×

حربه تکفیر ( 8 )

در آخرین قسمت این سلسله مباحث،از تقریب مذاهب اسلامی سخن به میان است و برادران اهل سنت و علماء آنان نیز بوده است . ایجاد تفرقه میان مسلمانان - و بویژه جوامع شیعه و سنی اعمال کتاب ها و نوشته هائی که راجع به مذاهب اسلامی وجود دارد جائی برای این است که این جهل و بی خبری رااز بین برده و مذاهب اسلامی را هر چه بیشتر با یکدیگر آشنا سازد تا مذاهب اسلامی (بویژه شیعه و سنی ) صدق این مدعی، سخن کسانی است که از تفرقه واختلاف میان مسلمانان رنج و نقل شده که در واپسین ساعات عمر شریف خود, چنین فرموده است : که این درد رااحساس کرده اند و می خواهند دراین راه گام بردارند, در راه تحقق این دعوت، تلاشهائی صورت گرفته است واز آن جمله :اعلام آیا مقصوداین است که از میان مذاهب اسلامی یک انتخاب شود. بدیهی است که منظور علمای روشنفکراسلامی او وحدت اسلامی این نیست . بلکه مقصوداز وحدت میان مسلمانان، نزدیک شدن فرقه ها و مذاهب اسلامی پیشرفتی هم در جهت وحدت مسلمانان و تقریب مذاهب اسلامی پدید آمده ماانتظار داریم همانطوری که حوزه های علمی شیعه به این روش ادامه علماء مذاهب و یا حوزه های علمی و فریقین برای تبادل نظر و دسترسی به منابع مختلف مذاهب دیگر, باید این روش را پیش گرفته اند و کتب و مقالات علماء مذاهب اسلامی را در عالمان دینی بایستی متابعان خود را, به این آداب متخلق کنند و آنان این کتابها درباره مذاهب اسلامی اظهار نظر کند. این همه است .

چکیده ماشینی


تعداد بازدید : 1551     تاریخ درج : 1390/08/08

61

تقریب مذاهب اسلامی

قسمت آخر

در مقالات گذشته، بی پی آمدها و مضار تکفیر, مفاسد فردی واجتماعی آن، ریشه ها و زمینه ها و عل گسترش آن در جوامع اسلامی پرداخته، و راه حل اساسی آن را در بازگشت به قرآن و سنت و سیره پیامبران وائمه معصومین و سلف صالح معرفی نمودیم . و پنج اصل اساسی و مهمم برای رفع این مشکل بزرگ از میان جوامع اسلامی برشمردیم .

در آخرین قسمت این سلسله مباحث،از تقریب مذاهب اسلامی سخن به میان است و اهمیت بحث ایجاب می کند که دو نکته در ابتدای این نوشتار, مورد تذکار قرار گیرد:

الف: [وحدت] و [ تفاهم اسلامی] در راس آرمانهای دیانت، جای دارد. پیامبر[ ص] با ورود به مدینه، به رفع اختلافات [اوس] و [خزرج] همت گمارد و به تنازعات و درگیریهای قبیله ای پایان داد و علاوه بر تذکرات توصیه ها, به اقدام عملی پرداخت و باانجام [عقداخوت] به الفت قلبی، سازمان بخشید و آن را در یک قالب تشکیلاتی در آورد.

ابن اسحاق نقل می کند:

[... و آخی رسول الله (ص) بین اصحابه من المهاجرین والانصار فقال : تاخوا فی الله اخوین اخوین ثم اخذ بید علی بن ابی طالب فقال هذااخی] .

1 پیامبر(ص) میان مهاجر وانصار, برادری قرارداد و به آنان فرمود: در راه خدا, دو به دو, عقداخوت ببندید و خود, با علی(ع) موآخات نمود

پس از رحلت پیامبر(ص)، زمینه های اختلاف و تفرقه اوج یافت امام علی(ع) در خطبه ای، موقعیت زمانه را چنین ترسیم می کند:

...فامسکت یدی حتی رایت راجعه اناس قد رجعت عن الاسلام، یدعون الی

[من اول دست خود را پس کشیدم، تا دیدم گروهی از مردم ازاسلام بازگشتند و مردم را به نابودی دین محمد(ص) دعوت می کنند ترسیدم که اگر به یاری اسلام و مسلمانان برنخیزم، شکاف یاانهدامی دراسلام خواهم دید که مصیبت آن از فوت خلافت چند روزه بسی بیشتراست].

بااین تلقی، مخالفت را به کناری می نهد و به یاری خلفای زمان می شتابد و در مشکلات، رهنمایشان می گردد. خلیف دوم، در سپاس از این نقش علی(ع) بارها اظهار داشت : لولا علی لهلک عمر 3 .

