استوانه وفود و هیأت های نمایندگی

پیشگفتار

پس از سیزده سال از بعثت پیامبر(صلی الله علیه وآله) اسلام، ترفندهای گوناگون کفار و مشرکین قریش در خاموش ساختن نور اسلام کارگر نیفتاد. آنان سرانجام با نقشه ای شیطانی تصمیم به از میان برداشتن پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله) و قتل آن بزرگوار گرفتند. رسول گرامی اسلام پس از آگاهی از این تصمیم، به فرمان الهی ناگزیر به هجرت و خارج شدن از مکه مکرمه گردید.

} إِلاّ تَنْصُرُوهُ فَقَدْ نَصَرَهُ اللهُ إِذْ أَخْرَجَهُ الَّذِینَ کَفَرُوا...{ (1)

اگر او را یاری نکردید، خداوند یاری اش کرد; (و در مشکلترین لحظات، او را تنها نگذاشت). آن هنگام که کافران او را (از مکه) بیرون کردند.»

پیامبر با تمامی عشق و علاقه ای که به مکه معظمه داشت، با حسرتی زاید الوصف، این سرزمین پاک و الهی را ترک کرد و به هنگام خروج از حرم الهی، فرمود:

«مَا أَطْیَبَکِ مِنْ بَلَد وَ أَحَبَّکِ إِلَیَّ وَ لَوْ لاَ أَنَّ قَوْمِی أَخْرَجُونِی مِنْکِ مَا سَکَنْتُ غَیْرَکِ...».(2)

«چه شهر پاکی و چقدر دوست داشتنی هستی! اگر قوم من، از این شهر بیرونم نمی کردند، جز در تو سکونت نمی گزیدم.»

پیامبر اسلام پس از روزهای طولانی پیاده روی در مسیر گرم و ملال آور مکه تا یثرب، وارد این شهر شد.(3) آن حضرت به محض ورود به یثرب، اقداماتی سنجیده به منظور انسجام مسلمانان و دفع

1 . توبه : 40

2 . آثار اسلامی مکه و مدینه، ص5

3 . تاریخ تمدن ویلدورانت، ج 4، بخش یک، ص212

---------------------------------------------------

صفحه 123

---------------------------------------------------

خطر اهل کتاب انجام دادند. نخستین اقدام آن حضرت ساختن مسجد بود. جایگاهی که افزون بر مرکزیت عبادی، مسائل فرهنگی و سیاسی نیز از آنجا مدیریت می شد. دومین اقدام آن حضرت ایجاد پیمان برادری میان مسلمانان بود که این مهم نیز در محل مسجد برگزار گردید و اقدام دیگر ایشان انعقاد معاهده ای با اهل کتاب بود که به موجب آن، مسیحیان و یهودیان مدینه در جنگ های احتمالی، دست کم به دشمنان اسلام مدد نرسانده و در جبهه دشمن قرار نمی گرفتند.

هر روز که از حضور مسلمانان در شهر مدینه می گذشت جاذبه های معنوی این دین جدید، بیش از پیش، مردم کنجکاو را مورد توجه قرار می داد. بیان نغز و شیوا و منطق جذاب و برخورد نرم پیامبراسلام، حجت را بر طالبان حقیقت تمام می کرد و در این میان انتخاب مکان مناسب در مسجد پیامبر برای مذاکره با نمایندگان ادیان، اهتمام نبی گرامی را در توجه دادن به نقش معنوی و ماندگار مسجد، در جدی ترین صحنه های فکری، نمایان می سازد:

استوانه های مسجد النبی(صلی الله علیه وآله)

در محل مسجد پیامبر(صلی الله علیه وآله) ، در مدینه منوره، ستون هایی وجود دارد. این ستون های نُه گانه عبارت اند از: حرس، توبه، وفود، سریر، قرعه، حنانه، مربعة القبر، تهجّد و مخلّقه.(1)

باید دانست که ستون های یاد شده، یادآور اتفاق ها و رخدادها در رابطه با پیامبر(صلی الله علیه وآله) و یا اصحاب آن حضرت اند. ستون حنانه یادآور درخت خرمایی است که پیامبر(صلی الله علیه وآله) به هنگام سخنرانی و ایراد خطبه به آن تکیه می زدند و با پیشنهاد یکی از صحابه منبری ساخته شد و درخت جای خود را به آن منبر چوبین داد و این اتفاق ناله ای حزن آور را از آن درخت خرما بدنبال داشت.

