و تلاش برای: آبادانی حرمین شریفین
یکی از شهرهای شیعه نشین که از قدیم الأیام، مرکزیتی برای شیعیان داشته، شهر ورامین است. این شهر به مناسبت نزدیکی به قم، ری و طبرستان، و نیز سکونت برخی از سادات در آن به تشیع گرایش یافته و به همین عنوان نیز شناخته می شده است. منتجب الدین در «فهرست» نام جمعی از علمای شیعه را یاد می کند که به ورامینی شهرت داشته اند1.
عبدالجلیل قزوینی نیز در «نقض» به طور مرتب شهر ورامین را در
کنار شهرهای شیعه نشینی چون آبه، قم و کاشان می آورد.
قاضی نوراللّه نیز تشیع ورامین را از قدیم الأیام دانسته است2. عمران و آبادی وسیعی که از قرن چهارم تا ششم در ری و نواحی آن صورت گرفت باعث رشد شهر ورامین نیز شده و به همت جمعی از خاندانهای شیعه، تعدادی مدرسه و مسجد در این شهر ساخته شد.
یکی از این خاندانها، خاندان «رضی الدین ابوسعد ورامینی» است که برای رونق تشیع در این شهر، بسیار کوشیدند؛ از جمله در خصوص «بنیاد مسجد جامع و مدرسه رضویه و فتحیه با اوقاف معتمد و مدرسان عالم و متدین و فقهای طالب مجد»3. فعالیت خستگی ناپذیری کردند.
شخصیت ابوسعد ورامینی و نیز فرزندش حسین، کاملاً در ایران و نیز دنیای اسلام شناخته شده بوده است، دلیل این امر رسیدگی وی به امور حرمین شریفین و انفاق زیادی است که وی برای حجاج و نیز آبادانی مکه و مدینه کرد.
سمعانی در ذیل عنوان «ورامینی» می نویسد: در زمان ما، در ورامین رئیس ثروتمندی وجود دارد که به عمران حرمین شریفین پرداخته و بر آنجا انفاقاتی دارد. فرزند او حسین نیز از کسانی است که فراوان به حج مشرف شده و در خیرات و مبرات رغبت فراوانی دارد، جز آنکه در تشیع غلو دارد4!
عبدالجلیل قزوینی از خاندان «ابوسعد» با عنوان کسانی که «خیرات ایشان در حرمین شریفین؛ مکه و مدینه و مشاهد ائمه از شمع نهادن و برگ فرستادن، ظاهر است» یاد کرده است5.
وی در جای دیگری در شمارشِ «خواجگان و رؤسا که در عداد اعتبار و التفات آیند» از جمله از رضی الدین ابوسعد ورامینی یاد می کند و از او به عنوان «معمار حرم خدای و رسول» و کسی که «به چند موقف
باستاده عمارت مشاهده فرموده و مدارس کرده» ستایش کرده است. آنگاه از فرزندان وی «با خیرات و احسان بی مر» یاد کرده و بویژه «عمادالحاج و الحرمین الحسین بن ابی سعد عالم و زاهد و محسن و خیر»6.
وی در جای دیگر نیز از شهرت جمال الدین موصلی مشهور به «جواد اصفهانی» و نیز «رضی الدین» در عالم اسلام یاد کرده که «این همه آوازه نیکنامی جمال الدین موصلی و رضی الدین بوسعد ورامینی در اطراف عالم، نه از برای زینت کعبه و حله روضه مصطفی است؟ علماء و عقلاء و فضلای طوایف اسلام ایشان را به آل، مَحْمدت می کنند که کعبه و خطیر مصطفی(ص) را در زر و نقره و مشک و عبیر می گیرند»7.
جمال الدین موصلی به آبادانی مساجد موجود در حرمین شریفین، شهرت فراوانی داشته و در اغلب کتابهای مربوطه از وی یاد شده است. شهرت ورامینی نیز در حدّ وی بوده اما از آنجا که وی شیعی بوده شاید کمتر مورد عنایت مورخان اهل سنت قرار گرفته و لذا اطلاعات زیادی از وی در دست نداریم.