[شیخ عبدالمتعال صعیدی]،از علماء بزرگ اهل سنت، در ستایش این روحیه علی(ع) چنین می گوید:

نخستین اختلاف میان مسلمانان،اختلاف بر سر خلافت بود و علی [رضی الله عنه] با آنکه می دانست از دیگران به خلافت سزاوارتراست،ولی باابوبکر و عمر و عثمان به مدارا رفتار کرد واز هیچ گونه کمک نسبت به آنان دریغ نفرمود, تا نمونه عالی مدارا و حافظ اتحاد, هنگام اختلاف رای باشد . 4

و در آخرین وصایای خود با مخاطب ساختن همه آیندگان[ من بلغه کتابی]... بازاین ضرورت مهم اسلامی را سفارش می نماید.

[علیکم بالتواصل والتباذل وایاکم والتدابر والتقاطع]... 15 .

پیوند و بخشش نسبت به یکدیگر داشته باشد, و مبادااز یکدیگر روی بگردانید و درابتدا به اصلاح ذات البین سفارش نموده واز قول پیامبر[ص] نقل می کند که سازش دادن بین دو کس از نماز و روزه همه عمر برتراست .

این روش مداراتی علی[ ع] مورد توجه سایرامامان شیه، در برخورد با برادران اهل سنت و علماء آنان نیز بوده است . و برخورد قهرآمیز ائمه ( ع ) با دستگاههای جائر را باید جدای از برخورد آنان با توده مردم دانست .ائمه، همواره شیعیان را به شرکت در مجامع عمومی مسلمانان (حج، جمعه و جماعات و ...) دعوت کرده اند رعایت آداب واخلاق اسلامی را دربرخورد با پیروان دیگر فرق اسلامی، موکدا خواسته اند.

واز سوی دیگر, باافکار واندیشه هاافراطی و تند برخی از شیعیان مخالفت فرموده اند 6، و راه خود رااز گروهی که در دعوی محبت علی[ ع] راه افراط در پیش گرفته و[ غالی] خوانده می شوند, جدا دانسته اند. 7 بنابراین وحدت، نه تنها ریشه در متون اسلام دارد, بلکه بنای امت اسلام و تاریخ این امت بر وحدت و همبستگی استواراست و تلاش برای حفظ وحدت و هماهنگی وایجاد تفاهم و برادری بین مسلمانان سیره پیامبر[ص]، امامان[ع] و صالحان بوده است .

ب : دشمنان اسلام از آغاز بعثت پیامبر[ص] تاکنون همواره سعی کرده اند که اتحاد و یکپارچگی مسلمانان را بگسلند.

با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، (که امید حکومت جهانی اسلامی را برافروخت ) توطئه های دشمنان دیانت،اوج می یابد و عمده آن در راه ایجاد تفرقه میان مسلمانان - و بویژه جوامع شیعه و سنی اعمال می گردد.

اخبار و شواهد بسیار براین توطئه سازمان یافته حکایت دارند. در پاره ای از کشورها, تشیع، به عنوان خطراصلی معفی می شود و[ جنگ فرقه ای] به عنوان تنها راه حل،ارائه می گردد!!!

در سخنان یکی ازاین مفتیان !

[... دلم می خواست که کفرهای شیعه را بشماریم،اگر وقت بود بخدا قسم صفی طویل از کفرهای شیعه، تشکیل می شد که اینها کفار دوبله، مشرک دوبله، یاغی های دوبله اسلام هستند.اعداء کشور, دشمنان ملت هستند... ای سنیان بیدار شوید.اگر شما شیر شیعه را نخورده اید و شیر مادرتان را خورده اید, کفن بپوش و به اقلیت (شیعه ) نشان بده که سنت زنده است و منهدم نشداست]... 8

نمونه ای ازاوج این تفرقه افکنی را در عربستان سعودی و بویژه در ایام حج، می توان یافت.[ وهابیان]،[ مجمع وحدت امت اسلامی] را با انبوهی از تبلیغات سوء, مکدر می کنند و راه الفت قلوب را بر می بندند.

البته، بایستی اذعان داشت که این حرکتهای تفرقه افکنانه، در یک سوی منحصر نیست و پاره ای از مدعیان ولایت ! نیز در مسیر تفرقه، می تازند به عنوان نمونه، در زمان سرکوبی مسلمانان توسط هندوها, شخصی با ادعای نمایندگی یکی از مراجع، اظهار می دارد:

وظیفه ماست که شیعیان را از معرکه [مسجد بابری] دور نگه داریم و درادامه آن، وحدت شیعه و سنی را موردانتقاد قرار داده و می نویسد : کفار و هندوها, براهل تسنن ترجیح دارند .

این نمونه ها, نشانگر تلاش وسیع دشمنان اسلام واستفاده از جهل و نادانی دوستان است و بر متفکران اسلامی ضرور می نماید که به چاره برخیزند و در تقویت تالیف قلوب بکوشند.