استن حنانه از هجر رسول(صلی الله علیه وآله) *** ناله می زد همچو ارباب عقول

گفت پیغمبر چه خواهی ای ستون *** گفت جانم از فراقت گشت خون

مسندت من بودم از من تافتی *** بر سر منبر تو مسند ساختی؟(2)

استوانه حرس خاطره علی(علیه السلام) را به یاد می آورد که در کنار آن می ایستاد و به هنگام جلسه گفتگوی پیامبر با اعاظم و بزرگان قبایل و ادیان، از جان پیامبر(صلی الله علیه وآله) محافظت می کرد.

استوانه وفود، یادآور توجه پیامبر اعظم(صلی الله علیه وآله) به مکانت و شأن مسجد در طرح مطالب فکری

1 . آثار اسلامی مکه و مدینه، ص223

2 . مثنوی معنوی، دفتر اول، ابیات 2117 تا 2119 و 2122

---------------------------------------------------

صفحه 124

---------------------------------------------------

بلند است; آن هم در مکانی خاص از مسجد. چنانچه حضرتش همواره هیأت های نمایندگی را در این مکان به حضور می پذیرفتند و با معرفی اسلام و حقایق ناب دینی، از ایشان استقبال می کردند.

«وفد» به معنای رسول و نماینده است و به کسی که از سوی شخصی یا افرادی به حضور سلطان و یا صاحب منصبی می رسد، «وافد» می گویند. و وافد کسی است که زودتر از قوم و مردمِ خود، به محضر مقام عالی رتبه ای می رسد.(1)

امام باقر(علیه السلام) به نقل از پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله) می فرماید: نخستین وافد در محضر الهی من هستم و بعد کتاب و قرآن و اهل بیتم و سپس امت من آستان الهی شرفیاب می گردند.(2)

در حدیث نبوی دیگر آمده است: سه گروه وفد خدایند که خدای بزرگ ایشان را دعوت کرد و آنان نیز اجابتش نمودند; «جنگجویان در راه خدا»، «حجاج بیت الله الحرام» و «عمره گزاران».(3)

چون پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله) هیأت های نمایندگی از سوی ادیان و قبایل عرب را همواره در کنار ستون یاد شده به حضور می پذیرفتند، بعدها این ستون به نام «استوانة الوفود» مشهور گردید.

اکنون در مورد ملاقات پیامبر(صلی الله علیه وآله) با سران قبایل و ارباب ادیان، نکاتی را یاد آور می شویم:

1 . به نظر می رسد مجالس گفتگو و احتجاج با ارباب ادیان، از همان آغازین روزهای اقامت پیامبر(صلی الله علیه وآله) در مدینه شکل گرفت; چرا که ظهور دین اسلام و جاذبه های معنوی آن، سبب شد که اهل کتاب و بهویژه یهود، آیین خود را در مخاطره دیده و به منظور تضعیف اسلام با ترفندهای مختلفی سعی در زیر سؤال بردن پیامبر گرامی و تعالیم مورد نظر ایشان نمودند. در همین رابطه امام باقر(علیه السلام) می فرمایند: پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله) آن هنگام که به مدینه وارد شدند، آثار صداقت و نشانه های حقانیت و دلایل نبوت آن بزرگوار موجب گردید، یهود به مکر و حیله

دست بزنند و برای خاموش کردن نور الهی و حجت های بالغه پروردگار، تصمیمات ناخوشایندی اتخاذ کنند، لذا به تکذیب و انکار آن حضرت پرداختند و بزرگان آنان، چون مالک بن الصیف، کعب بن اشرف، حییّ بن اخطب، حدی بن اخطب و ابو یاسر بن اخطب از پیشگامان این حرکت خزنده بودند.(4)

2 . اوج ملاقات های هیأت های نمایندگی، پس از بازگشت پیامبر اسلام و رزمندگان مسلمان از منطقه تبوک بود و نخستین وفد در این سال، که به «سال وفد» معروف گردید، وفد ثقیف

1 . مجمع البحرین، ج3، ص163 و لغت نامه دهخدا، ماده وفد.

