چکیده
اصـلاح و اصـلاحـات دو واژه ای هـستند که پس از دوم خرداد 1376 در جامعه اسلامی ایران فـراوان اسـتـعمال می شود. مقام معظم رهبری در سالهای اخیر بیانات و رهنمودهایی در این مـورد داشـتـه انـد. این مقاله سعی دارد دیدگاههای ایشان را در این زمینه بیان کند. تعریف اصـلاحـات ، ضـرورت و اهـمـیـّت ، انـواع ، مـوضـوعـات ، نـکـات قابل توجه و آسیب شناسی اصلاحات از جمله مباحث این نوشتار است .
کـلیـد واژه هـا: اصـلاح ، اصـلاحـات ، اصـلاح طـلبـی ، اصـلاحـات انـقـلابـی و اسلامی ، اصلاحات آمریکایی .
مقدمه
شـعارهای اصلاح و اصلاح طلبی و اصلاحات همواره به عنوان مبنایی برای ایجاد تغییر در نظامهای سیاسی مورد استفاده احزاب ، گروهها و جریانهای سیاسی قرار گرفته است و معمولا از آن در انتخابات بیشتر استفاده می شود. اصلاحات به معنای سامان بخشی به نـظـم مـوجـود در جـهت نیل به وضع مطلوب و سازگاری با شرایط و مقتضیات زمان است . بـر ایـن اسـاس ، اصـلاحـات هـمـان روش بـهـبـود و سـازمـان بخشی به وضع موجود به شـکـل تـدریـجـی در زنـدگـی سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی و ایجاد تغییرات سودمند به شـیـوه تـکـامـلی و مسالمت آمیز جهت دستیابی به تعادل نظام و رفع معایب ، تصحیح خطاها برای جلوگیری از هرگونه بحران در جامعه است . علاوه بر این ، اصلاحات ممکن است یک راه و روش جدید برنامه ریزی شده برون رفت از تنگناها و مشکلات جامعه از طریق تغییر ساختار و نظمی بهتر، کارآمدتر و خردمندانه تر با به کارگیری منابع مادی و انسانی باشد.
نـظـام جـمـهـوری اسـلامـی ایـران ، در طـول تـحول خود در مقاطع و دورانهای مختلف پس از شکل گیری علی رغم همه دشواریها، با ابتناء به آموزه های دینی و آرمان متعالی اسلام و اصـل پـویـای اجتهاد که در اصل ولایت مطلقه فقیه در قانون اساسی تبلور یافته است ، اصـلاحـات زیـادی در جـامـعـه انـجام داده است . از جمله این موارد، اصلاح زیر ساختهای مهم سـیـاسـی ، اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی ، حقوقی و نظامی و امنیتی باقی مانده از رژیم پادشاهی بوده است . این روند در سالهای بعد از پایان جنگ تحمیلی و دوران سازندگی در زمـیـنـه اصـلاح زیـر سـاخـتـهـای اقـتـصـادی و سـازنـدگـی ادامـه داشـت . امـا بـه دلیـل نـادیـده انگاشتن عدالت اجتماعی ، شرایطی را فراهم کرد که منشاء اصلی تحولات سـالهـای بـعـدی در زمـینه پذیرش شعار اصلاح طلبی و اصلاحات در سالهای 1375 و 1376 ش شد.
مـقـام مـعـظـم رهـبـری ، حـضـرت آیـت اللّه العـظـمـی خـامـنـه ای در طـول سـالهـای ریـاسـت جمهوری جناب آقای خاتمی که محور اصلی کارش ، شعار اصلاح طـلبی بود، رهنمودهای مهمی در زمینه اصلاح ، اصلاح طلبی و اصلاحات ایراد کرده اند. مـقـاله حـاضـر در صـدد اسـت تـا دیدگاههای معظم له را در زمینه های تعریف ، ضرورت ، اولویت ها، انواع و آسیب های اصلاحات توضیح دهد.
تعریف اصلاحات از دیدگاه مقام معظم رهبری
در ادبـیـات سـیـاسـی ، دو واژه ((انـقـلاب )) و ((اصـلاحات )) از نظر معنا و کاربرد با هم مـتـفـاوت انـد دامنه تغییرات در انقلاب بسیار گسترده تر، اساسی تر، بنیادی تر و همه جـانـبـه تـر از اصلاحات است . حال سؤ الی که مطرح می شود این است که رابطه این دو چیست ؟ آیا انقلاب شامل اصلاحات نیز می شود یا اینکه این دو اصطلاح ، دو مقوله جدا از هم می باشند؟ در جواب این پرسش می توان گفت که چون تغییر و تحولات در انقلاب بسیار گـسـتـرده تـر از اصـلاحـات است ، انقلاب شامل اصلاحات نیز می شود. به عبارت دیگر، وقـتـی انـقلاب به وقوع می پیوندد، اصلاحات نیز در جامعه خود به خود انجام می شود. اصـولا یـکـی از اهـداف مـهـم انـقـلاب در جـامـعه ، اصلاح امور است که اصلاحات سیاسی ، اقتصادی ، فرهنگی ، اجتماعی ، حقوقی و... را در بر می گیرد.
مقام معظم رهبری به این نکته مهم توجه کرده ، معتقدند که اصلاحات در ذات و هویت انقلاب نـهـفـتـه اسـت . بـه عـبـارت دیـگـر، انـقـلاب از نـظر ایشان بزرگ ترینِ اصلاحات است . حال با توجه به موارد فوق ، این دو اصطلاح از دیدگاه ایشان تعریف خواهند شد:
اصـلاحـات یـعـنـی ایـن کـه نـقـاط مـثبت و منفی را فهرست کنیم و نقاط منفی را به نقاط مثبت تبدیل کنیم .468
ایشان در جای دیگر در تعریف اصلاح و رابطه آن با انقلاب می گویند:
اصـلاح ایـن اسـت که هر نقطه خرابی ، هر نقطه نارسایی و هر نقطه فاسدی به نقطه صـحـیـح تبدیل شود. انقلاب خودش یک اصلاح بزرگ است ... خودِ انقلاب ، بزرگ ترین اصـلاح اسـت ، تـداوم اصـلاحـات در ذات و هـویـت انـقلاب نهفته است ، ... انقلاب که بدون اصلاحات امکان ندارد.469
مقام معظم رهبری اصلاحات را چیزی جدا از انقلاب نمی داند. و در واقع ، انجام اصلاح امور در نظام جمهوری اسلامی از دیدگاه ایشان از ابتدای پیروزی انقلاب شروع شده و هنوز هم ادامه دارد، چرا که می فرمایند:
یک ملت انقلابی و هوشیار و شجاع ، به طور دائم نگاه می کند تا ببیند فسادهایی که از قبل در میان او مانده ـ بر اثر غفلت ها، و سوء مدیریت ها و سوء تدبیرها و تجاوزها ـ کدام است تا آنها را اصلاح کند. اشتباهات و خطاها کدام است تا آنها را اصلاح کند.470
هـمـان طـور کـه مقام معظم رهبری فرموده اند، این دو واژه همزاد و همراه یکدیگر می باشند؛ زیـرا بـسـیـاری از رهـبران و مردم انقلابی چون نظام سیاسی موجود کشورشان را اصلاح پذیر نمی دانند، انقلاب را سازماندهی می کنند تا اصلاحات اساسی و همه جانبه پس از وقـوع انـقـلاب انجام شود. بدیهی است که روند اصلاحی پس از انقلاب به یکباره انجام نـخـواهـد شـد. بـلکـه سـالهـا طـول می کشد. گاهی ممکن است اصلاح امور تندتر و زمانی کـنـدتـر باشد، امّا هیچ گاه متوقف نخواهد شد. سخن ایشان نیز دقیقا همین موضوع را نشان مـی دهـد. حـال بـا تـوجـه بـه ایـنـکـه ایـشـان اصـلاح را در داخـل انـقلاب مستقر می داند باید مشخص شود که معظم له چه تعریفی از انقلاب ارائه می دهند.