جهالت مانع وحدت

دشمن در صورتی موافق خواهد شد که زمینه مناسب همکاری عوامل داخلی برای او مهیا گردد. آنچه می تواند عامل موثر و نقش زیربنائی داشته باشد, جهل و بی خبری پیروان مذاهب از یکدیگراست . جهل پیروان مذاهب اسلامی نسبت به عقائد واحکام شان است که باعث بدگمانی، تهمت زدن، و صف آرائی آنان در برابر هم می گردد و براثر همین بی اطلاعی و ناآگاهی است که برخی ازاهل سنت، شیعیان را کسانی می شناسند که دارای قرآنی غیراز قرآن موجود و پیامبرشان علی است و حجشان کربلا و نجف،ائمه را می پرستند بر خاکشان سجده می کنند و هر عمل صحیحی را که در برابر اهل سنت انجام می دهند, برای تقیه است و ... واز آن طرف،اهل سنت در نظر شیعیان، دشمنان سرسخت علی واهل بیت پیامبر و در ردیف اهل کتاب و یا بدتراز آنان معرفی شده اند. ریشه تمامی این سوءظن ها و بدگمانی ها, جهل و بی خبری ازاحکام و عقائد یکدیگراست .

شاید برخی تصور کنند با وجود کتاب ها و نوشته هائی که راجع به مذاهب اسلامی وجود دارد جائی برای این جهل متقابل باقی نمانده است ولی واقعیت خلاف این است و برخوردهای عینی حتی با علماء و شخصیتها (در کنفرانسها و سمینارها و ...)این واقعیت تلخ را ثابت کرده است .

بنابراین حل اساسی و ریشه ای این مشکل، بکارگیری روشها و شیوه هائی است که این جهل و بی خبری رااز بین برده و مذاهب اسلامی را هر چه بیشتر با یکدیگر آشنا سازد تا مذاهب اسلامی (بویژه شیعه و سنی ) بدانند که هیچ فرقه و گروهی را نمی توان جست که به اندازه این دو طایفه، مشترکات داشته باشند. چه دراصول دین اسلام (توحید و نبوت و معاد) و چه در فروع آن شاهد صدق این مدعی، سخن کسانی است که از تفرقه واختلاف میان مسلمانان رنج برده اند و برای رفع آن به چاره اندیشی برخاسته اند مرحوم سیدشرف الدین، حل این مشکل را چنین پیشنهاد می کند: [المسلمون اذا تعارفوا تالفوالله] مرحوم آیه الله بروجردی، در نامه ای به مفتی اعظم، شیخ عبدالمجید سلیم، می نویسد:

[ از خدای تعالی می خواهم که بی اطلاعی و جدائی و پراکندگی مسلمانان را نسبت به هم، به معرفت و شناخت واقعی و محبت و همبستگی مبدل سازد. 10وانه علی مایشاء قدیر].

و نقل شده که در واپسین ساعات عمر شریف خود, چنین فرموده است :

[ من برای ایجاد حسن تفاهم میان مسلمانان آرزوهای بسیار داشتم، و درصدد بدوم در نامه ای که به شیخ شلتوت می نویسم، یادآور شوم که موجبات رفع اختلاف را فراهم آورند]. 11

آنچه که می تواند بحق، مویدی براین مطلب باشد و نیز تشویق کسانی که این درد رااحساس کرده اند و می خواهند دراین راه گام بردارند, کوششهائی است که دراین واخر, در راستای تقریب و تالیف و شناخت مسلمانان نسبت به یکدیگر, برداشته شده است .این تلاشها که عمدتااز جانب عالمان واندیشمندان شیعه و سنی انجام گرفته، بااینکه نسبتا محدود و با موانع بسیاری روبرو بوده، لکن توانسته آثار گرانبهائی برجای بگذارد. به عنوان نمونه به برخی از آنهااشاره می کنیم :

1- تلاشهای وسیع [سیدجمال] و شاگردان او در جوامع اسلامی .

2- حرکت تقریب که به همت والای عالمان واندیشمندان متعهد و دلسوز شیعه و سنی انجام یافت واز آن جمله : مرحوم آیه الله بروجردی ( ایران ), و مرحوم کاشف الغطا ( عراق ), مرحوم سیدشرف الدین (لبنان ), و شیخ شلتوت (مصر), پایه گزاری شد و در مدت اندک، در جهان اسلام بویژه در دو حوزه علمی مهم شیعه و سنی (قم و مصر) تاثیر بسزائی گذاشت از جمله آن آثار تصمیماتی بود که علماءالازهر, پس از شناخت و آگاهی نسبت به شیعه و عقائد واحکام آن گرفتند, مانند:

ایجاد کرسی فقه مقارن یا تطبیقی، مشتمل بر فقه شیعه و سنی در دانشگاه الازهر.

ایجادارتباط و همبستگی بین روسای مذاهب اسلامی .

شرکت و همکاری با کنگره های اسلامی در راه همبستگی .

معرفی شیعه و سنی دورازاتهامات و سوء تفاهمات، با آثار شیعه و سنی تبادل فرهنگی میان آنها.

تفسیر قرآن، عاری از تعصبات فرقه ای

صدور فتوای تاریخی به کشورهای اسلامی در مورد جواز پیروی از مذاهب شیعه .

اقدام برای جمع آوری روایات صحیح اهل بیت واحادیث مورداتفاق شیعه و سنی در یک کتاب .

