×

سبک تدریس آقا


تعداد بازدید : 271     تاریخ درج : 1394/04/14

دکتر محسن اسماعیلی (خاطراتی از شیوه تدریس آیت الله سید علی خامنه ای در دروس خارج(

اشاره

از سال ۱۳۶۹ شمسی و هم زمان با سالروز شهادت حضرت امام جعفر صادق(ع)، درس خارج فقه فقیه گران مایه آیت الله سیدعلی خامنه ای، با مباحث اجتهادی و استدلالی «کتاب الجهاد» آغاز شد که تاکنون ادامه دارد.

دکتر محسن اسماعیلی، رئیس دانشکده معارف اسلامی دانشگاه امام صادق(ع) توفیق شرکت و بهره برداری از نخستین دوره درس خارج فقه معظم له را داشته است. پایگاه اطلاع رسانی مؤسسه حفظ و نشر آثار مقام معظم رهبری، گزارشی از روایت دکتر اسماعیلی از آن جلسات را منتشر کرد که اینک با تلخیص و تنظیم و تدوینی مناسب، تقدیم می شود.

درآمد

از بُعد علمی و کارهای حوزوی رهبر معظم انقلاب کمتر سخنی به میان آمده است. دانش معظم له منحصر در علوم رسمی حوزه و به طور خاص فقه و اصول نبوده و نیست. ایشان علاوه بر دروس حوزوی مثل فقه و رجال (انصافاً اجتهاد در رجال کمتر صورت می گیرد، ولی من این را در دروس ایشان دیده ام)، در دیگر علوم هم اطلاعات بسیار گسترده ای دارند؛ مثلاً در ادبیات و شعر، تاریخ اسلام، تاریخ غرب و تاریخ جهان و نه فقط به صورت «تاریخ نقلی»، بلکه به صورت «تاریخ تحلیلی».

