×

مقاله انتخابی; امتحان الهی

انسان از همان ابتدای خلقت با وسایل و ابزارهای گوناگون، آزمایش و امتحان شده است. آنان نیز از این امتحانات سربلند و پیروز بیرون آمده اند و بدین وسیله شایستگی خویش نتیجه این همه سختی و شداید و آزمایش های الهی، ظاهر شدن گوهر وجود و درونی انسان خداوند جواب این پرسش را در ادامه همین آیه با ذکر جمله: (وبشر الصابرین) داده است. وقتی انسان بداند که حوادث و سختی های این جهان گذرا است و همراه هر سختی، آسانی این نیروی پولادین، سدی است در برابر تمام مشکلات. توجه به این حقیقت که آزمایش های الهی در مورد پیامبران بسیار سنگین تر و سخت تر از امتحانات الهی به گونه ای است که تنها مربوط به فرد نمی شود، بلکه گاهی خداوند این همان نیرویی است که جوانان ما در سختی های خداوند در قرآن کریم ابزارهای مختلفی را برای آزمایش الهی بیان کرده است که از آن

چکیده ماشینی


تعداد بازدید : 4397     تاریخ درج : 1390/08/08

49

مریم میرعالی، شماره اشتراک 5593، از اندیمشک

انسان از همان ابتدای خلقت با وسایل و ابزارهای گوناگون، آزمایش و امتحان شده است. نمونه های بارز امتحان های سخت الهی را در مورد پیامبران الهی شنیده ایم، که اغلب آنان نیز از این امتحانات سربلند و پیروز بیرون آمده اند و بدین وسیله شایستگی خویش را در رسالت الهی به اثبات رسانیده اند. اول کسی که مورد آزمایش الهی قرار گرفت، آدم ابوالبشر(ع) بود.

قرآن در آیاتی ابتدا قضیه آفرینش انسان (آدم) و سجده کردن تمام ملائکه به جز شیطان را بیان می کند و در ادامه به ساکن شدن آدم در یکی از باغ های سرسبز زمینی و امتحان او و همسرش می پردازد: (وقلنا یا آدم اسکن انت وزوجک الجنة وکلا منها رغداً حیث شئتما…;1 و به آدم گفتیم تو و همسرت در بهشت ساکن شوید و هرچه می خواهید از نعمت های آن گوارا بخورید، ولی به این درخت مخصوص نزدیک نشوید که از ظالمان خواهید شد.)

[ نقش امتحان الهی در تکامل انسان

در این که سختی ها و مصایب، آدمی را چه از حیث روحی و چه از حیث جسمی آزموده و قوی می کند، شکی نیست. چنان چه اگر در زندگی مخترعین، دانشمندان و بزرگان دین و علم، تفحصی بکنیم، درمی یابیم که در اثر نیازها و مشکلات و سختی ها به این درجه رسیده اند.

امام صادق(ع) می فرماید: (اِنَّ الله اِذا اَحَبَّ عَبداً غَتَّهُ بِالبلاء غَتَّاً;2 خدا زمانی که بنده ای را دوست بدارد، او را در دریای شداید غوطه ور می سازد.)

و هم چنین می فرماید: (اِنَّ اَشَدَّ الناس بَلاءً الاَنبیاءُ ثُمَّ الذین یَلُونَهم ثُمَّ الاَمثَلُ فالاَمثلُ;3 پرگرفتارترین مردم، انبیا هستند، در درجه بعد کسانی که از حیث فضیلت بعد از ایشان قرار دارند، و سپس هرکس که با فضیلت تر است به ترتیب از بالا به پایین.)

[ هر که بامش بیش، برفش بیشتر

کسانی که سختی ها و مشکلات مسیر زندگی خویش را با صبر و ایمان به خدا طی می کنند و در این راه ضعف به خود راه نمی دهند و به کمالات و فضایل دست یافته اند، خداوند آن ها را دوست می دارد و عزیز می شمرد.

کوتاه دیدگان همه راحت طلب کنند

عارف بل، که راحت او در بلای اوست

امام باقر(ع) در مورد مصایبی که به خاندان رسالت وارد شده، می فرماید: (این مصایب نه به دلیل گناهی بود که مرتکب شده باشند و نه به دلیل معصیتی که با خدا مخالفت کرده باشند، بلکه درجات کمال و کرامت از جانب خداوند بود که می خواست به آن درجات برسند).4

دیل کارنگی در کتاب آیین زندگی می گوید: (هرچه بیشتر در زندگی مردان کامیاب مطالعه کرده ام، بدین نتیجه رسیده ام که علت موفقیت اغلب آن ها مدیون موانعی بوده است که در زندگیشان پیش آمده).

همه عمر تلخی کشیده است سعدی

کـه نـامش برآمـد بـه شیریـن زبـانی

[ امتحان و ظهور گوهر انسان ها

در سخنی از امام علی(ع) آمده است: (فی تَقَلّبِ الاحوال عُلِمَ جَواهرُ الرجال والایّام تُوضِح لک السرائر الکامنه;5 در پیش آمدهای مختلف زندگی و فراز و نشیب های حیات، گوهرهایی که در وجود مردان بزرگ نهفته است، معلوم می گرددو روزگار استعدادهای نهانی افراد را نمایان می کند.)