3- جمهوری اسلامی و دعوت به وحدت :

پس از پیروزی انقلاب، دعوت به اتحاد و همبستگی مسلمانان رنگ تازه ای بخود گرفت .این بار دعوت به اتحاد از جانب شخص و یا یک گروه خاص نبود, بلکه برای اولین بار در تاریخ اخیر,از جانب یک کشوراسلامی آنهم کشورانقلابی در موضع قدرت، دعوت به اتحاد واعتصام به ریسمان الهی انجام گرفت .امام امت (به عنوان بالاترین مقام نظام جمهوری اسلامی ) مسلمانان را به اتحاد دعوت نمودند واز آن جمله، فرموده اند:

[ یک دسته از مسلمانان شیعه هستند و یک دسته ای از مسلمانان سنی . یک دسته حنفی و دسته ای حنبلی و دسته ای اخباری هستند.اصلا طرح این معنی از اول درست نبوده در یک جامعه ای که همه می خواهند به اسلام خدمت کنند و برای اسلام باشند,این مسائل نباید مطرح شود, ما همه برادر هستیم و با هم هستیم، منتها علمای شما یک دسته فتوای به یک چیز دادند. و شما تقلید از علمای خود کردید و شدید (بعنوان مثال ) حنفی، یک دسته فتوای شافعی را عمل کردند. یک دسته دیگر فتوای حضرت صادق[ ع] را عمل کردند, اینها شدند شیعه،اینها دلیل اختلاف نیست، ما نباید با هم اختلاف و تضاد داشته باشیم . ما همه با هم برادریم شیعه و سنی بایداز هر اختلافی احتراز کنند]... 12

در راه تحقق این دعوت، تلاشهائی صورت گرفته است واز آن جمله :اعلام هفته وحدت ( از سوی آیت اله العظمی منتظری ), تشکیل کنگره جهانی ائمه جمعه و جماعات و . که تماماراه مبادله افکار علمای اسلامی و تجاذب قلوب مسلمانان،انجام یافته است و باید در راه رشد کیفیت و توسعه آن،از سوی صاحبنظران و مجریان، تلاش لازم تحقق بیابد

وحدت چیست ؟

علاقه مندان[ وحدت] و مستمعان این دعوت، متمایلند که جهت گیری این ندا را, دریابند.

آیا مقصوداین است که از میان مذاهب اسلامی یک انتخاب شود. و سایر مذاهب به کناری رود؟ یا مقصوداین است که مشترکات مذاهب گرفته شود و متفرقات همه آنها کنار گذاشته شود و مذهب جدیدی اختراع شود, یااین دعوت، جهت دیگری را می پوید و سمت گیری دیگر را دارد؟

مخالفین اتحاد مسلمین، برای اینکه از وحدت اسلامی مفهومی غیرمنطقی و غیر عملی بسازند, آن را بنام وحدت مذهبی توجیه می کنند. تا در قدم اول با شکست مواجه گردد.

بدیهی است که منظور علمای روشنفکراسلامی او وحدت اسلامی این نیست . بلکه مقصوداز وحدت میان مسلمانان، نزدیک شدن فرقه ها و مذاهب اسلامی به یکدیگر با حفظ کیان و ماهیت آنهاست و منظور, حفظاصول مشترک و آزاد گذاشتن و معذور داشتن هر مذهبی، در فروع خاصه آن است . وحدت اسلامی به معنی عدم نزاع و درگیری فرقه ها واطلاع همگان از عقائد یکدیگر و حساسیت نشان ندادن در برابر فرقه دیگر و حساسیت و نشان ندادن در برابر فرقه دیگر, نسبت به مختصات آن فرقه است و راه رسیدن به این هدف در گوشه ای نشستن و دم از وحدت زدن تنها نیست، بلکه راه تکیه بر منطق عقل واستدلال و دوری گزیدن از تعصبات واحساسات غیر قابل کنترل است . و بحث منطقی با دلیل و برهان، نه تنها مانع از اتحاد و همبستگی نیست بلکه تاریخ نشان داده است که همواره معوم اتحاد والفت اسلامی بوده است . و تا به امروز جامعه اسلامی،از طرح مباحث علمی و مباحثات و مناظرات منطقی زیان ندیده بله اگر مقدار پیشرفتی هم در جهت وحدت مسلمانان و تقریب مذاهب اسلامی پدید آمده است،از همین راه بوده است .