سبک تدریس

  1. شروع تدریس با حدیث اخلاقی و موعظه یا نصیحت رفتاری. توجه معظم له به مسائل اخلاقی و معنوی، در هنگام تدریس از نکات مهم است. معمولاً درس ایشان با یک حدیث اخلاقی و یک موعظه یا نصیحت رفتاری شروع می شود. همیشه آغاز درس را به بیان تذکرات بسیار مهم اخلاقی و حوزوی اختصاص می دهند.
  2. انتخاب موضوعات درس ها، نشان دهنده دغدغه عمیق ایشان؛ دغدغه ایشان نسبت به شرعی و فقهی بودن کامل اداره امور کشور. مثلاً بحث جهاد از آن بحث هایی نیست که خیلی تفصیل یافته باشد. متأسفانه فقهای شیعه هیچ گاه متصدی امور سیاسی-اجتماعی نبودند و لذا طبیعتاً به مواردی مثل جهاد که جنبه های سیاسی-اجتماعی دارد، کمتر توجه شده است. رهبر انقلاب توجه ویژه ای به این موضوع داشتند. به یاد دارم که در همین درس خارج، با دلایلی اثبات کردند که جهاد ابتدایی در زمان غیبت و توسط فقیه عادل و باکفایت ممکن است و این را نظر أقوی دانستند.
  3. درس های ایشان مبتنی بر تحقیقات قبلی است؛ یکی از خصوصیات درس آیت الله خامنه ای این است که از قبل، رئوس اصلی درس ها را می نویسند و من یادم هست که «کتاب الجهاد» را که درس می دادند، نوشته های خودشان همراهشان بود. در مباحث جهاد به مناسبتی ایشان بحث از «صابئین» کردند که آیا صابئین جزو اهل کتاب هستند یا نه؟ این از مباحث مشکله فقهی است. ایشان به طور بسیار مفصلی این بحث را مطرح کردند و این علاوه بر نشان از تسلط ایشان بر مبانی فقهی و تاریخی، نشان دهنده مطالعات عمیق گذشته ایشان دارد.
  4. درس های ایشان از پیوستگی معنادار منطقی برخوردار است و ترتیب بحث هایشان ابتکاری است؛
  5. ثبات در آرا؛ فقها مبحثی دارند راجع به بحث کیفیت جهاد و این که چه کارهایی در جهاد جایز است و چه کارهایی حرام. به یاد دارم آیت الله خامنه ای به کیفیت جهاد که رسیدند، به بحث «إلقاء سمّ» در بلاد مشرکین پرداختند. در همان سال ۱۳۶۹ نیز ایشان نظر خود را در بحث سلاح های هسته ای اعلام کردند و القای سم در بلاد مسلمین و استفاده از سلاح های مخرب و کشنده شیمیایی و هسته ای را به دلایل فقهی دارای اشکال دانستند. ما الان بعد از بیست سال ملاحظه می کنیم که ایشان بر همان مواضع تأکید دارند و فرموده اند که از دیدگاه فقهی و شرعی با مسأله سلاح های هسته ای مشکل داریم. این از جهت ثبات در آرا و تصمیم گیری های ایشان هم مهم است.
  6. تفریع فروع و ارتباط های بدیع؛ به دلیل انزوای تاریخی ای که بر فقهای شیعه تحمیل شده بود، در بیشتر موارد یک روحیه فردگرایی بر فقه ما حاکم شده و فقه ما را فردگرا کرده بود. ولی حاکمیت «فقه حکومتی» بر درس های آیت الله خامنه ای مشهود است. ایشان به دلیل روحیاتی که دارند، با یک نگاه حکومتی و به صورت سیستماتیک فقه را می بینند و از این جهت می توانند بین فروع مختلف فقهی ارتباط های جالب و بدیعی را برقرار کنند. این خصیصه یک آموزش و نظریه خوبی برای مطالعه فقهی است که چگونه می شود تفسیر فقه با فقه کرد و با برقراری ارتباط میان فروع مختلف فقهی به نظریات جدید فقه حکومتی دست یافت.
  7. تقید به سنّت در عین ترویج آزاداندیشی و نوگویی؛ پایبندی ایشان به فقه جواهری بسیار جدّی است. ایشان در مباحث و اظهار نظرهایی که ارائه می کنند کاملاً مقیّدند که به همان روش قدما بحث کنند. در واقع ایشان به فقه سنتی پایبند هستند و به سنّت اجتهاد تقیّد دارند؛ اما این به معنای عدم توجه به لزوم «تحول در امور حوزه»، به ویژه لزوم برخی تغییرات در شیوه تدریس و شیوه تحصیل در حوزه، نیست. ایشان، هم نسبت به ویرایش و پیرایش کتب درسی نظر دارند و هم در روش تحصیل و تدریس، که بارها اعلام کرده اند. ایشان بارها طلاب جوان را سفارش و نصیحت کرده اند به این که در ارائه نظریات جدید شجاعت بیشتری از خود به خرج دهند و از ایجاد کرسی های آزاداندیشی حمایت کردند تا شکل گرفت. این ترویج آزاداندیشی و نوگویی در عین تقید به ضوابط و اصول سنت شناخته شده اجتهاد، از خصوصیات درس ایشان است که جرأت اظهار نظر جدید را به شاگردان القا می کند.
  8. سعه صدر در برابر سؤالات و استفاده از زبان مطایبه؛ ممکن است که در میانه درس کسی سؤالی بپرسد که چه بسا بی ربط و نابجا باشد. اولاً ایشان در هنگام تدریس با سعه صدر کامل با نظر مخالف برخورد می کنند و با آرامش ویژه ای به سؤال کننده توجه می نمایند که خود این موضوع جرأت سؤال کردن و انتقاد کردن در درس را به انسان می دهد. البته در این گفت وشنودهای طلبگی از مطایبه ها و شوخی هایی که در میان علما مرسوم است، زیاد صورت می گیرد و این خودش درس را باطراوات، شنیدنی و جذاب می کند. یادم هست که یکی از دوستان در درس، معمولاً مطالعه نکرده سؤالاتی مطرح می کرد. حضرت آیت الله خامنه ای به سؤالات پاسخ می دادند. چند بار که سؤالات رد و بدل می شد، به عنوان مزاح می گفتند: «حالا شما اجازه بدهید من آنچه را که مطالعه کردم بگویم و شما چیزی را که مطالعه نکردید باشد برای جلسه بعد.» یا به خاطر دارم که در موردی به یک نفر گفتند: «حالا شما به حرف هایی که من زدم فکر کنید، شاید خدا به دلتان انداخت که حرف حق را بپذیرید.» یا مثلاً کسی اگر یک حرف خیلی عجیب و غریبی پای درس می گفت که تا به حال فقها نگفته بودند و با موازین فقهی خیلی سازگار نبود، ایشان می گفتند: «اجماع همه فقها با فرمایشی که آقای فلانی داشتند، شکسته شد»؛ و این طور درس را شیرین و جذاب تر می کنند.
لینک کوتاه :