2 . مهجه البیضاء، ج1، ص194

3 . صحیح بن حبان، ج1، ص474و النهایه، ج 5، ص209

4 . بحارالأنوار، ج9، ص174

---------------------------------------------------

صفحه 125

---------------------------------------------------

است(1) که پس از حضور و اسلام آوردن این هیأت، قبایل مختلف، از دور و نزدیک مدینه، با انتخاب هیأت های نمایندگی از سوی خود به زیارت پیامبر شتافتند و در محضرش با اسلام آشنا شده، ایمان آوردند. این وفود به ترتیب عبارتند از: وفد بین تمیم، وفد بهر، وفد بنی البکاء، وفد بنی فزازه، وفد عدی بن حاتم، وفد ثعلبة بن سعد، وفد سعید هذیم، وفد بنی سعد، وفد بنی الحرث، وفد غسان، وفد عامر، وفد ازدجش، وفد عبدالقیس، وفد بنی حنیفه، وفد کنده، وفد کنانه، وفد وائل بن حجر، وفد محارب، وفد الرهامن، وفد نجران، وفد صدف، وفد عبس، وفد عامربن صعصعه، وفد طی.(2)

در برخی نقل ها، وفود دیگری نیز اضافه شده اند; مانند: وفد سلامان، وفد ازت، وفد زبید، وفد بجیله، وفد خولان و وفد حمیر،(3) که با احتصاب این وفود، هیأت های نمایندگی به 31 هیأت می رسید.

3 . پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله) مقید بودند که به محض اطلاع از ورود وفدی به مدینه، آن ها را با احترام می پذیرفتند و به هنگام خروج هیأت ها از مدینه، به ایشان هدیه ای می دادند و نیازهای آنان را برای بازگشت به وطن خویش برآورده می کردند. این موضوع آنقدر مورد تأکید پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) بود که در زمره سه وصیت خود در بستر احتضار، توصیه به اهدای جوایز و هدایا به هیأت های نمایندگی را یادآور شده و بر آن اصرار ورزیدند،(4) تا آن که این سنت که موجب تألیف قلوب و تکریم بزرگان و اقوام و ملل بود، پس از آن حضرت نیز ادامه یابد.

4 . سیره پیامبر اسلام در مواجهه با افرادی که ایشان را ملاقات می کردند، در توصیفی که توسط علی(علیه السلام) در پاسخ به سؤال فرزندش امام حسین(علیه السلام) عنوان می نماید، چنین است:

«کان دائم البشر، سهل الخلق، لین الجانب، لیس بفظ... قد ترک نفسه من ثلاث المراء و الإکثار و ما لا یعنیه».

«کسانی را که به مجلسشان شرفیاب می شدند، با چهره ای گشاده، برخوردی نیکو، خلقی نرم و به دور از خشونت می پذیرفتند. در هنگام مذاکره با مردم و طالبان حقیقت، زیاده گویی نمی کردند و از سخنان بیهوده دور بودند و جدال و مراء به کار نمی بستند.»(5)

این سنت پیامبر(صلی الله علیه وآله) و پرهیز آن بزرگوار از مراء و جدال و تأکید به دوری از آن در احادیث نبوی، سبب شد که گروهی گمان کنند بحث در مورد مسائل اعتقادی با مخالفان مطلقاً صحیح

1 . تاریخ بن خلدون، ج 2، ص 51

2 . بحارالأنوار، ج21، ص375

3 . تاریخ بن خلدون، ج2، ص 58 ـ 52

4 . همان، ص62

5 . معانی الاخبار: ص 81تا83 و مهجة البیضاء، ج 4، ص 161

---------------------------------------------------

صفحه 126

---------------------------------------------------

نیست و مورد رضایت پیامبر نمی باشد، لذا امام صادق(علیه السلام) در این زمینه به روشنگری پرداخته و منهی بودن جدال در دین را، که یکی از یارانشان به رسول اسلام نسبت می داد، نادرست دانسته و فرمودند: «آنچه که نهی گردیده، جدال غیر احسن است.(1) و جدال احسن که در قرآن نیز به آن اشاره شده، چگونه حرام است و حال آن که پروردگار در ردّ ادعای اهل کتاب در این که به غیر از ایشان کسی وارد بهشت نخواهد شد، مجادله کرده و می فرماید:

} وَ قالُوا لَنْ یَدْخُلَ الْجَنَّةَ إِلاّ مَنْ کانَ هُوداً أَوْ نَصاری تِلْکَ أَمانِیُّهُمْ قُلْ هاتُوا بُرْهانَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ{ (2)

«آنان گفتند: (هیچ کس جز یهود یا نصاری، هرگز داخل بهشت نخواهد شد (این آرزوی آن هاست! بگو: (اگر راست می گویید، دلیل خود را (بر این موضوع) بیاورید!) .»