البته انقلاب به عنوان یک اصطلاح سیاسی عبارت است از: ((تغییر ناگهانی که در هر نـظـم اجـتـمـاعـی ، نـهـادی و سـیـاسـی مـسـتـقـر، تـحـت تـاءثـیـر نـیـروهـای مـعـمـولا مـتـشـکـل و برتر از نیروهای حافظ نظم موجود، و نه در جهت جابه جایی افراد، بلکه با هدف ایجاد یک نظم جدید به وقوع می پیوندد.))471
و انقلاب اسلامی یعنی ((تغییر حاکمیت طاغوت )) ـ هر تجاوزگر یا هر معبودی غیر از خدای تعالی ـ به منظور استقرار حاکمیت اللّه .))472
مقام معظم رهبری در تعریف انقلاب می فرمایند:
انـقـلاب بـاعـث یـک تـحـول بـنـیـادین بر اساس یک سلسله ارزشها و یک حرکت رو به جلو مـحـسـوب مـی شـود. آنـچـه در کـشـور مـا واقـع شـد، انـقـلاب اسـلامـی اسـت کـه تـحـول عـظیمی در ارکان سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی جامعه و یک حرکت روبه جلو و یک اقدام به سمت پیشرفت این کشور و این ملت بود.473
و در جای دیگر می گویند:
انـقـلاب یـک امـر دفـعـی نـیـسـت ، یـک امـر تدریجی است . یک مرحله انقلاب که تغییر نظام سیاسی است ، دفعی است ، اما در طول زمان ، انقلاب باید تحقق پیدا کند. این تحقق به آن اسـت کـه بـخـشـهـایـی کـه عـقـب مـانـده و تـحـول پـیـدا نـکـرده اسـت ، تحول پیدا کند.474
تعریف ایشان از انقلاب اسلامی ایران دارای ویژگیهای زیر است :
اولا تـعـریـف مـقـام مـعـظـم رهـبـری ، بـا تـعـریـف اصـطـلاحـی و رایـج انقلاب که آن را یک تـحـوّل اسـاسی و بنیادی در زمینه های سیاسی ، اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی می داند، مطابقت دارد.
ثـانـیـا، انـقـلاب را نـه یـک حـرکـت دفـعـی و فـوری ، بـلکـه یـک حـرکـت تـدریـجی و در طـول زمـان مـی دانـد؛ هـر چـنـد کـه مـمـکـن اسـت تـغـیـیـر نـظـام سـیـاسـی یـک عمل دفعی باشد.
ثـالثـا، ایـشـان انقلاب را یک حرکت رو به جلو و رو به پیشرفت می داند که همواره به سمت تکامل و توسعه حرکت می کند تا به اصول ، اهداف و آرمانهای خود برسد.
رابـعـا، انـقـلاب در رونـد حـرکـتـی خـود بـه سـمـت پـیـشـرفـت و تکامل ، باعث اصلاح در بخشهایی می شود که به هردلیلی ، اصلاح نشده اند. بنابراین ، انقلاب همواره به طور مستمر در حال اصلاح امور پیش می رود.
خـامـسـا، ایـن تعریف از انقلاب ، شامل اصلاحات نیز می شود که در تعریفهای دیگر کمتر بـه آن تـوجـه شـده اسـت . پـس انـقـلاب هـمـیـشـه و بـه شکل ذاتی اصلاحات را نیز به همراه خود دارد؛ چرا که مردمی که انقلاب کرده اند، به این نـتـیـجـه رسـیـده اند که نظام موجود قابل اصلاح نیست و برای اصلاح امور باید ساختار موجود را سرنگون کرد و سپس به تدریج اصلاحات را انجام داد.
اهمیت و ضرورت اصلاحات
سـؤ الی کـه در ایـنـجـا مطرح می شود این است که چه ضرورتی به انجام اصلاحات می باشد. در جواب این سؤ ال مقام معظم رهبری اصلاحات را از چند نظر ضروری می دانند:
1. فریضه بودن انجام اصلاحات :
اصـلاحات جزء ذات هویت انقلابی ، دینی نظام ماست . اگر اصلاحات به صورت نو به نـو انـجام نگیرد، نظام فاسد خواهد شد و به بیراهه خواهد رفت . اصلاحات یک فریضه است .475
2. ضروری بودن اصلاحات :
بـنـده مـعـتـقدم که اصلاحات یک حقیقت ضروری و لازم است و باید در کشور ما انجام گیرد. اصـلاحـات در کـشـور ما از سر اضطرار نیست که فلان حاکمی مجبور شود مورد مطالبات سخت قرار گیرد و گوشه و کناری را اصلاح کند.476
3. پاسخگو بودن مسئولان و نهادها:
اصلاحات به معنای حقیقی کلمه ، شامل همه دستگاههای کشور می شود. هیج دستگاهی نباید خـود را از انـتـقـاد و نـقـد مـصون و از عیب خالی بداند. همه دستگاههای کشور باید موردنقد مـنـصـفانه قرار بگیرند و همه در جهت اهداف نظام و در چارچوب آن ، رفتار خود را اصلاح کـنـنـد. هـمـه دسـتـگـاهـهـا و مـسـئولان مـشـمـول قـاعـده کـلی نـقـد، اصلاح و پاسخگویی می باشند.477
4. ضرورت اصلاحات برای دفع آفات و آسیبهای نظام :
طبق نظر مقام معظم رهبری انجام اصلاحات یک کارِ لازم است و باید انجام بگیرد. وقتی اصلاحات انجام نشود آفتها و آسیب هایی به شرح زیر برای نظام جمهوری اسلامی پیش می آید:
1. توزیع ناعادلانه ثروت ؛
2. تسلط نوکیسه های بی رحم بر گوشه و کنار نظام اقتصادی جامعه ؛
3. گسترشِ فقر؛
4. سخت شدن زندگی برای مردم ؛
5. استفاده ناصحیح از منابع کشور؛
6. فرار مغزها و عدم استفاده از مغزهایی که می مانند.478
انواع و گونه های اصلاحات
پـس از مـشـخـص شـدن اهـمیت اصلاحات در نظام جمهوری اسلامی ایران در دیدگاه مقام معظم رهـبـری ، بـایـد مـشـخـص شـود که در چه زمینه هایی نیاز به اصلاحات است ؟ به عبارت دیـگـر، انـواع و گـونـه هـای اصـلاحـات کـدامـنـد؟ بـه طـور یـقـین اگر مشخص نباشد که اصلاحات در چه موضوعهایی باید انجام شود، ممکن است اصلاح امور به خوبی صورت نگیرد. بنابراین ، ابتدا باید موضوع اصلاحات مشخص شود و سپس در همه این موضوعها و زمـیـنـه هـا، اصـلاحـات بـه طور همزمان ، هماهنگ ، مستمرّ و با یک مرکزیت مقتدر، رهبری و هـدایـت شـود تـا در بـخـشهای مختلف مورد نظر اصلاحات ناهماهنگی ایجاد نشود. مقام معظم رهبری در دو فراز از سخنان خود، موارد و موضوعهای مورد نظر اصلاحات را مشخص کرده اند. ایشان در جایی می فرمایند:
بـدیـهـی اسـت کـه در میان جامعه مواردی وجود دارد که باید اصلاح شود. ما اصلاح اداری لازم داریـم ، اصـلاح اقـتصادی لازم داریم ؛ اصلاح امنیتی لازم داریم ؛ اصلاح در قوانین و مقررات لازم داریم .479
1. اصلاح اداری :
یـکـی از عرصه های اصلاحات ، اصلاح نظام اداری یک کشور است . تمام قوانین و مقرّرات که در جهت انجام امور تصویب می شوند، جهت اجرا به سازمانها و نهادهای کشور ابلاغ می شـونـد. در صورتی که کشور دارای نظام اداری خوب ، سازمان یافته و منظم باشد، می تـوانـد کـارآیـی لازم را داشـتـه بـاشـد در غـیـر این صورت ممکن است قوانین هر چند خوب بـاشـنـد و مـسئولان و کارمندان هم همه وظایف خود را به خوبی انجام دهند، ولی پیچیدگی سازمانی و تداخل وظایف باعث سردرگمی و نارضایتی مردم شود. در هر صورت اصلاح اداری یـک کـشـور از چـنـد جـهـت مـهـم اسـت : اوّل سـاختار تشکیلاتی و سازمانی ، دوم افراد شـاغـل در نـظـام اداری کـه بـاید تجربه و تخصص لازم را داشته باشند، سوم قوانین و مـقرّرات است که باید ساده و روان بوده و پیچیده نباشند، چهارم ، مشخص شدن دقیق شرح وظایف و اهداف هر سازمان ، و پنجم ، جلوگیری از فساد و تبعیض در ادارات .480
مقام معظم رهبری در این مورد می فرمایند:
مـا احتیاج داریم که دستگاه اداری مان مقرّراتی داشته باشد که برای همه یکسان باشد و در آن تبعیض نباشد. اگر بود نقطه فاسدی است و باید اصلاح شود.481
2. اصلاح اقتصادی :
بـاید در جامعه رشوه و ارتشاء وجود نداشته باشد؛ اگر بود فساد است و باید اصلاح شود. راههای کسب ثروت باید مشروع باشد. اگر کسانی از راههای نامشروع کسب ثروت کـردنـد، این فساد است و باید اصلاح شود. اگر کسانی از امتیازات بیجا استفاده کردند، ثـروتـهـای بـاد آورده بـه دسـت آوردنـد و دیـگران را به قیمت این که خودشان ثروتمند شود، فقیر کردند، این فساد است و باید اصلاح شود و....482
عـلاوه بـر ایـن ، ایـشـان امـتـیـازات انـحـصـاری ، فقدان امنیت شغلی برای مردم ، عدم ثبات مقرّرات ، گرایش رو به رشد مصرف گرایی ، دلاّ لی ، بی انضباطی مردم و بخصوص بـی انـضـبـاطـی مـسـئولان ، عـدم رشـد جـوانـان در مـلکـات نـفـسـانـی مـثـل شـجـاعـت ، صـدق ، صـفـا، نشاط و کار، روابط جنسی ناسالم ، اعتیاد، نامطلوب بودن سـطـح شـعـور و معرفت مردم ، وظیفه ناشناسی مسئولان ، عدم امنیت برای خانواده ها، جرم و جنایت و مواردی از این قبیل را در جامعه فساد می دانند که باید اصلاح شوند.483
3. اصلاح قضائی :
از جـمـله مـوارد مـهم حقوق و آزادیهای مردم که در قانون اساسی بدانها تاءکید و تصریح شـده ، حـقـوق و آزادیهای قضایی است . طبق قانون اساسی ، مردم ایران از هر قوم و قبیله ای کـه بـاشـنـد از حـقـوق مـسـاوی بـرخوردارند484 و زن و مرد به طور یکسان در حمایت قـانـون مـی بـاشـنـد.485 حـق دادخـواهـی ،486 حـق انـتـخـاب وکیل ،487 مصونیت از تعرض ،488 مصونیت از تبعید،489 ممنوعیت از شکنجه 490 و... از جـمـله مـوارد دیگر حقوق قضایی مردم است که باید به نحو احسن اجرا شوند و در غیر این صـورت ، نـظـام قـضـایـی کـشـور نـیاز به انجام اصلاحات دارد. اگر اصلاحات اداری ، اقتصادی و امنیتی انجام شود، ولی در عرصه قضا و قضاوت اصلاحاتی انجام نشود، به طـور مـسلم روند اصلاحات با مشکل مواجه خواهد شد. مقام معظم رهبری به این مساءله توجه کرده و درباره نیاز به اصلاح قضایی چنین می گویند:
اگـر جـرم و جـنـایـت هـسـت ، اگـر دسترسی به قضاوت عادلانه نیست ؛ اگر رسیدگیهای قـضـایـی طـولانـی مـی شـود و پـرونده ها مدتها می ماند، اینها فساد است و باید اصلاح شود.491
4. اصلاح امنیتی :
تـاءمـیـن امـنـیـت یـکـی از دغـدغـه هـای مـهـم انـسـان در طـول تـاریـخ بـوده ، هـمچنین یکی از دلایـل عـمـده تـشـکـیـل دولت و حـکـومـت ، بـرقـراری امـنـیـت اسـت . در حـال حـاضـر، امـنـیـت مـقوله گسترده ای است که عرصه های نظامی ، اقتصادی ، فرهنگی ، قضایی ، سیاسی ، شغلی ، خانوادگی ، جانی ، حرمت ، احترام ، اعتبار، آموزشی و... را در بر می گیرد. قانون اساسی جمهوری اسلامی برای حفظ امنیت مردم در عرصه های فوق ، تـدابـیـری انـدیـشـیـده اسـت کـه در صـورت رعـایـت آنـهـا، هـمـه مـردم در آرامـش کـامـل بـه سـر خـواهـنـد بـود. عدم وجود امنیت باعث تشویش اذهان مردم خواهد شد و آنها نمی تـوانـنـد در زنـدگـی خـانـوادگـی ، جـامـعه و انجام وظیفه ، تمرکز فکری داشته ، تمام استعدادها و توانهاییهای خود را در راه پیشرفت و ترقی جامعه به کار گیرند.