گـوهـر قیمـتی از کـام نهنگـان آرنـد آن که او را غم جان است به دریا نرود

نتیجه این همه سختی و شداید و آزمایش های الهی، ظاهر شدن گوهر وجود و درونی انسان است، ولی اثری که مهم تر از آن است و انسان را به سوی کمال شایسته اش رهنمون می کند، آبدیده کردن روح انسان و پولادین کردن جسم و اراده او است. به همین دلیل است که نه تنها باید با سختی ها و مصائب روبرو شد و آن ها را تحمل کرد، بلکه باید از سختی های گذشته نیز درس گرفت تا هنگام نعمت و خوشی به خود مغرور نشویم: (اَلَم یجدک یتیماً فَاوی و وجدک عائلاً فَاَغنی;6 مگر نه آن است که تو را یتیم یافت و جا داد، و محتاجت دید و بی نیازت کرد. پس اکنون که به قدرت رسیده ای، بر یتیم تسلط مجو و قهر مکن و با فقیر خشونت مکن.)

این آیه، یک درس تربیتی و آموزنده را بازگو می کند، زیرا یادآوری سختی ها نیز در رشد انسان تأثیر دارد و اگر چنین نبود، فلسفه امتحان الهی چه چیزی می توانست باشد؟

پیامبر(ص) می فرماید: (اِنَّ اللهَ لَیُغذی عَبدَهُ المؤمن بالبلاء کما تُغَذّی الوالدَةُ ولدها بِاللَّبَن;7 خداوند بنده با ایمان خود را با بلا و سختی ها تغذیه می کند، همان طور که مادر فرزندش را با شیر تغذیه می نماید.)

و چنین است که میلتون گوید: (بهترین مردمان از لحاظ عمل آن هایند که بیشتر رنج برده اند.)8

رنج گنج آمد که رحمت ها در اوست

مغز تازه شد چو بخراشید پوست

ای برادر موضع تاریک و سرد

صبر کردن بر غم و سستی و درد

چشمه حیوان و جام مستی است

کان بلندی ها همه در پستی است

[ چگونگی برخورد با امتحان

خداوند در آیه 155 سوره بقره می فرماید: (به طور مسلم ما همه شما را با اموری چون ترس و گرسنگی و… آزمایش می کنیم.)

این آیه شریفه تأکید بر همگانی بودن سنت الهیِ امتحان می کند. پس باید فکری برای مقابله با این امتحانات کرد و اندیشید که چگونه باید از میدان آزمایش الهی پیروز بیرون آمد. در این جا به چند نمونه از کارهای مؤثر در مقابل امتحانات الهی اشاره می کنیم:

الف) صبر و شکیبایی:

خداوند جواب این پرسش را در ادامه همین آیه با ذکر جمله: (وبشر الصابرین) داده است. یعنی تنها صابرین هستند که آزمایش های الهی را با پیروزی سپری می کنند. پیامبرانی چون: نوح، ایوب و ابراهیم(ع) کسانی بودند که با توسل به (صبر) از مشکلات پیروز بیرون آمدند.

ب) نماز (یاد خدا):

نماز به عنوان خط ارتباط انسان با نیروی بزرگ و مطلق جهان (خدا) انسان را قوی و استوار نگه می دارد. در بسیاری از آیات قرآن نیز کلمه (صبر) همراه (صلاة) آمده است. از امام صادق(ع) نقل شده که فرمودند: (هنگامی که با غمی از غم های دنیا روبرو می شوید، وضو گرفته، به مسجد بروید، نماز بخوانید و دعا کنید، زیرا خداوند دستور داده: (واستعینوا بالصبر والصلوة).9

هم چنین در کتاب (کافی) از امام صادق(ع) می خوانیم: هنگامی که مشکل مهمی برای علی(ع) پیش می آمد، به نماز برمی خاست. سپس این آیه را تلاوت می فرمود: (واستعینوا بالصبر والصلاة).10

ج) توجه به گذرا بودن حوادث:

وقتی انسان بداند که حوادث و سختی های این جهان گذرا است و همراه هر سختی، آسانی است، با تحمل سختی ها (شب سیه) انتظار روزی را می کشد که خوشی ها (روز سپید) فرا برسد.

د) نیروی ایمان:

ایمان، به عنوان بزرگ ترین نیروی مثبت درونی، در بسیاری از حوادث و مشکلات، راه اصلی و اساسی به شمار می رود. مؤمنان سختی ها را کوچک تر از آن می بینند که باعث شکست آنان شود. این نیروی پولادین، سدی است در برابر تمام مشکلات.