باید توجه داشت که این گونه بحثهای منطقی واستدلالی، با مجادلات بی اساسی که از روی هوا و هوس و بوسیله تحریک اجانب صورت می گیرد, بسیار متفاوت است،این، جدال منفی و مذمومی است که شرع مقدس اسلام از آن بشدت نهی فرموده است و در مقابل،اسلام به بحث منطقی واستدلالی توصیه کرده است[ ... وجادلهم بالتی هی احسن]... مباحثات و تبادل افکار علمی که زمینه ساز توجه بیشتر به مشترکات یکدیگر می گردد... و وسیله شناخت مایه های وفاقی که می توانند مبنای اتحاد محکمی را پایه ریزی کنند, فراهم می آورد. واین وجه مشترک، زمینه ساز خط مشی های مشترک می گردند.ازاین رو, دستیابی جوامع اسلامی به وحدتی همه جانبه در عمل واتخاذ موضع گیریهای سازنده، در گرو تامل در مسائل اتفاقی و وجوه اشتراک عقیدتی و شرح و بسط و معرفی کامل آنها به مسلمانان است، حتی طرح منطقی وجوه افتراق مذهب، با نظر گرفتن سعه صدر و تحمل نظریات مختلف و مخالف، چنانچه نیت خیر واصلاح در کار باشد, تکمیل کننده یکدیگرند باید دریافت که گذر قرون متمادی، وجوه افتراق در جوامع اسلامی شکل پیچیده تری گرفته واختلافات مذهبی، با تضادهای اجتماعی، سیاسی و اقلیمی گره خورده اند.از سوی دیگر, بعضی از وجوه اشتراک نیز, به طاق نسیان سپرده شده است و یا درانبوه مباحثات کلامی و غیره، در متون اسلامی قدیمی مجهول مانده است شایط تصور شود که موضوعات مشترک نیازی به بررسی ندارد. چون مورداتفاق و معتقد همگان است . ولی باید یادآور شویم که اولااین معتقدات را باید در منظرافکار وانتقادات قرار داد تا نتائج وحدت آفرین آنها همواره مطرح و به بوته فراموشی نینجامد. و ثانیا برخی از همین معتقدات در گذر زمان، چنان تحریف و یا فراموش شده اند که یادآوری واصلاح واحیاء آنها و بیرون آوردن از زیر غبار حوادث، زحمت طاقت فرسائی را برای پژوهشگران، طلب می کند.

بنابراین مقصوداز وحدت اسلامی، نه وحدت مذهب است نه اینکه مشترکات مذاهب اسلامی اراخذ کنیم و مسائل اختلافی آنها را کنار بگذاریم و مذهب جدیدی اختراع کنیم بلکه مقصود,ایتحاد پیروان مذاهب اسلامی در عین اختلافات مذهبی آنان است . و برای این منظور تکیه بر وجوه مشترک بین مذاهب که شامل تمامی مسائل اصول اعتقادات اسلامی و بخش مهمی از فروع دین می گردد لازم است . واین نه تنها مانع از مباحثات منطقی نمی گردد بلکه برای رسیدن به وجوه مشترک در برخی موارد حتی از طرح منطقی و صحیح مسائل اختلافی، ناگزیریم .

ارتباط عالمان مذاهب

نخستین گام در تقریب مذاهب اسلامی و بر طرف شدن توهمات و سوءتفاهمات، همبستگی وارتباط میان رهبران فکری و مذهبی فریقین است . ما معتقدیم که برای تفاهم مسلمانان در درجه اول، باید علماء حوزه اسلامی به تفاهم برسند. و راه این تفاهم،ایجاد رابطه و همبستگی بین علماء مذاهب است .

البته این رابطه به انحاء مختلف می شودانجام گیرد که تبادل فرهنگی، تبادل دانشجو, رفت و آمدهای دانشمندان طرفین، تشکیل کنگره های مختلف به مناسبتهای گوناگون، شرکت در محافل و مجالس یکدیگر, مباحثه ها و مناظره های منطقی و سازنده، مکاتبه، تبادل نظر و مشورت با یکدیگر دررابطه با مسائل علمی و مشکلات جوامع اسلامی و ... می تواند نمونه ای ازاین همبستگی بشمار آید.

ازاقدامات مهمی که موسسه[ دارالتقریب] انجام داد,ایجاد همبستگی وارتباط میان زعمای بزرگ شیعه و سنی بود که درفضایی آکنده ازاحترام واعتماد به یکدیگر و حسن تفاهم انجام می گرفت . پاسخ نامه[ شیخ عبدالمجید سلیم] به مرحوم آیه الله بروجردی، شاهد گویائی است براین مدعی و در ضمن بیانگر تفاوت بین اینان و شیوخ و وعاظ السلاطینی است که امروزه داعیه پیشوائی جهان اسلام را دارند.ازاینرو, گرچه متن نامه طولانی است ولی ذکر آن مفید به نظر می آید.