عـلاوه بـر ایـن ، یـکـی از اهـداف و آرمانهای انقلاب اسلامی ، برقراری و تاءمین امنیت مردم بـود که در زمان پهلویها (پدر و پسر) نادیده گرفته شده بود. اگر در نظام جمهوری اسـلامـی ایـران ، بـه هـر دلیلی تا کنون در زمینه برقراری امنیت مردم قصور و کوتاهی شده باشد، به طور قطع و یقین باید اصلاح شود تا هیچ فردی در جامعه اسلامی دغدغه امنیتی نداشته باشد. رهبر معظم انقلاب می فرمایند:
اگـر کـسـانـی هـسـتـنـد کـه خـانـواده هـا را نـا امـن مـی کنند، اگر کسانی هستند که شهرها، خیابانها، جاده ها و روستاها را ناامن می کنند، این برای کشور فساد است ... و باید اصلاح شود.492
5. اصلاح قوانین و مقرّرات :
تـصـویـب و اجرای قوانین و مقرّرات ، برای برقراری نظم و امنیت و آسان شدن انجام امور کـشـور و رعایت حقوق و آزادیهای مردم است . از طرفی ، همین قانون که برای ایجاد نظم ، امـنـیـت ، صلح و آرامش و سهولت انجام امور تصویب و تاءئید شده ممکن است به علت تعدد قـوانـیـن ، پـیـچـیـدگـی و ابـهـام ، باعث سردرگمی مسئولان و مجریان و نارضایتی مردم گردد. اگر ساختار اداری یک کشور منظم و مرتب باشد و کارمندان و مستخدمان اجرایی نیز دارای تـخـصص و تجربه لازم باشند، اما قوانین و مقرّرات مناسب ، ساده ، واضح و روشن نـبـاشـنـد، نـظـام اداری کـارآیی لازم را نخواهد داشت . بنابراین ، یکی از عرصه های مهم اصلاحات ، اصلاح قوانین و مقرّرات است که مقام معظم رهبری به آن اشاره کرده است .493
موضوع اصلاحات
حـال بـا تـوجـه بـه مـشـخص شدن زمینه های اصلاحات ، باید مشخص شود که موضوع و مـحـور اصـلاحـات در ایـن زمـیـنـه هـا از نـظـر مقام معظم رهبری چیست . ایشان موضوعات مهم اصلاحات را در همه زمینه ها چنین بر می شمرند:
اصـلاحـات بـه مـعـنای حقیقی ، مبارزه با سه چیز است ؛ یکی فقر است ، یکی فساد است و یکی تبعیض .494
1. مبارزه با فقر:
با فقر باید مبارزه کرد. فقر دو نوع است ؛ فقر شخصی و فقر عمومی . با هر دو باید مبارزه شود. مبازه با فقر، یعنی تلاش برای اینکه ثروتی از منابع ملی کشور استخراج شـود و بـه دسـت مـی آیـد اولا بـه شـکـل بـهـیـنـه اسـتـخـراج شـود و ثـانـیـا بـه شـکل بهینه مصرف شود و اسراف نگردد. علاوه بر این ، انسانی که امکان زندگی در حد نـیـاز و ضـروری را نـدارد، به فساد و به خیانت و به بسیاری از کارهای خلاف دیگر و حتی به کفر کشانده می شود.495
2. مبارزه با فساد:
یـکی از مواردی که در جامعه باید در نظر گرفته و اصلاح شود، مبارزه با فساد است ؛ یعنی فساد اخلاقی ، فساد کاری ، عدم احساس وجدان در تقدیم خدمات عمومی ، عدم احساس مـسـئولیـت در مواجهه با افکار عمومی و با ذهنهای مردم . اینها بعضی از شاخه ها و شعبه های فساد است .496
3. مـبـارزه بـا تـبـعـیض :
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ، یکی از وظایف دولت را ((رفـع تـبـعـیـض هـای نـاروا و ایـجاد امکانات عادلانه برای همه در تمام زمینه های مادی و مـعـنوی )) می داند،497 علاوه بر این در قانون اساسی آمده است ((مردم ایران از هر قوم و قبیله که باشند از حقوق مساوی برخوردارند.498 و همه افراد ملت اعم از زن و مرد یکسان در حمایت قانون قرار دارند.499
اساس اصلاحات این است که ما با فقر، فساد و تبعیض مبارزه کنیم . هر اصلاحاتی ـ اگر واقعا اصلاحات باشد ـ بر محور این (ها) می چرخد. بدترین فسادها در جامعه ، رواج فقر و افـزایـش شـکـاف بـیـن فقیر و غنی است . بدترین فسادها در جامعه این است که کسانی دچـار فـسـاد مالی و اقتصادی شوند و از بیت المال مردم برای منافع شخصی و پُر کردن جـیـب خـود تـغـذیـه کـنـنـد. بـزرگـتـریـن فـسـادهـا ایـن اسـت کـه در اجـرا و اعـمـال قـانـون در جامعه تبعیض باشد و به شایستگی ها و صلاحیتها و قابلیتهای افراد توجه نشود.500
بـایـد هـدف مـبـارزه ایـنـهـا بـاشـد. اصـلاحـات حـقـیـقـی در کـشـور ایـنـهـاسـت ... هـر مـسـئول دولتـی ، هـر انسان روشن بین ، هر عالم دینی و هر فرزانه ای ، اگر این گونه اصلاحات را دنبال کند، مردم او را یاری خواهند کرد.501
بنابراین طبق بیانات مقام معظم رهبری :
اولا اصـلاحـات بـایـد در زمینه های اداری ، اقتصادی ، قضایی ، امنیتی و قوانین و مقررات انجام شود؛
ثـانـیـا، مـوضـوع انـجام اصلاحات باید مبارزه با فقر، فساد و تبعیض در همه زمینه های یادشده ، باشد؛
ثالثا، در چنین صورتی اصلاحات واقعی در جامعه انجام شده است .
نکات قابل توجه برای انجام اصلاحات
حال با توجه به ضرورت و اهمیتِ انواع و موضوعهای اصلاحات از نظر مقام معظم رهبری ، در پـی آنـیم تا ببینیم ایشان چه نکاتی را در انجام اصلاحات مورد نظر، لازم می دانند. بـه عـبارت دیگر، برای برطرف کردن معایب و نواقص موجود و زدودن مظاهر نابسامانی های جامعه و انجام اصلاحات به معنای واقعی کلمه چه نکاتی را باید مورد نظر قرار داد؟ ایـشـان بـا درایـت و تـدبیر خویش و برای جلوگیری از انحراف اصلاحات نکات مهمی را بیان کرده اند که مهم ترین آنها به شرح زیر هستند:
1. اصلاحات یک حقیقت ضروری و لازم است :
بـنـده مـعـتـقدم که اصلاحات یک حقیقت ضروری و لازم است و باید در کشور ما انجام گیرد. اصـلاحـات در کـشـور ما از سر اضطرار نیست که فلان حاکمی مجبور شود مورد مطالبات سـخـت قـرار گـیـرد و گـوشـه و کـنـاری را اصـلاح کـند. نخیر، اصلاحات جزو ذات هویت انـقـلابی و دینی ماست . اگر اصلاحات انجام نگیرد، نظام فاسد خواهد شد و به بیراهه خواهد رفت .502
2. اصلاحات باید تعریف شود:
تـعـریـف اصـلاحـات چـنـد نـتـیـجـه مـهـم در بـر خـواهـد داشـت : اوّل ایـنـکـه آیـنـده اصـلاحـات مـشخص می شود و با ترسیم آینده مشخص خواهد شد که در نهایت به کجا می خواهیم برسیم . دوم اینکه اگر از اصلاحات تعریف مشخصی نشود، ممکن اسـت الگـوی خـاصـی تـحـمـیـل شـود و کـشـور و نـظـام را دچـار مـشـکـل کـنـد. سـوم ایـنـکه ممکن است بر اثر مشخص نبودن معنای اصلاحات ، ایران نیز به سرنوشت شوروی سابق دچار شود:503
مطلب دوم این است که اصلاحات باید تعریف شود. اولا برای خود که می خواهیم اصلاحات کـنـیم ، تعریف شود و مشخص باشد که می خواهیم چه کار کنیم . ثانیا برای مردم تعریف شـود کـه مـنـظـور مـا از اصـلاحـات چـیـسـت تـا هـر کـسـی نـتـوانـد بـه میل خودش اصلاحات را معنی کند.504
3. اصلاحات باید از یک مرکز مقتدر و خویشتندار هدایت شود:
مـطـلب سـوم این است که اصلاحات بایداز یک مرکز مقتدر و خویشتندار هدایت شود تا دچار بـی رویـّگـی نـشـود. ای بـسـاکـاری کـه مـی تـوانـد در ظـرف ده سـال بـه خـوبـی و سـلامـت انـجـام گـیـرد، اگـر در ظـرف دو سـال بـخـواهـیـد آن را انـجـام دهـیـد بـه ضـایـعـات غـیـر قابل جبرانی منتهی خواهد، مثل اتومبیلی که در جاده دشوار و خطرناکی با سرعت بیش از حدّ معمول حرکت کند، اگر تصادف نکند، آسیب نبیند و نزند تعجب است !505
4. حفظ ساختار قانون اساسی :
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ، حاصل انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی (ره ) است که در 22 بهمن 1357 ش ، به ثمر نشست . قانون اساسی ، میثاق بزرگ ملی ، دینی و انقلابی ملت ایران است که بر اساس احکام و مبانی دین مبین اسلام ، طرح ریزی و تـدویـن شـده و دارای اصـول و مـبـانـی زیـادی اسـت کـه طـبـق اصـل 177 غـیـر قـابـل تـغـیـیـر و بـازنـگـری مـی بـاشـنـد. ایـن مـوارد شامل اسلامی بودن نظام ، شرعی بودن قوانین و مقررات ، جمهوری بودن ، حکومت و ولایت فقیه و نیز پایه های ایمانی و اهداف جمهوری اسلامی ، اداره امور کشور با اتکا به آرای عمومی ، دین و مذهب رسمی کشور است . بنابراین ، هرگونه اصلاحات در قوانین و مقرّرات شـامـل ایـن اصول و چهارچوبها نمی شود. علاوه بر این ، مقام معظم رهبری تاءکید می کنند کـه سـاخـتـار قـانـون اسـاسـی بـایـد در رونـد اصـلاحـات بـه طـور کـامـل حـفـظ شـود. بـدیـهـی اسـت کـه مـنـظـور ایـشـان غـیـر از مـوارد غـیـر قـابـل بـازنـگـری اسـت . البـتـه طـبـق قـانـون اساسی ، حکم بازنگری و اصلاح قانون اسـاسـی و مـوارد اصـلاح را رهبری مشخص می کند و مصوبات شورای بازنگری هم باید بـه امـضـای ایـشـان برسد.506 بنابراین ، با توجه به اینکه ، معظم له تصریح می کـنـند که در اصلاحات باید ساختار قانون اساسی حفظ شود، نتیجه گرفته می شود از نـظـر ایـشـان نـیازی به تغییر قانون اساسی نیست . رهبر نظام جمهوری اسلامی درباره حفظ ساختار قانون اساسی در جریان اصلاحات می گویند:
مـطـلب چـهـارم ، حـفـظ سـاخـتـار قـانـون اساسی در زمینه اصلاحات است ... ساختار قانون اسـاسـی بـایـسـتی به طور دقیق حفظ شود. البته در قانون اساسی بیشتر از همه چیز، نـقـش اسـلام و منبعیّت و منشاءیّت اسلام برای قوانین و ساختارها و گزینشها مطرح است ... اگـر در قـوانـیـن عـادی ، یـک جـایـی یـا اصـلی وجـود داشـتـه بـاشـد کـه در مـقـام اجرا در قـانـونـگـذاری ، بـا اسـلامـیـّت مـعـارضـه کـنـد، ایـن اصل بر آنها حاکم است (اسلامیّت ).507
5. مقابله با تندروی و تندروانی :
مـطـلب پـنـجم ، در اصلاحات ، مقابله جدی با هرگونه تندروی و تندروانی است که جاده صـاف کـن دشـمـن انـد، یـعـنـی مـدل یـلتـسـیـنـی ! هـمـه دسـتـگـاهـهـا بـایـد بـا مدل یلتسینی به شدت مقابله کنند و نگذارند یک جاه طلب ، یک فریب خورده ، یک مغرض و یک غافل بیاید و حرکت را از حالت صحیح خودش خارج کند و حالت مسابقه و تعارض به وجود بیاورد.508
مـقـام معظم رهبری از تندروی به عنوان مدل اصلاحات ((یلتسینی )) در شوروی سابق یاد مـی کـنـد کـه نـه تـنـهـا بـاعـث انـجـام اصـلاحـات نـشـد بـلکـه بـاعـث فـروپـاشـی و اضـمـحـلال کـامـل ایـن ابـرقـدرت و تـشـکـیـل کـشـورهای کوچک با قدرت و تاءثیرگذاری حـداقـل در نـظـام بـیـن المـلل گـردیـد. در واقـع ، طـرح مـُدل یـلتـسـیـنـی از اصـلاحـات ، خـود بـه مـنـزله زنـگ خـطر برای افراد تندرو در درون اصلاحات است .
6. مقابله جدّی با دخالت بیگانگان :
مـطـلب شـشـم ، مـقـابـله جـدّی با دخالت خارجیها و غربیها و بی اعتنایی به انگشت اشاره غـربـیـهـا و سـوء ظـن بـه آنهاست . البته بحث دیپلماسی و بحث ارتباطات خارجی ، بحث دیـگـری اسـت . انـسـان در مـقـام دیـپلماسی می دهد و می گیرد. قرار می بندد و همه کار می کـنـد؛امـّا در مـسـائل اسـاسـی نظام ، بایستی انگشت اشاره آنها را با سوء ظن مورد ملاحظه قرار داد... آنها به هیچ وجه حُسن نیت ندارند.509
7. هماهنگی اصلاحات در بخشهای مختلف :
مـطـلب هفتم ، هماهنگی اصلاحات در بخشهای مختلف است و این نکته مهم است . در بعضی از بـخـشـهـا، اصلاحات پیچیده و دشوار و کُند است . مثلا در بخش اقتصادی ، کار بسیار کُند انـجام می گیرد؛ توزیع عادلانه درآمدها نیز همین طور است .... اصلاح ساختار اداری ، کار بسیار دشوار، پیچیده و سنگینی است .510
8. مقابله با عوامل تجزیه قومی در کشور:
مـطـلب هـشـتم ، مقابله جدّی با عوامل تجزیه قومی در کشور است . من این را عرض می کنم ؛ بـخـصـوص خـطـاب من به کسانی است که در این بخش صاحب مسؤ ولیتند، چه در وزارت کشور، چه در جاهای دیگر. توجه کنید؛ امروز انگیزه تحریک قومیتها جدّی است .511
انواع اصلاحات از نظر ارزشی
مقام معظم رهبری ، اصلاحات را به دو دسته تقسیم می کند: اصلاحات اسلامی و انقلابی ، و اصلاحات امریکایی .
1. اصـلاحـات اسـلامـی و انقلابی : منظور از اصلاحات این است که هر نقطه خرابی ، هر نـقـطـه نـارسـایـی و هـر نـقـطـه فـاسـدی بـه نـقـطـه صـحـیـح تـبـدیـل شـود. از ایـن رو، انـقـلاب خودش یک اصلاح بزرگ است . منظور من از اصلاحات ، اصـلاحـات اسـلامی است ، نه اصلاحات امریکایی ، منظور از اصلاحاتی که رئیس جمهور محترم (خاتمی ) بیان می کند هم ، همین اصلاحات اسلامی است .512
2. اصـلاحـات امـریکایی و ویژگیهای آن : نوع دیگر اصلاح طلبی اصلاحات امریکایی اسـت . هـدف امـریـکـا از طـرح ایـن گـونـه اصـلاحـات ، دنـبـال کـردن مـنـافع خویش است . اگر امریکا از شعار اصلاح طلبی حمایت می کند، دروغ اسـت . امـریـکـا از اصـلاحـات بـه مـعـنـای واقـعـی کـلمـه ، طـرفـداری نـمـی کـنـد. آنها با اصـل اصـلاحـات و انـقـلاب در ایـران مـخـالفـنـد؛ زیـرا مـی خـواهـنـد روحـیـه اسـتـقـامـت و استقلال ملت ایران از بین برود:513
امـریـکـایـی ها می گویند حجاب شما از بین برود؛ مرزهای اخلاقی و دینی شکسته شود ؛ حکومت قرآن و انطباق قوانین به اسلام نباید باشد. این یعنی اصلاحات ! اینها اصلاحات امریکایی است .514
بنابراین ، با توجه به اینکه ، امریکا مخالف انقلاب و نظام جمهوری اسلامی ایران است ، پـس هـدف از دنـبـال کـردن اصـلاحـات از سـوی آن کـشـور در ایـران ، آن اسـت کـه اصـول و ارزشـهـایـی را که در جامعه ایران ، پس از پیروزی انقلاب به وجود آمده اند از بین ببرد واستحاله کند.