علمای اخلاق، مراء را ایراد و اشکال در کلام و استدلال خصم دانسته اند که برای تحقیر و اهانت و اظهار برتری و اثبات هوشمندی و نه برای اثبات حق، ابراز می گردد و جدال به مرائی گویند که به اظهار مسائل اعتقادی مربوط می گیرد.(3)

طبیعی است چنانچه غرض از جدال ارشاد و هدایت باشد، مذموم نیست و از سوی قرآن به جدال احسن نامگذاری شده است.

} وَ لا تُجادِلُوا أَهْلَ الْکِتابِ إِلاّ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ إِلاَّ الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ وَ قُولُوا آمَنّا بِالَّذِی أُنْزِلَ إِلَیْنا وَ أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ وَ إِلهُنا وَ إِلهُکُمْ واحِدٌ وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ{ .(4)

«با اهل کتاب جز با روشی که از همه نیکوتر است مجادله نکنید، مگر کسانی از آنان که ستم کردند و (به آن ها) بگویید: ما به تمام آنچه از سوی خدا بر ما و شما نازل شده، ایمان آورده ایم و معبود ما و شما یکی است و ما در برابر او تسلیم هستیم! .»

بدیهی است تمامی مذاکراتی که پیامبران اسلام با اهل کتاب داشته اند و منجر به اسلام عده ای از ایشان گردید، از نوع جدال احسن بوده است.

5 . اختصاص مکانی ویژه به منظور ملاقات وفود از نظم و تدبیر پیامبرگرامی اسلام(صلی الله علیه وآله)حکایت دارد; چرا که مکانی مخصوص در مسجد برای ملاقات کنندگان تعیین می کرد و آنان را به مکانی ویژه و مشخص رهنمون می ساخت و از سردرگمی افراد در محیط باز مسجد

1 . بحارالأنوار، ج 9، صص 255 و 256

2 . بقره : 111

3 . جامع السادات، ج2، ص282 تا 286

4 . عنکبوت : 46

---------------------------------------------------

صفحه 127

---------------------------------------------------

جلوگیری می کرد و هم حفاظت و امنیت جانی پیامبر را برای اصحاب، بهویژه حضرت علی(علیه السلام)امکان پذیر می نمود.

تمامی مذاکراتی که پیامبران اسلام با اهل کتاب داشته اند و منجر به اسلام عده ای از ایشان گردید، از نوع جدال احسن بوده است.

6 . حضور پیامبر اسلام در محل ملاقات، در کنار استوانه، به احتمال بسیار قوی در زمانی مشخص صورت می پذیرفته است; زیرا به شهادت آیه شریفه: } وَ لَوْ أَنَّهُمْ صَبَرُوا حَتّی تَخْرُجَ إِلَیْهِمْ لَکانَ خَیْراً لَهُمْ وَ اللهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ{ (1) آن حضرت خود در زمانی مشخص از حجرات خارج شده و به مسجد می آمدند و این انضباط پیامبر موجب گردید که به مردم توصیه شود در خارج زمان های مورد نظرِ پیامبر، حضور نیابند و برای آن حضرت مزاحمت ایجاد نکنند و اجازه دهند پیامبر اسلام طبق زمانبندیِ مورد خود، برای ملاقات با دیگران از حجرات خارج شوند.

در میان وفود یاد شده، برخی سبب نزول سور و آیات قرآنی هستند که به آن ها اشاره می کنیم:

الف) در موردِ شأن نزول سوره حجرات گفته اند(2) : وفد قبیله بنی تمیم ـ که از عطاردبن حاجب و اقرع بن حابس و زبرقان بن بدر و عمرو بن الأهتم و قیس بن عاصم و گروه زیادی تشکیل می شد ـ داخل مسجد پیامبر شدند و با صدای بلند فریاد زدند: ای محمد، بیرون آی. پیامبر در حالی که به منظور استراحت در یکی از حجرات همسرانشان به سر می بردند، از این رفتار آنان ناراحت شده، از حجره بیرون آمدند. آن ها گفتند: آمده ایم به تو فخر بفروشیم و از نسب و شرف خود که بر تو برتری دارد، سخن بگوییم. آیا اجازه می هی؟ پیامبر(صلی الله علیه وآله) اجازه دادند و شاعر ایشان عطاردبن حاجب و سپس زبرقان شروع کردند به خواندن اشعاری که از برتری قبیله ایشان حکایت می کرد. پیامبر نیز به حسان بن ثابت اذن دادند که با اشعارش، فضیلت اسلام و پیامبرخدا(صلی الله علیه وآله) را یاد آور شود.