پس ازاینکه از توجه به معظم له به مساله تقریب واثراتی که در جمع مسلمین و خنثی کردن توطئه ها دارد, تشکر و قدردانی می کند می گوید: خدا می داند که این اقدام، مهمترین آرزوی من است که در طولل حیات خود با مجاهدات فراوان برای آن می کوشم . واز خداوند متعال می خواهم که این آرزو را تحقق بخشد. و هر کوششی را دراین راه تایید نماید. وازاین اعتماد واطمینانی که نسبت به من و کوششهایم دارید تشکر می کنم . و شما با نفوذ علمی و مقامی که درایران و سایر کشورها دارید, بی شک به اصلاح حال آمت اسلام اشتغال دارید, و فکره تقریب بین مذاهب اسلامی، مورد عنایت فراوان شماست، زیرا همانطور که از مثل شما در علم و تقوی و برتری و عقل انتظار می رود. به آنچه که در بزرگذاشت شوون اسلامی و تقویت شوکت مسلمانان مفید و سودمنداست و آنان را والا وارجمند می گرداند, پی برده اید. ولله العزه و لرسوله و للمومنین . مسلمااهل علم ای سید بزرگوار - حامل امانت اسلامند و به شهادت قرآن با خداوند و فرشتگان در نگهداری عدل همکاری می نمایند. و لذا بر آنها سخت واجب است که به ادای این وظیفه و مسئولیت همت گمارند. و در مورد آن تبادل رای و مشورت کنند.اگر چه میان آنان فاصله مکانی وجود داشته باشد. متاسفانه روزگاری بر مسلمانان گذشت که هدف دسیسه مغرضین قرار گرفتند, دسیسه ای که می خواست آنان رااز حق باز دارد. و نسبت به دین متزلزل سازد و بسوی باطل بکشاند. واز دعوت بسوی خدا و جهاد در راه وی جلوگیری کند. و بوسیله اختلاف و جدال، آنها را متفرق و پراکنده گرداند. و پیوسته آثاراین دسیسه، به روی خردها پرده می کشید. و دلها را بخود مشغول می داشت و میان بیشتر مردم فاصله می افکند, و آنان رااز فهم صحیح و درک اسرار دین و فداکاری در راه بزرگداشت آن منصرف می ساخت . بنابراین نخستین چیزی که بر ما جمعیت علما واجب می باشد,این است که آن چه را وابسته به این افتراق و پراکندگی است، ازاذهان مردم دور سازیم و صفحات روشن، و طرحهای اساسی و شریعت سهل و آسان اسلام راانتشار دهیم ... 13 .

بدون تردید,این گونه برخوردها در تالیف مسلمانان نقش بسزائی دارد. لذا بایداین گونه اقدامات از سوی علماء فریقین ادامه یابد. تا به خواست خدااین همبستگی زمینه ساز مجمعی گردد, که نمایندگان رسمی مذاهب اسلامی از تمام کشورهای اسلامی در آن اجتماع کنند و مشترکات اسلامی را در تمامی ابعاد و بصورت قطعنامه ای، تصویب و منتشر نمایند و آن گاه مختصات هر مذهبی را که از طرف پیشوایان آن مذهب رسما پذیرفته شده است، اعلام کنند, تا ما به مابه الاشتراک و مابه افتراق مذاهب مشخص شود, و این جهل متقابل از بین برود.اگر دانشمندان مذاهب اسلامی چنین عملی راانجام دهند قطعا جوامع اسلامی ازاین همبستگی و وحدت،استقبال خواهند کرد.

این مجمع پس ازاین، می توانند در کنگره های مختلف، در رابطه با شوون مختلف جوامع اسلامی، تبادل نظر, و کنکاش کنند. و دردها را شناسائی کرده و درمان آن را بیابند وارائه دهند, تا مسلمانان دشمن مشترک خود را شناخته واو را شعار و عمل نشانه روند, نه اینکه نیروهای خود را علیه یکدیگر بکار گیرند.

حوزه های مشترک علمی :

یکی ا ز راههای ایجاد وحدت و بر طرف شدن جو بدبینی،ایجاد رابطه تنگاتنگ بین حوزه عای علمی شیعی و سنی است . باید هم چنانکه در قرون اولیه اسلام، شیعه و سنی در کنار هم به تحصیل، تدریس و تحقیق مشغول بودندامروز هم طلاب شیعی و سنی در کنار یکدیگر به تحصیل اصول عقائد, فقه، تفسیر و ... بپردازند.

بسیاری از مسائل را در سطح تفاهم علمی ارزیابی کنند,این طرح، در زمان ائمه معصومین (ع) موفقیت بسیار بزرگی داشت تا جائی که ائمه اربعه اهل سنت، در کلاس درس امام صادق ( ع ) حاضر می شدند واستفاده می کردند. برای نمونه [مالک ابن انس]، رئیس مذهب مالکی، شاگردامام صادق ( ع ) بوده است، و مانند دیگر شاگردان به محضرایشان می آمد و کسب فیض می کرد. و دراین زمینه می گوید: مدتی جهت کسب علم در محضرامام صادق (ع) حاضر شدم، در ضمن این مدت سه صفت نیکو و پسندیده را در ایشان مشاهده کردم، و هرگاه که ایشان را می دیدم یکی از صفات ظاهر می شد و جلوه می کرد: یا نمازگزار بود, یا روزه دار, و یا قرآن می خواند, و باید اذعان کرد که شخصی برتر از امام صادق(ع) در علم، عبادت و ورع و تقوی، نه چشمی دیده و نه گوشی شنیده است . و تصور چنین انسانی بذهن کسی خطور نکرده و با ذهن بشری قابل وصف نیست . 14

