از حدود یکسال و نیم درگیری سپاه با بحرانی های داخلی، کشف و خنثی سازی کودتا و طراحهای براندازی، پاسداران انقلاب اسلامی تا حدودی به تجربه، درک و آگاهی نظامی رسیده بود. به همین دلیل، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به همراهی بسیج و نیروهای مردمی در کنار ارتش جمهوری اسلامی وارد جنگ شدند. هدف اول در این مرحله از جنگ سد کردن پیشروی دشمن و زمین گیر کردن آن و جلوگیری از اشغال بیشتر خاک جمهوری اسلامی ایران بود. فرمان هشت ماده ای امام خمینی (ره) مبنی بر مقاومت ملت ایران، خطوط اصلی چگونگی اداره امور جنگ، حجت را بر سپاه و بسیج تمام کرد و این دو به طور گسترده وارد عرصه نبرد با دشمن متجاوز شدند.{. . صحیفه نور، جلد 3، ص 228 - 239. .}

 ابتدا با حضور ابوالحسن بنی صدر به عنوان فرمانده کل قوا و عدم اعتقاد به جنگ مردمی، روند جنگ با مشکل مواجه شد و عملیاتهای کلاسیک طراحی شده در هویزه و محور جاده ماهشهر - آبادان با شکست مواجه گردید؛ زیرا نیروهای مسلح ایران به علت عدم وجود توازن با ارتش عراق در جنگ کلاسیک، توان انجام موفقیت آمیز چنین عملیاتی را نداشتند.{. . تجزیه و تحلیل جنگ ایران و عراق، جلد سوم، تنبیه متجاوز، (تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1371) ص 23. .}

 اما پس از عزل بنی صدر و به دست گرفتن فرماندهی جنگ توسط امام خمینی(ره) و طراحی عملیات مشترک توسط فرماندهان ارتش و سپاه، روند جنگ وارد مرحله دیگری شد. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با مشارکت در طراحی و عملیاتهای مهمی مانند عملیات حصر آبادان، عملیات طریق القدس، فتح المبین و بیت المقدس و پیروزی چشمگیر در این عملیاتها،اندک اندک، نبض جنگ را به دست گرفت.{. . همان، ص 29 - 30. .}

 پیروزی در این مرحله از جنگ و آزاد سازی تقریباً بیشتر خاک ایران از دشمن بعثی، جنگ وارد مرحله دیگری شد. بعضی معتقد بودند که جنگ پس از آزاد سازی خرمشهر باید به پایان می رسید. اما اشغال بخشهای دیگر از خاک جمهوری اسلامی، ایران از یکسو و عدم اعتماد به صدام از سوی دیگر، ایران را ناچار کرده بود که در این مرحله، روش دیگری را در پیش گیرد تا باقی مانده نقاط اشغالی آزاد شوند. امام خمینی(ره) هم پایان جنگ را مشروط به تنبیه متجاوز و گرفتن غرامت کرده بود. بی گمان، تنبیه متجاوز و گرفتن غرامت، بستگی به این داشت که نیروهای مسلح وارد خاک دشمن شده و بخشی از آن را اشغال کرده تا با بخشهای اشغال شده ایران معاوضه شود. به همین دلیل، عملیاتهای والفجر مقدماتی، والفجر یک و عملیات رمضان در خشکی طراحی شدند، اما منجر به پیروزی قابل اعتنایی نشدند.{. . اسماعیل منصوری لاریجانی، تاریخ دفاع مقدس (تهران، انتشارات خادم الرضا، 1382)، ص 150 - 155. .}

 بعد از به بن بست رسیدن عملیات در خشکی، سپاه پاسداران دست به ابتکار جدیدی زد و عملیاتهایی در هور، باتلاق و عبور از رودخانه طراحی کرد. عملیاتهای خیبر و بدر که در جزیره مجنون عراق طراحی و اجرا شدند، در نوع خود بی نظیر بودند. سپس از عملیات والفجر هشت در منطقه شهر استراتژیک فاو توسط سپاه طراحی و اجرا شد. ورود نیروهای سپاه به فاو و عبور از رودخانه خروشان اروند توسط نیروهای سپاه و بسیج تعجب و حیرت همگان را برانگیخت پس از عملیاتهای بزرگ کربلای پنج و حلبچه، قطع نامه 598 شورای امنیت صادر شد. به دنبال تصرف فاو و جزیره مجنون، امام خمینی(ره) قطع نامه 598 را پذیرفت و جنگ به پایان رسید و در کشور به مرزهای بین المللی عقب نشینی کردند. بدین سان، صدام حسین که وعده تصرف ایران را داده بود بدون هیچ نتیجه ای تسلیم خواست جمهوری اسلامی ایران شد و طی نامه ای به رئیس جمهور ایران، تمام شرایط ایران را پذیرفت.

 سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که در اردیبهشت 1358 به عنوان یک نیروی محدود برای دفاع از انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن تشکیل شده بود، در طول جنگ تحمیلی به یک نیروی نظامی و دفاع نوین تبدیل شد و نیروهای پنج گانه آن شکل گرفت. نیروهای سپاه و بسیج نقش مؤثری در شکست ارتش بعث عراق داشتند و به همراه ارتش جمهوری اسلامی ایران از کیان نظام و کشور دفاع کردند و اجازه ندادند، دشمن به هیچ یک از خواسته های خود برسد.

 7. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در عرصه سازندگی

 انجام موفقیت آمیز مهندسی رزمی سپاه در جنگ تحمیلی مسئولان کشور را بر آن داشت تا در دوره سازندگی و پایان جنگ نیز از توان مهندسی آن در راه سازندگی کشور استفاده کنند. به همین دلیل بخشی از توان مهندسی سپاه از سال 1368 وارد عرصه سازندگی شد تا این نهاد مردمی از راه دیگری به جهاد خود ادامه دهد. به منظور سازماندهی و عرضه خدمات بهتر در سرتاسر کشور، قرار گاه مرکزی سازندگی خاتم الانبیا توسط سپاه تشکیل شد. از آن زمان تا کنون صدها طرح مهم سازندگی و مهندسی توسط سپاه انجام شده یا در حال انجام است که به اختصار بدانها اشاره خواهد شد.

 1 - 7. سد سازی: اجرای چندین طرح و پروژه بزرگ سدسازی و انحراف آب در کشور از جمله افتخارات برجسته و تاریخی سپاه در سازندگی محسوب می شود. ساخت سد کرخه که جز بزرگترین سدهای خاکی جهان و بزرگترین سد خاورمیانه محسوب می شود، در کارنامه سازندگی سپاه ثبت شده است. علاوه بر این، احداث بدنه، تونلهای آب رسانی و سازه های سد گتوند در خوزستان که دومین سد بزرگ کشور است، توسط سپاه در حال احداث می باشد. همچنین، سدهای سیرجان، حسنلو، تاجیان، اربطان و سهند در آذربایجان شرقی، شهید چمران فارس، صلاح الدین کلا مازندران و چندین بند انحراف آب مهم در کشور به پایان رسیده یا در حال ساخت می باشد. علاوه بر سد سازی، بسیاری از پروژه های آب رسانی، شبکه آبیاری و زهکشی در سراسر کشور به دست پاسداران انقلاب اسلامی در حال ساخت و اجرا می باشد.{. . نگاهی به ربع قرن عملکرد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (تهران، معاونت فرهنگی سپاه، 1383) ص 29. .}

 2 - 7. راهسازی: در طول دوران دفاع مقدس، مهندسی رزمی سپاه موفق به احداث صدها کیلومتر جاده و راه ارتباطی در مناطق ارتباطی در مناطق عملیاتی شد و تجارب ارزنده ای در این زمینه بدست آورد. این تجارب ارزشمند در دوره سازندگی به کار گرفته شد و سپاه تاکنون راههای اصلی و فرعی زیادی ساخته و به بهره برداری رسانده است. از مهمترین پروژه های انجام شده توسط سپاه در زمینه راه سازی می توان به ساخت آزاد راه تهران - ساوه به طول 114 کیلومتر، زیرسازی راه آهن سرخس - مشهد، کنار گذر شمالی تبریز، بهسازی محور ملایر به نهاوند در استان همدان، محور اردبیل به سراب، راه دست رسی به سد کارون سه، اتوبان حد فاصل تبریز - اردبیل، چند اتوبان در تهران و... اشاره کرد.{. . همان. .}

 3 - 7. خطوط انتقال آب، گاز و فاضلاب: خطوط انتقال نقش بسیار مهمی در زمینه دسترسی مردم کشورمان از نعمتهای خداوند متعال دارد. سپاه پاسداران در دوران سازندگی در این زمینه هم نقش ارزنده ای داشته است و با اجرای پروژه های مهمی در این زمینه، این نعمتهای خدادادی را به دست صاحبان اصلی آن یعنی مردم رسانده یا در حال رساندن است: تاکنون در این زمینه سپاه 550 کیلومتر شبکه آب رسانی، 500 کیلومتر شبکه گاز رسانی، 250 کیلومتر شبکه لوله نفت و 250 کیلومتر شبکه فاضلاب را احداث کرده یا در دست احداث دارد. مهمترین این پروژه ها، خطوط انتقال آب شرب قم از سد پانزده خرداد، خط انتقال گاز همدان به سنندج، خط انتقال گاز ساوه به قزوین، نهاوند به کرمانشاه، ساخت لوله گاز از پارس جنوبی به مرز پاکستان، خط انتقال آب سدّ پیشین به چاه بهار، خط انتقال آب زاینده رود به یزد و احداث فاضلاب شهرهای کرمانشاه، ارومیه، قصر شیرین، گیلانغرب، همدان و گاز رسانی شهرهای اصفهان، درود و... از جمله افتخاران سپاه در این مورد می باشد.{. . همان، ص 29. .}