عـلاوه بـر ایـن ، مـقـام مـعظم رهبری در مورد ادعای رئیس جمهور امریکا در مورد طرفداری از جناح اصلاح طلبان و اصلاحات در ایران معتقدند که :
اولا، شما طرفدار هیچ جناحی از جناحهای معتقد به انقلاب در ایران نیستید؛ ثانیا، طرفدار اصلاح هم در ایران نیستید. هر اصلاحی بخواهد در این کشور انجام بگیرد، یقینا بر خلاف نظر رژیم دیکتاتور، مستبد و سلطه جوی بین المللی امریکاست ؛ ثالثا، اگر بر فرض ، چـیزی به نام اصلاحات باشد که نسخه آن را شما برای ملت ایران بنویسید، آنها این اصلاحات را اصلاحات امریکایی خواهند دانست و آن را در زباله دان می اندازند.515
آسیب شناسی اصلاحات
انـقـلاب و اصـلاحـات نـیـز هـمانند سایر پدیده های اجتماعی و انسانی دچار آسیبهایی می شـونـد که در روند انجام اصلاح امور باید به آنها توجّه کرد و به فکر علاجش برآمد. واژه آسـیب شناسی (pathology) از علوم پزشکی به علوم اجتماعی وارد شده و به معنای ((مـطـالعـه عـلل بـیـمـاری و عـوارض و عـلائم غـیر عادی می باشد.))516 پدیده های علوم انـسـانـی نـیـز هـمـانـنـد خود انسان که دارای بیماریهایی است ، می توانند دچار آسیب ها و عـوارض غـیر عادی شوند که اگر به موقع شناسایی و راه علاج آنها مشخص نشوند ممکن است ، آن پدیده را به ورطه نابودی بکشاند. انجام اصلاح امور یک جامعه با توجه زمینه هـای گـونـاگـون آن نـیـاز بـه تـوجـّه و دقـت بـیـشـتـر دارد. مقام معظم رهبری ، ضمن طرح مـسـائل اصـلاحـات ، بـه آسـیـبـهـای آن نیز توجه کرده سردمداران و مجریان آن را بدانها معطوف داشته اند. که به مهم ترین آنها اشاره می کنیم .
1. بی توجهی به ارزشهای انقلاب :
قـبـل از پـیـروزی انـقـلاب اسلامی ، دو الگوی شرقی و غربی برای انجام انقلاب وجود داشـت کـه بـا تـوجـه بـه ویـژگـیـهـای جـامـعـه ایـران نـمـی تـوانـسـت مـورد قبول مردم ایران باشد.
به همین دلیل امام خمینی (ره ) رهبر و بنیانگذار انقلاب اسلامی ، الگوی جدیدی از انقلاب را که ریشه در اسلام داشت به مردم ایران ، ارائه داد و مردم با توجه به ارزشهای دینی خود، رژیم شاه را سرنگون کردند و جمهوری اسلامی ایران را که خود یک الگوی جدیدی از حکومت بود، تشکیل دادند.
انـقـلاب اسـلامـی ایران با توجه به دین اسلامی و مذهب تشیع ، دارای ارزشهایی از جمله ایـمـان ، دیـنـداری ، عـدالت ، دوری از اسـراف و تجمل گرایی در سطح زمامداران ، سلامتی دینی و اخلاقی زمامداران ، رواج اخلاق فاضله ، آزادی فـکـر و بـیـان ، اسـتـقـلال سیاسی و فرهنگی و اقتصادی و حکومت مردمی بود. این ارزشـهـا، بـنـای نـظام جدید جمهوری اسلامی قرار گرفتند و زندگی نوینی بر اساس آنها، در ایران اسلامی آغاز شد.517
مـقـام معظم رهبری در روند اصلاحات در مورد این ارزشها به سه نکته مهم تاءکید می کند. اوّل ایـنـکـه این ارزشها باید مورد توجّه باشد و به شدت از آنها حراست شود. دوم اینکه هر دو جناح باید به همه این ارزشها توجه کنند نه اینکه هر جناحی به یک یا چند مورد آن تـوجّه کند. سوم اینکه ، در جریان اصلاحات انقلابی ، باید به این ارزشها توجه شود و اگـر در جـریان اصلاحات ، اصلاح امور، پیشرفتها و نوع آوریها بر اساس ارزشهای انـقـلاب نـبـاشـد، جـامـعـه دچـار نـاکـامـی خـواهـد شـد. در واقـع ، ایـن اصـول و ارزشـهـای انـقـلاب باید در روند اصلاحات نیز مورد توجّه ، دقت و مراقبت قرار گـیـرنـد و در چـهـارچـوب آنـهـا، تـحـول و حـرکـت رو بـه جـلو بـا جـدیـت دنـبـال شـود.518 با توجه به این بیانات مقام معظم رهبری ، یکی از مهم ترین آسیبهای اصلاحات این است که ارزشهایی که انقلاب اسلامی برای اجرای آنها به وقوع پیوست ، نـادیـده گـرفـته شوند و یا اینکه به آنها توجّه نشود. چون ایشان ، انقلاب را یک حرکت رو به جلو و رکود، سکون و سکوت را موجب جمود، تحجّر و کهنگی می داند و معتقدند اگر چـنین اتّفاقی رخ داد، ارزشها نیز کارآیی خود را از دست می دهند، زیرا کهنگی دنباله اش ویـرانـی اسـت و اگـر بـخواهیم کهنگی به وجود نیاید باید روند انقلاب و اصلاحات رو بـه جـلو بـاشـد و ایـن حـرکـت رو بـه جـلو هـمـانـی اسـت که من از آن تعبیر به اصلاحات انقلابی می کنم .519
2. خـطـر تـحجّر و انحراف :
در واقع ، این نوع آسیب مربوط به افراد تندرو در دو جناح سـیـاسـی مـوجـود در کـشـور اسـت ؛ زیـرا ایـشـان مـعـتـقـدنـد کـه در داخـل ایـن جـنـاحـهـا بـعضی بیشتر به ارزشها توجه می کنند اما بعضی دیگر بیشتر به تـحـول و پـیـشـرفـت تـوجـه مـی کـنـنـد، بـه هـمـیـن دلیـل کـمـتـر هـمـدیـگـر را تـحـمـل مـی کـنـنـد. اگـر ایـن دو جـنـاح یـکـدیـگـر را بـیـشـتـر تحمل کنند، نه تنها این به حال جامعه مضر نیست بلکه مفید هم هست و در این صورت این دو به یکدیگر کمک می کنند و مکمل یکدیگر می شوند. مطلوب این است که همه افراد و جناحها بـه هـمـه ارزشـهـای انـقـلاب در رونـد اصـلاحـات تـوجـه داشـتـه بـاشـنـد و بـه آنـهـا عمل کنند:520
آنهایی که به ارزشها توجه می کنند و تحول و تغییر و پیشرفت را نادیده می گیرند، خـطـر تـحـجـّر تـهـدیـدشـان مـی کـنـد. آنـهـایـی کـه بـه تـحـول و تـغـیـیـر تـوجـّه مـی کـنـنـد و ارزشـهـا را در درجـه اول قـرار نـمـی دهـند، خطر انحراف برایشان وجود دارد... هر دو طرف باید مواظب باشند. مبادا گروه اوّل دچار جمود تحجّر شوند. مبادا گروه دوم دچار انحراف و زمینه سازی برای دشمنان و مخالفان اساس ارزشها شوند.521
3. خطر نفوذ دشمن در میان متولّیان و کارگزاران :
آسـیـب دیـگر اصلاحات از دیدگاه مقام معظم رهبری ، خطر نفوذ دشمنان در دو جناح از طریق افراد نفوذی است :
از هـر دو طـرف ممکن است افرادی نفوذ کنند. گاهی یک دشمن از هر دو طرف نفوذ می کند. از آن طـرف بـه عـنوان ارزش گرایی می آید و با هرگونه تحوّلی مخالفت می کند. از این خـطـرنـاک تـر، ایـن طـرف قـضـیـه اسـت کـه بـه عـنـوان تـغـیـیـر و تـحـول و پـیـشـرفـت ، کـسـانـی بـیـایـنـد کـه بـا ارزشـهـا، بـا اصل نظام و با اصل تدیّن و با اصل عدالت اجتماعی مخالفت کنند.