و همچنین [ابی حنیفه] امام و پیشوای مذهب حنفی، نجات و رستگاری خود را مدیون بحث ها و سخنرانی های می دانست که در دوران شاگردیش نزد امام صادق(ع) فرا گرفته است . چنانکه [آلوسی] در کتاب [ تحفه] خود,از خودابی حنیفه نقل می کند. که می گفت: [لولاالسنتان لهلک نعمان] اگر آن دو سال نبود, نعمان ( ابوحنیفه ) هلاک می شد 15 مقصوداز دو سال، دو سالی است که ابوحنیفه نزدامام صادق ( ع ) شاگردی کرده است . و عده زیادی از علماءاهل سنت،از آن حضرت روایت نقل کرده اند تا جائی که نجاشی از حسن بن علی و شاه نقل می کند که می گفت: [انی ادرکت فی هذا المجسد سبع ماه شیخ کل یقول حدثنی جعفر بن محمد]. 16

[ من یافتم دراین مسجد کوفه هفتصد دانشمند بزرگ را که تمامی آنها می گفتند: حدیث کرد مرا جعفر بن محمد].

کوفه مرکز فقه[ ابن ابی لیلی] و[ ابن شبرمه] و[ سفیان ثوری] و [ ابوحنیفه] بوده است لذا مشایخ حدیثی که در آن عصر در مسجد کوفه حلفه درس داشته اند می بایست بیشترین آنهاازاهل سنت باشند. در مقابل، وقتی به کتب رجال و منابع حدیثی شیعه می نگریم، می بینیم که اصحاب ائمه و فقهاء بزرگ عصرائمه در نقل روایت، به بسیاری ازافراد مذاهب گوناگون اعتماد کرده واز آنان نقل حدیث کرده اند.

هم چنین[ شیخ طوسی] که از علماا بزرگ شیعه بشمار می آید, جزء اساتید وی،ابوالحسن سوار مغربی،ابوعلی ابن شاذان،ابومنصور سکری، تنوخی، محمد بن سنان، می باشند که همگی از علماءاهل تسنن بوده و نیز بسیاری از علماءاهل سنت در پای درس ایشان حاضر می شدند. 17

[سیدمرتضی ره] استاد شیخ[ طوسی ره] یک از بزرگترین اساتید خود را [ ابو عبدالله مرزبانی] که از علماء معتزله است، نام می برد. 18

[علامه حلی ره] حکمت را در محضر خواجه نصرالدین طوسی از علماء شیعه و علی بن عمر کاتبی قزوینی شافعی فرا می گیرد. و خود نیز برای طلاب علاوم دینی از مذاهب گوناگون درس و بحث فقهی دارد. 19

[شهید ثانی ره] نیز در نزد جمعی از علماء عامه، در فقه و حدیث و غیراینها به نزد شانزده نفراز علماء مصر تلمذ نمود. و خود در بعلبک،از مذاهب خمسه شاگردانی داشت . 20

[شهیداول ره] بااین جماعه که از مشاهیر علمای عامه بود, هم عصر بود و شریک در درس . وایشان در میان اهل تسنن اشتهار خاصی داشت . و برای آنان امامت می نمود, و قضاوت می کرد, و به هر چهار مذهب فتوی می داد 21 .

بحثهای تطبیقی در حوزه های علمی :

دانشمندان و علماا فریقین باید در حوه های علمی و کلاسهای مختلف درسی،اعم از تفسیر, کلام، فقه،اصول و ...اقوال علمای دیگر مذاهب را نقل کنند و مورد بحث و بررسی قرار دهند و در حقیقت همواره بحثهای آنان بصورت بحث مقارن و تطبیقی انجام پذیرد.این شیوه را نه تنها در فقه، که باید در تمام علوم اسلامی، عقاید, معارف قرآن، بحث های حدیثی دنبال شود نظریات گوناگون را با مدارک و دلائل آن،از منابع اصلی در کنار یکدیگر مطرح کنند. واز بین آنها نظر خود را با دلیل،اثبات واختیار نمایند.این شیوه بحث، مفیدترین و عالیترین شیوه هائی است که دنیای امروز به آن توجه دارد. همین شیوه در حوزهای علمی شیعی در غالب بحثها, معمول و مورداستفاده بوده و می باشد. و در همین راستا در کلاس درس[ شیخ الطائفه] به تطبیق و مقایسه آراء و نظریات فقهاء عامه پرداخته می شود که در مباحث فقهی، ثمره آن کتابی بنام[ الخلاف] می شود.

علامه حلی نیزازاین روش حسنه پیروی کرده و آثاری از خود دراین زمینه بیادگار باقی گذارده است . مانند[ تذکره الفقهاء],[ منتهی المطالب] و ... در سایر علوم نیزاین روش از طرف علماء شیعه مورد پذیرش قرار گرفته و بدان عمل می شود. 22

مرحوم[ آیه الله بروجردی] در میان معاصران،از پیشگامان این شیوه حسنه به شمار می رود و هم اکنون در حوزه های علمیه تشیع از سوی شاگردان[ آیه الله بروجردی] ( از جمله[ آیه الله العظمی منتظری] ),این روش، پی گیری می شود.