از دیگر کسانی که وی یاد کرده شاعر شیعی «رازی» است با شهرت «قوامی». وی در دیوان خود چندین نوبت از وی یاد کرده و اورا مورد ستایش قرار داده است، وی در شعری در ستایش او می گوید:
| اختیار کعبه کرده سخت نیک | بختیاری کاختیار این کرده ای |
| چون توانی شد به کعبه کز سخا | کعبه عالم ورامین کرده ای8 |
وی در یک ترجیع بند بلند از «حسین بن ابی سعد» مدحی فراوان کرده و از جمله اشاره به خدمات او برای زائران خانه خدانیز کرده است.
| آن امیر لطیف آزاده | محترم نفس و محتشم زاده |
| صدرنیکو خصال گردون قدر | بدر خورشیدزاد آزاده |
| ...در بهاران شادی عدلش | داده باد صبا بگُلْ باده |
| ...سجده ها برده از سیاست او | شیر نر پیش آهوی ماده |
| ...وز پی زائران بروز و بشب | خوان نهادست و دست بگشاده |
| به ورامین ز بهر خدمت او | دولت از ری مرا فرستاده |
| تاج آزادگان امیر حسین | که ندارد نظیر در کونین9 |
قوامی، شعر بلند دیگری نیز در مدح وی سروده که البته بخش عمده آن، در توحید و عدل خداوند است، آنگاه به ستایش امام امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ پرداخته و پس از آن ستایش از منتجب الدین حسین بن ابی سعد ورامینی کرد است.
| می گوی دلا منقب صاحب صفین | واندرعقبش مدح اجل منتجب الدین |
و باز:
| مفتاح فرج منتجب الدین هنرور | فرزانه حسین بن ابی سعد مظفر |
| ای بر همه احرار جهان گشته مقدم | |
| در غایت اقبال تو را ملک مسلم | در حضرت پاک تو ز فضل ملک العرش |
| تأیید پیاپی شد و توفیق دمام | جاه تو رفیع است و دَرَجهای تو عالی |
| عهد تو درست است و سخنهای (تو) محکم | ای نامه انصاف ز عنوان تو زیبا |
| وی حله اسلام زخیرات تو مُعْلَم | دلشاد بدیدار تو خلقان زمانه |
| خشنود زکردار تو دارنده عالم | دست تو رسیده ست سوی تربت احمد |
| پای تو سپرده ست ره کعبه اعظم | پیران نکنند آنچه تو کردی به جوانی |
| از چون تو خلف مادر دین را نبود غم10 |
از مجموع این اخبار چنین به دست می آید که ابوسعد و فرزندش حسین، از کسانی بوده اند که به عنوان «معمارالحرمین» شهرت داشته و مبالغی فراوان در مکه و مدینه برای آباد ساختن حرم خدا و رسول صرف کرده و علاوه بر آن، به زائران خانه خدا نیز خدمات شایسته ای کرده اند. چنین خاطره ای افتخاری است برای جامعه شیعه بویژه شیعیان ورامین که چنین یادگار پرارجی، در تاریخ تشیع و تاریخ حرمین شریفین از خود بر جای گذاشته اند.
پاورقی ها:
ــــــــــــ
1 ـ رک: تاریخ گسترش تشیع در ری، ص 106 .
2 ـ مجالس المؤمنین، ج 1 ، ص 94 .
3 ـ نقض، ص 200 .
4 ـ الانساب، ج 5 ، ص 587 .
5 ـ نقض، ص 200 .
6 ـ نقض، ص 222 .
7 ـ همان، ص 579 .
8 ـ دیوان قوامی رازی، ص 199 .
9 ـ همان، ص 10 .
10 ـ همان، ص 170 .
جستجو در قاموس نور