آن رهبر فرزانه معتقدند که این افراد نفوذی در دو جا ممکن است بیشتر نفوذ پیدا کنند:
اوّل در بـدنـه اقـتـصـادی کـشـور کـه ایـن یـک امـر خـطـرنـاکـی اسـت . چـون اقـتـصـاد، مال و ثروت در جامعه مهم است و باید در دست افراد امین باشد. این افراد نفوذی که آدمهای بـیـگـانـه و غـریـبـه هستند، با نام تحوّل ، تغییر، پیشرفت و اصلاح ممکن است وارد میدان شـونـد و با عدالت اجتماعی و رفع تبعیض با نام دین مخالفت کنند، ولو اگر به زبان نـیـاورنـد. دوم کـه خـطرناک تر از اولی است این است که افراد نفوذی در مراکز فرهنگی نـفـوذ کـنند و ذهن ، ایمان ، باورها و ارزشهای مردم را قبضه کنند و در اختیار خود بگیرند؛ یـعنی همان چیزی که در غرب اتّفاق افتاد، در اینجا نیز اتّفاق بیفتد و آن همان سرمایه سالاری است . سرمایه داران همچنان که در غرب ، رادیوها و تلویزیونها و مراکز خبری و رسـانه ای را در اختیار دارند، به داخل کشور بیایند و مراکز فرهنگی را هم تصرف کنند و از طریق فرهنگ تاءثیر بگذارند و این همان تهاجم فرهنگی است .522
4. بـی تـوجـهی به طرح همه جانبه امریکا برای فروپاشی نظام (گورباچفیزه کردن ایران ):
آسـیـب دیگری که مقام معظم رهبری در مورد انجام اصلاحات در ایران به آن بسیار تاءکید کـرده و در دیـدار کـارگـزاران نـظـام در یـک جـلسـه بـه طـور مفصل در مورد آن بحث کرده اند، بی توجهی به طرح همه جانبه امریکا برای فروپاشی نـظـام جـمـهـوری اسـلامـی ایران همانند شوروی سابق و به اصطلاح گورباچفیزه کردن ایـران اسـت . ایـشـان ابـتـدا ضـمـن تـاءکـیـد بـر ایـنـکـه از اوّل انـقـلاب تـا امـروز در مـسـائل گوناگون و در عرصه های مختلف این نظام با جوانب و جـریانهای گوناگون بوده ام و هم آدمها و حرفها را می شناسم و هم با تبلیغات رسانه ای دنـیـا آشـنـا هـسـتـم ، بـه یـک جـمـع بـنـدی در مـورد مسائل ایران رسیده ام که خلاصه آن عبارت است از اینکه :
یـک طـرح هـمـه جـانـبـه امـریکایی برای فروپاشی نظام جمهوری اسلامی طراحی شده و جـوانـب آن از هـمه جهت سنجیده شده (است .) این طرح ، طرح بازسازی شده ای است از آنچه کـه در فـروپاشی اتّحاد جماهیر شوروی اتّفاق افتاد. به نظر خودشان می خواهند همان طرح رادر ایران اجرا کنند.523
رهبر انقلاب ، ضمن بیان این طرح ، چند نکته را نیز تذکر می دهند:
نـکـتـه اول این است که وقتی می گوییم طرح امریکایی ، معنایش این نیست که بقیه بلوک غـرب در ایـن زمـینه با امریکا همکاری نداشتند؛ چرا که همه غرب و همه اروپا در این زمینه بـه شـدت بـا امـریکا همکاری می کردند. نقش آلمان و انگلیس و بعضی از کشورهای دیگر به صورت بارز بود.524
نـکـتـه دوم ایـن اسـت کـه وقـتـی مـی گـویـیـم طـرح امـریـکـایـی ، مـعـنـایـش ایـن نـیـست که عـوامـل داخـلی فـروپـاشـی شـوروی سـابـق را نـادیـده مـی گـیـریـم . عـوامـل داخـلی شـوروی هـم مـثـل فقر شدید اقتصادی ، فشار بر مردم ، اختناق شدید، فساد اداری و بـوروکراسی و انگیزه های قومی و ملی نیز در فروپاشی آن نقش داشتند و غرب از این عوامل نیز به بهترین وجه استفاده کرد.525
نـکـتـه سـوم ایـن کـه ایـن طـرح یـک طـرح نـظـامـی نـبـود، بـلکـه در درجـه اوّل یک طرح رسانه ای بود که عمدتا به وسیله تابلو، پلاکارد، روزنامه ، فیلم و غیره اجـرا مـی شـد. حـدود شـصت درصد آن مربوط به تاءثیر رسانه ها و ابزارهای فرهنگی بـود. عـوامـل اقـتـصـادی و سـیـاسـی در درجـه دوم اهـمـیـت قـرار داشـت و عامل نظامی هیچ تاءثیری در آن نداشت .526
حـضـرت آیـت اللّه العـظـمی خامنه ای ، ضمن شرح چگونگی ماوقع فروپاشی شوروی و نقش مطبوعات و افراد نفوذی و چگونگی فریب گورباچف و نفوذ غرب در یلتسین ، نشان مـی دهـنـد کـه بـه طـور دقـیـق و کامل فروپاشی این کشور را نظاره کرده و آن را با روند اصـلاحـات در زمـان جـنـاب آقـای سـیـد مـحمد خاتمی مقایسه کرده اند. اما ایشان معتقدند که امـریـکـائیـهـا و غـرب در مـورد ایـران دچـار چـنـد اشـتـبـاه اسـاسی شدند: اولا آقای خاتمی گـورباچف نیست ، ثانیا اسلام کمونیست نیست ، ثالثا نظام مردمیِ جمهوری اسلامی ، نظام دیـکـتـاتـوری پـرولتـاریـا نـیـسـت ، رابـعـا ایـرانِ یـکـپـارچـه هـمـانـنـد شـوروی مـتـشکل از سرزمینهای به هم سنجاق شده نیست و خامسا به نقش رهبریِ دینی و معنوی در این نـظـام تـوجـه نـشـده اسـت ؛ زیـرا ایـن گـونـه رهـبـری در جـهـان بـی بدیل است .527
ایشان در پایان متذکر می شوند:
البته اینها اشتباهاتی نیست که اگر من ذکر کردم ، آنها بتوانند اصلاحش کنند؛ نه (آنها) اشـتباه در شناخت واقعیتها دارند (و) بر اساس این اشتباه برنامه ریزی می کنند و برنامه ریـزی غـلط از آب در مـی آیـد و لذا مـوفـق نـمـی شـونـد. آنـها در دفاع از رژیم پهلوی ، بـرنـامـه ریـزی کـردنـد و بـا هـمـه قـدرت ایـسـتـادنـد؛ مـنـتـهـا در شـنـاخـت مسائل ایران ، در شناخت مردم ایران ، در شناخت روحانیت و در شناخت دین اشتباه کرده بودند، لذا شـکـسـت خـوردنـد. ایـنـجـا (اصـلاحـات ) هـم سـرنوشتشان جزء این نیست و شکست خواهند خورد.528
خلاصه و نتیجه گیری
شعار اصلاح و اصلاح طلبی همواره به عنوان مبنایی برای تغییر نظامهای سیاسی مورد استفاده احزاب ، گروهها، جریانهای سیاسی و زمامداران قرار گرفته است . یکی از اهداف مـهـم انـقـلاب اسـلامـی از ابـتـدای شـکل گیری آن توسط امام خمینی (ره )، انجام اصلاحات گـسـتـرده و وسـیـع در مـسـائل مـادی و مـعـنـوی جـامـعـه اسـلامـی بـوده اسـت . و بـه هـمـیـن دلیـل از ابـتدا تاکنون ، اصلاحات زیادی در جامعه انجام شده است . این شعار پس از روی کـار آمـدن جـنـاب آقـای خـاتـمـی بـه عـنـوان رئیـس جـمـهـور در سال 1376 ه . ش ، به عنوان یک گفتمان برتر دوباره جان تازه ای گرفت و بحث روز شد.