هـ) توجه به تاریخ پیشینیان:

توجه به این حقیقت که آزمایش های الهی در مورد پیامبران بسیار سنگین تر و سخت تر از مشکلات ما است، نوعی آرامش را در وجود آدمی پدید می آورد و تحمل سختی ها را آسان می کند. تاریخ هر ملت و قومی پُر است از مشکلات طاقت فرسای گذشتگان و بزرگان در راه ایمان و اعتقاد و ارزش های الهی.

قرآن کریم برای دل داری پیامبر(ص) و تقویت روحیه ایشان، با اشاره به سرگذشت گذشتگان می فرماید: (وَلقد کُذِّبَت رُسُل من قبلک فَصَبروا علی ما کُذّبوا و اُوذوا حتی اتاهم نصرُنا;11 اگر تو را تکذیب کنند تعجب نیست، پیامبران پیشین را نیز تکذیب کردند. آن ها در برابر تکذیب مخالفان پایداری و شکیبایی به خرج دادند و آزار شدند تا سرانجام نصرت و یاری ما به سراغشان آمد.)

[ تأثیر امتحان بر فرد و اجتماع

امتحانات الهی به گونه ای است که تنها مربوط به فرد نمی شود، بلکه گاهی خداوند جامعه و یا ملتی را امتحان می کند. این امتحان گاهی در اثر اعمال ناشایست و ناپسند انسان ها و گاه در اثر عوامل دیگر است. از دیدگاه قرآن تمام مصایبی که بر فرد و اجتماع وارد می شود، زاییده و برگرفته از رفتار ناپسند بشر و سوءاستفاده از آزادی های خود است. قرآن می فرماید: (هر مصیبتی که به شما رسد، نتیجه کردار خود شما است.)12

گاهی خداوند سختی ها و مصایب را برای جامعه ای فرو می فرستد تا آن ها را بسنجد و در صورتی که لیاقت داشته باشند، موهبت های خاصی به آن ملت یا جامعه می دهد.

تأثیر روشن و واضحی که امتحان بر فرد و جامعه می گذارد، بدین قرار است:

1) آدمی در کوران حوادث، آبدیده و قوی می شود. بنابراین جامعه ای که افراد سخت کوش و مقاوم فراوانی داشته باشد، در برابر تجاوزات و جنگ ها قوی تر و استوارتر است.

2) نیروی ایمان فرد، در سختی ها تقویت می شود. بنابراین جامعه با ایمان، جامعه ایده آل و موفق و ثابت قدمی خواهد بود. این همان نیرویی است که جوانان ما در سختی های زمان طاغوت آن را در خود تقویت کردند و در زمان جنگ به نمایش گذاشتند.

3) تأثیر دیگر امتحان الهی بر فرد و جامعه می تواند این باشد که وقتی فردی با انواع سختی ها و مشکلات و حربه های مختلف آزموده شد، کمتر از اطراف و جامعه خود چشم برمی دارد و انتظار امتحانات مختلف الهی را دارد و این روحیه مبارزه را تقویت می کند و استقلال فردی و اجتماعی را در افراد بالا می برد و یک روحیه بیدارباش را در فرد پدید می آورد.

[ ابزارهای امتحان

خداوند در قرآن کریم ابزارهای مختلفی را برای آزمایش الهی بیان کرده است که از آن جمله می توان: ترس، گرسنگی، زیان های مالی، فرزند و مرگ را نام برد. البته وسایل آزمایش تنها به این چند مورد بسنده نمی شود; قرآن حتی بعضی از خواب ها را نیز وسیله آزمایش معرفی کرده است.

برخی در برابر ترس، خویشتن را می بازند. برخی دیگر در برابر (خیر و شر) ضعف دارند. باید توجه داشت که امتحانات الهی همیشه در قالب حوادث ناگوار رخ نمی دهد، بلکه برخی اوقات آدمی با نعمت ها و کامیابی ها آزمایش می گردد: (ونبلوکم بالشر والخیر فتنة;13 ما شما را به وسیله بدی ها و خوبی ها امتحان می کنیم.)

آزمایش انسان با خوبی ها و چیزهای پسندیده معمولاً سخت تر از امتحان با شداید و بلایا است، زیرا آدمی به غلط می پندارد این چیزی که خداوند به او داده است یک موهبت الهی است (به معنای غلط آن) و از این رو ممکن است در این آزمایش با شکست مواجه شود.

پی نوشت ها:

1ـ بقره(2) آیه 35.

2ـ بحارالانوار، ج15، ص55.

3 ـ همان، ص53.

4 ـ اصول کافی، ج1، ص262.

5ـ بحارالانوار، ج77، ص286.

6 ـ ضحی (93) آیه 6.

7ـ بحارالانوار، ج81، ص195.

8ـ محمد محمدی ری شهری، عدل الهی، در جهان بینی توحید، ص155.

9و10ـ بقره(2) آیه 45.

11ـ انعام(6) آیه 34.

12ـ شوری (42) آیه 30.

13ـ انبیاء(21) آیه 35.

کلمات کلیدی
خدا  |  انسان  |  آزمایش  |  امتحان  |  آدم  |  صبر  |  امتحان الهی  | 
لینک کوتاه :