در تاریخ آمده است، وقتی اشعار حسان پایان یافت اقرع گفت: سخنورا و شعرای این مرد (پیامبر اسلام)، از سخنرانان و شاعران ما قوی ترند و ما مغلوب شدیم. سرانجام آن وفد همگی

1 . حجرات : 5 ; «اگر آن ها صبر می کردند تا خود به سراغشان آیی، برای آنان بهتر بود;و خداوند آمرزنده و رحیم است!»

2 . مجمع البیان، ج9، صص 129 و 130

---------------------------------------------------

صفحه 128

---------------------------------------------------

در مسجد، اسلام آوردند و همراه با هدایا و جوایزی که پیامبر به ایشان پیشکش نمودند به میان قبیله شان بازگشتند و آیات آغازین سوره حجرات نازل گردید.

} یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیِ اللهِ وَ رَسُولِهِ وَ اتَّقُوا اللهَ إِنَّ اللهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ{ .(1)

«ای کسانی که ایمان آورده اید، چیزی را بر خدا و رسولش مقدم نشمرید (و پیشی مگیرید)، و تقوای الهی پیشه کنید که خداوند شنوا و داناست!»

} إِنَّ الَّذِینَ یُنادُونَکَ مِنْ وَراءِ الْحُجُراتِ أَکْثَرُهُمْ لا یَعْقِلُونَ{(2)

«(ولی) کسانی که تو را از پشت حجره ها بلند صدا می زنند، بیشترشان نمی فهمند!»

ب) شأن نزول سه آیه از آیات قرآن را به وفد نجران مرتبط دانسته اند.(3) هیأت نجران از چهل تن از بزرگان مسیحیت نجران چون سید، عاقب، قیس، حارث و عبدالمسیح اسقف نجران تشکیل یافته بود که پس از نماز صبح به محضر پیامبر آمده و اسقف ایشان پرسش های مطرح می کند و حضرت پاسخ می دهند:

ـ ای ابو القاسم، پدر موسی که بود؟

ـ عمران.

ـ پدر یوسف که بود؟

ـ یعقوب.

ـ پدر تو کیست؟

ـ عبدالله فرزند عبدالمطّلب.

ـ پدر عیسی کیست؟

پیامبر روی برمی گرداند و این آیه نازل می شود:

} إِنَّ مَثَلَ عِیسی عِنْدَ اللهِ کَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُراب، ثُمَّ قالَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ{ .(4)

«مَثَل عیسی در نزد خدا، همچون آدم است; که او را از خاک آفرید و سپس به او فرمود: موجود باش، او هم بی درنگ موجود شد. (بنابر این، ولادت مسیح بدون پدر، هرگز دلیل بر الوهیت او نیست.) .»

پیامبر آیات را تلاوت می کنند و از هوش می روند. وقتی به هوش می آیند مسیحیان می گویند، آیا گمان کردی فرشته وحی به تو نازل شد و این سخنان خداست؟ آیه ای دیگر نازل می شود:

1 . حجرات : 1

2 . حجرات : 4

3 . بحارالانوار، ج21، صص 343 و 344

4 . آل عمران : 59

---------------------------------------------------

صفحه 129

---------------------------------------------------

} فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللهِ عَلَی الْکاذِبِینَ{ .(1)

«هرگاه بعد از علم و دانشی که (درباره مسیح) به تو رسید، (باز) کسانی با تو به محاجه و ستیز برخیزند، به آن ها بگو: بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم، شما هم فرزندان خود را. ما زنان خویش را دعوت نماییم، شما هم زنان خود را. ما از نفوس خود دعوت کنیم، شما هم از نفوس خود. آنگاه مباهله کنیم; و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.»

پیامبر(صلی الله علیه وآله) پیشنهاد مباهله می کنند و قرار می گذارند که فردای آن روز مباهله صورت بگیرد. طبق آنچه در برخی کتب شیعی وجود دارد، مکان مباهله همان مسجد بنی معاویه بوده است. این مسجد به اجابت نیز شهرت یافته و بسیاری از شیعیان اکنون آن را به مسجد مباهله می شناسند که در فاصله 400 متری شمال شرقی بقیع در کنار شارع ستین واقع است.(2)