مـقـام مـعـظـم رهـبـری نـیـز چـه در زمـان دولت هـشـت سـاله آقـای خـاتـمـی و چـه قـبـل و بـعد از آن ، رهنمودهای مهمی درباره اصلاحات و انجام آن در جامعه ایران داشته اند که از مجموع این بیانات و رهنمودها، نتایج زیر به دست می آید:
1. اصـلاحـات نـه تـنـهـا در ذات و هـویـت انقلاب است ، بلکه انقلاب خودش بزرگ ترین اصلاح است .
2. انـجـام اصـلاحـات یـک حـقـیـقت ضروری و بالاتر از آن ، یک فریضه دینی است که در صـورت انـجـام نـشـدن آن جـامـعـه دچـار گـسترش فقر، توزیع ناعادلانه ثروت ، سلطه نوکیسه ها بر مراکز اقتصادی ، سخت تر شدن زندگی مردم ، عدم استفاده درست از منابع کشور، فرار مغزها و.. می گردد.
3. اصلاحات در عرصه های مختلف مثل اصلاح اداری ، اقتصادی ، قضایی ، امنیتی و اصلاح قـوانـیـن و مـقـرّرات بـایـد انـجـام شـود. امـا اصـلاحات به معنای حقیقی که همان اصلاحات انقلابی و اسلامی است باید مبارزه با فقر، فساد و تبعیض باشد.
4. در روند انجام اصلاحات باید اولویتهایی در نظر گرفته شوند که مهم ترین آنها، تعریف اصلاحات ، هدایت از یک مرکز مقتدر، حفظ ساختار نظام ، مقابله با تندروی و دخالت بیگانگان ، و مقابله با عوامل تجزیه قومی در کشور است .
5. اصلاحات دو نوع است . اصلاحات اسلامی و انقلابی و اصلاحات امریکایی . آنچه که مـسـئولان و مـردم ایـران بـه دنـبـال آن هـسـتـنـد، اصـلاحـات نـوع اوّل است .
6. اصـلاحـات هـمانند سایر پدیده های اجتماعی دارای آسیبهایی می باشد که عبارتند از: بـی تـوجـهـی بـه ارزشـهـای انـقـلاب ، تـحـجـّر و انـحـراف ، نـفـوذ افـراد بـیـگـانه در داخل جناحهای داخلی و گورباچفیزه کردن ایران .
پی نوشتها:
468. بیانات مقام معظم رهبری در اجتماع زائران حرم مطهر امام رضا(ع )، 2 / 1 / 1383.
469. بیانان مقام معظم رهبری در خطبه های نماز جمعه تهران ، 26 / 1 / 1379.
470. همان .
471. عـلی آقـا بـخـشـی و مـیـنـو افشاری راد، فرهنگ علوم سیاسی (تهران ، نشر چاپار، 1379) ص 507.
472. همان ، ص 302.
473. بیانان مقام معظم رهبری در خطبه های نماز جمعه تهران ، 26 / 2 / 1379.
474. همان .
475. دیدار با کارگزاران نظام ، 19 / 4 / 1379.
476. همان .
477. سخنرانی در اجتماع زائران حرم مطهر امام رضا (ع )، 20 / 1 / 1383.
478. پـرسـش و پـاسخ از محضر رهبر معظم انقلاب اسلامی (گردآوری و تنظیم مؤ سسه فرهنگی قدر ولایت ، 1380) ص 349.
479. خطبه های نماز جمعه تهران 26 / 1 / 1379.
480. بـیـانـات مـقـام مـعـظـم رهـبـری در جـمـع مـردم اسـتـان اردبیل ، 3 / 5 / 1379.
481. خطبه های نماز جمعه تهران ، 26 / 1 / 1379.
482. خطبه های نماز جمعه تهران ، 26 / 1 / 1379.
483. همان .
484. قانون اساسی ، اصل 19.
485. همان ، اصل 20.
486. همان ، اصل 34.
487. همان ، اصل 35.
488. همان ، اصل 22.
489. همان ، اصل 33.
490. اصل 38.
491. خطبه های نماز جمعه تهران ، 26 / 1 / 1385.
492. همان .
493. همان .
494. بـیـانـات مـقـام مـعـظـم رهـبـری در جـمـع مـردم اسـتـان اردبیل ، 3 / 5 / 1379.
495. بـیـانـات مـقـام مـعـظـم رهـبـری در دیـدار بـا مـردم اسـتـان اردبیل ، 3 / 5 / 1379.
496. همان .
497. قانون اساسی ، اصل سوم بند9.
498. همان ، اصل 19.
499. همان ، اصل 20.
500. بـیـانـات مقام معظم رهبری در دیدار با مدیران و مسئولان وزارت آموزش و پرورش ، 26 / 4 / 1381.
501. بـیـانـان مـقـام مـعـظـم رهـبـری در جـمـع مـردم اسـتـان اردبیل ، 3 / 5 / 1379.
502. دیدار با کارگزاران نظام ، 19 / 4 / 79.
503. همان .
504. همان .
505. همان .
506. قانون اساسی ، اصل 177.
507. در دیدار با کارگزاران نظام ، 19 / 4 / 79.
508. همان .
509. همان .
510. پرسش و پاسخ از محضر رهبر معظم انقلاب اسلامی ، همان ، ص 353، 354.
511. همان ، ص 354.
512. مضمون بیانات مقام معظم رهبری در خطبه های نماز جمعه 26 / 1 / 79.
513. بیانات مقام معظم رهبری در خطبه های نماز جمعه تهران ، 26 / 1 / 1379.
514. همان .
515. بـیـانـات مـقـام مـعـظـم رهـبـری در دیـدار جـمعی از مدیران و مسئولان وزارت آموزش و پرورش ، 26 / 4 / 1381.
516. عـبـاس آریانپور و منوچهر آریانپور، فرهنگ دو جلدی انگلیسی ـ فارسی ، ج 2، ص 1569.
517. بیانات مقام معظم رهبری در خطبه های نماز جمعه تهران ، 23 / 2 / 1379.
518. همان .
519. همان .
520. همان .
521. همان .
522. همان .
523. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام ، 19 / 4 / 1379.
524. همان .
525. همان .
526. همان .
527. همان .
528. همان .