 4 - 7. سازه های دریایی: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با داشتن دانش فنی و تجربه اجرای بنادر، اسکله ها و موج شکنهای بزرگ و نیز بازسازی پایه و عرشه دهها اسکله در حال تخریب، وارد این عرصه فنی نیز شده است. آمارهای این بخش از سازندگی حکایت دارد که حتی برخی از شرکتهای خارجی سازه های دریایی خود را در ایران به سپاه واگذار کرده اند. بزرگترین افتخار سپاه در این عرصه، ساخت بزرگترین بندر پتروشیمی جهان در منطقه پارس جنوبی می باشد که بدست قرارگاه سازه های دریایی »قرب نوح« نیروی دریایی سپاه در حال اجرا می باشد.

 احداث اسکله شرکت هیوندای، اسکله دریای خزر، اسکله تدارکاتی بندرعباس، تعمیر و بازسازی تأسیسات بندر امام (ره)، بندر صیادی کیاشهر، تعمیر اسکله تجاری بوشهر و... از جمله پروژه های پایان یافته این بخش می باشند. علاوه بر این، اسکله شهید محلاتی بوشهر، موج شکن بندر تدارکاتی جزیره تنب بزرگ و طرح ترمیم اسکله فولاد بندر امام خمینی (ره) توسط قرارگاه نوح در حال انجام می باشند.{. . همان، ص 29. .}

 علاوه بر موارد فوق، سپاه در زمینه های مختلفی از جمله خانه سازی، استخراج معدن، تونلهای آب رسانی، کشاورزی، طراحی و ساخت تجهیزات صنعتی، ساخت سقف ورزشگاهها، آشیانه هواپیما، طراحی و ساخت مخازن تحت فشار پالایشگاهها، پروژه های قیبر نوری و... وارد عرصه سازندگی شده است.{. . همان. .}

 5 - 7. اقدامات دیگر: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی علاوه بر فعالیتهای مذکور در دوران سازندگی، در بسیاری از مأموریت هایی که بنا به ضرورت به آن واگذار شده، به نحو شایسته موفق به انجام آنها شده است. شرکت در آوار برداری و نجات افراد در زلزله های مخوف رودبار و بم از جمله این موارد می باشد. علاوه بر این، سپاه در موارد و حوادث پیش نشده دیگر مثل سیل زدگی، سرما و برف زدگی، طوفان زدگی، واکسیناسیون و ریشه کنی فلج اطفال، امنیت انتخاباتها، مبارزه با مواد مخدر، مبارزه با قاچاق کالا، ارز، بنزین، نفت، گازوئیل، مبارزه با باندهای سرقت، آدم ربایی، مواد مخدر و... همواره یار و یاور مسئولان اجرایی و مدیران کشور بوده است، حفاظت و حراست از مرزهای کشور و جلوگیری از ورود غیر قانونی بیگانگان و گروههای ضد انقلاب مسلح از جمله دیگر فعالیت های این نهاد انقلابی بوده است. حفاظت از شخصیتهای نظام و امنیت پروازهای هوایی از دیگر مأموریتهای سپاه می باشد که با شجاعت، ایثار و فداکاری در این دو عرصه نیز موفق بوده است.

 نتیجه گیری

 از زمان تشکیل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تاکنون در هر زمینه ای که نظام نوپای جمهوری اسلامی با مشکل مواجه شده یا مورد تهدید قرار گرفته، سپاه وارد شده و مأموریتش را به بهترین شکل ممکن انجام داده است، در حال حاضر هم این نهاد انقلابی از هر جهت آماده دفاع از انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن می باشد و با وجود آن، نظام جمهوری اسلامی ایران از هیچ تهدید داخلی و خارجی ترسی به خود راه نمی دهد. در واقع، با وجود سپاه و بسیج، نظام جمهوری اسلامی بیمه شده است و آینده آن نیز روشن و مشخص می باشد؛ زیرا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از نظر سازمانی، فناوری، تجهیزات نظامی، اطلاعاتی، امنیتی و نیروی انسانی دارای بهترین وضعیت ممکن می باشد. علاوه بر آن نیروهای سپاه از نظر معنوی، اعتقادی روحیه ایثار، فداکاری و شهادت طلبی نیز سرآمد تمام ارتش های جهان می باشند و همین ویژگی است که آن را با دیگر ارتشهای جهان متمایز می کند.

مهدی نظرپور: عضو هیأت علمی پژوهشکده تحقیقات اسلامی

کلمات کلیدی
انقلاب  |  اسلامی  |  انقلاب اسلامی  |  جمهوری اسلامی  |  نظام جمهوری اسلامی  |  پاسدار  |  سپاه پاسدار انقلاب اسلامی  |  نقش سپاه پاسدار انقلاب اسلامی  |  تشکیل سپاه پاسدار انقلاب اسلامی  |