هیأت نجران در اندیشه شد که فردا چه واقعه ای به وقوع خواهد پیوست. اسقف ایشان گفت: اگر محمد تنها با فرزندان و خاندانش به مباهله آید، باید از آن پرهیز کرد و اگر با اصحاب و جمعیتی انبوه آمد، دروغگو است! و با او مباهله می کنیم. روز موعود فرا رسید و پیامبر اعظم، در حالی که ایشان را حضرت زهرا، علی، امام حسن، امام حسین(علیهم السلام) همراهی می کردند، به محل مباهله وارد شدند. چهره های آسمانی و برافروخته شدن ایشان آنچنان وحشتی در هیأت نجران افکند که راضی شدند صلح کنند به شرط آن که آن بزرگواران زبان به نفرین ایشان نگشایند. پیامبر(صلی الله علیه وآله) پذیرفت و برای مسیحیان نجران جزیه ای تعیین کرد.

در شأن نزول آیه شریفه } وَ قالَتِ الْیَهُودُ لَیْسَتِ النَّصاری عَلی شَیْء وَ قالَتِ النَّصاری لَیْسَتِ الْیَهُودُ عَلی شَیْء...{ .(3) از ابن عباس نقل شده(4) که وقتی وفد نجران خدمت رسول اسلام رسیدند، بزرگان یهود مطلع شدند و آن ها نیز به مجلس وارد شده، در محضر پیامبر(صلی الله علیه وآله) با مسیحیان منازعه کردند. رافعة بن حرمله به آن هاگفت: «ما أنتم عَلی شیء» شما مسیحیان در میان ادیان جایگاهی ندارید و نبوت عیسی پذیرفته نیست و انجیل کتاب آسمانی نمی باشد. در مقابل او، مردی از مسیحیان نیز تورات و دین یهود را انکار می کرد و آیه مذکور نازل گردید.

در شأن نزول آیه شریفه } ما کانَ لِبَشَر أَنْ یُؤْتِیَهُ اللهُ الْکِتابَ وَ الْحُکْمَ وَ النُّبُوَّةَ ثُمَّ یَقُولَ لِلنّاسِ

1 . آل عمران : 6

2 . آثار اسلامی مکه و مدینه، ص280

3 . بقره : 113، «یهودیان گفتند: مسیحیان هیچ موقعیتی (نزد خد) ندارند و مسیحیان گفتند: یهودیان هیچ موقعیتی ندارند (و بر باطل اند) .»

4 . بحارالانوار، ج9، صص 67 و 68

---------------------------------------------------

صفحه 130

---------------------------------------------------

کُونُوا عِباداً لِی مِنْ دُونِ اللهِ وَ لکِنْ کُونُوا رَبّانِیِّینَ بِما کُنْتُمْ تُعَلِّمُونَ الْکِتابَ وَ بِما کُنْتُمْ تَدْرُسُونَ{ .(1) گفته شده(2) ابو رافع از یهودیان و رییس وفد نجران، هر دو به پیامبر گفتند: آیا می خواهی تو را بپرستیم و خدای خود قرار دهیم؟ پیامبر(صلی الله علیه وآله) فرمود: معاذ الله. به نام خدا پناه می برم که غیر خدا را بپرستیم و به عبادت غیر خدا دیگران را وادار نمایم. در این هنگام آیه یاد شده، نازل گردید.

در انتها یادآور می شویم، آنچه مورد توجه خاص این نوشتار قرار گرفت، بیان جایگاه رفیع مسجد در انتقال پیام حیات بخش اسلام و تبلیغ این آیین آسمانی به طالبان حقیقت و رقبای جدی آن; یعنی آیین مسیح و یهود در صدر اسلام است و طبیعی است که موارد ذکر شده، گوشه ای از گفتگوی پیامبر اسلام با نمایندگان ادیان بود و برای آگاهی از تمامی مجالس گفتگوی آن حضرت با اربابان ادیان و سران قبایل، باید به کتاب هایی مانند «احتجاج طبرسی» رجوع شود.

پی نوشت ها

1 . آل عمران : 79، «برای هیچ بشری سزاوار نیست که خداوند، کتاب آسمانی و حکم نبوت به او دهد سپس او به مردم بگوید: غیر از خدا، مرا پرستش کنید! بلکه سزاوار مقام او، این است که بگوید: مردم! الهی باشید; آن گونه که کتاب خدا را می آموختید و درس می خواندید! و غیر خدا را پرستش نکنید! .»

2 . همان، ص71

---------------------------------------------------

صفحه 131

---------------------------------------------------

---------------------------------------------------

صفحه 132

---------------------------------------------------