ماانتظار داریم همانطوری که حوزه های علمی شیعه به این روش ادامه داده و می دهند و با شهامت در محیطی کاملا علمی و منطقی،افکار برادران اهل سنت را مورد بحث و بررسی و گفتگو قرار می دهند آنها هم این روش را دنبال کنند.این روش، نه تنها کمک موثری به تقریب مسلمانان خواهد کرد بلکه افقهای تازه ای را در مسائل علمی آشکار خواهد ساخت و راه بسیاری از سوء تفاهم ها,اتهامات، طرد و لعنها و تکفیرها را, سد می کند.

چاپ و نشر منابع مذاهب :

یکی از عوامل اساسی ایجاد جو تهمت وافتراء, عدم دسترسی علماء مذاهب به منابع مذاهب دیگراست واین مساله باعث می شود که دشمنان اسلام و متعصبان، مطالبی بر مخالفان خود به بندند و آن را به منابع مذهب دیگر نسبت دهند. دسترسی به این منابع،افتراء ها را روشن و آشکار می نماید.ازاین رو لازم است که در چاپ و نشر منابع فرهنگی فرق اسلامی، در تمامی مراکز علمی تلاشی پی گیر بعمل آید. واگر تا دیروز, عدم رجوع به ماخذ و منابع اصلی هر مذهب، عذری مقبول بشمار می رفت اماامروز براثر رفت و آمدها و چاپ و نشر کتب مذاهب (تاحدودی ) در بیان مذاهب دیگر, هیچ یک از پیروان مذاهب اسلامی حق ندارند که انتقادات خود رااز مبانی و معتقدات فرقه های دیگر به اتکای منابع خودی و یا منابع غیرقابل اعتماد به انجام رسانند.این، ضعف شیوه علمی است و بایستی جلوگیری شود, واین جز با دسترسی به تمامی منابع برای دانشمندان فرق اسلامی میسر نیست . و دراین راه مراکز فرهنگی و انتشاراتی، مسئولیتی ویژه بر دوش دارند.

کتابخانه های مشترک :

علماء مذاهب و یا حوزه های علمی و فریقین برای تبادل نظر و دسترسی به منابع مختلف مذاهب دیگر, باید کتابخانه های مشترک ایجاد کنند تا بتوانند به آسانی به ماخذ یکدیگر دست یابند واز نظریات یکدیگر آگاه شوند. هم اکنون کتابخانه های عمومی حوزه های علمی شیعه، و کتابخانه های بزرگ دیگری که در مراکز فرهنگی وجود دارد, دارای مقدار زیادی از کتب دانشمندان اهل سنت می باشد. و در کتابخانه های خصوصی که هر یک از دانشمندان و نویسندگان و گویندگان در منازل و مراکز مطالعه خود دارند, مقدار زیادی ازاین منابع و کتب در آن وجود دارد که در مطالعات و تحقیقات آنان مورد استفاده قرار می گیرد.

ماانتظار داریم همانطوری که حوزه های شیعه و مراکز فرهنگی آن، این روش را پیش گرفته اند و کتب و مقالات علماء مذاهب اسلامی را در کتابخانه های عمومی و خصوصی خود نگهداری می کنند واز آن استفاده می برند, برادران اهل سنت هم در مراکز علمی و فرهنگی خود, منابع و کتب دانشمندان شیعه را نگهداری کنند و در مطالعات و بررسی ها,اقوال علماء شیعه را مد نظر داشته باشند.

نشریات مشترک :

حوزه های علمی فریقین، باید به فکر تاسیس مجله ای مشترک باشند که صاحبان قلم، تحقیق و تالیف از شیعه و سنی در آن به نشرافکار علمی واصلاحی خود بپردازند. و در حقیقت،این مجله، مرکز تلاقی افکار و تبادل نظر, و نر آراء وافکار علمی واصلاحی دانشمندان تمامی مذاهب باشد. و بدین وسیله حوزه های علمی فریقین می توانند با همه مراکز علمی اسلامی در کشورهای عربی، آفریقائی، آسیائی واروپائی، رابطه بقرار کنند و در جریان مداوم افکاراسلامی دراین مراکز باشند شخصیتهای اسلامی این مناطق و دیگر مراکز را بشناسند باافکار علمی، آثار, و نظرهای اصلاحی آنان آشنائی پیدا کنند.این ضعف مراکز علمی و فرهنگی است که یک عالم دینی سنی مثلا نام چند متفکراسلامی شیعی معاصر, و یا نام چند تالیف از آنان را نداند. و هم چنین عالم شیعی نام چنداثر و یا چند دانشمند و متفکراسلامی سنی را نشانسد. علاوه براین،این مجله می تواند با نشریات گمراه کننده که لبه تیز حمله ای خود را متوجه اصل اسلام کرده و می کنند, مبارزه نماید. وجود چنین مجله ای، در ایجاد تقارب فکری بین علماء مسلمانان و در نتیجه تقریب اهل مذاهب، نقش بسزائی دارد. لازم به تذکراست که یکی از کارهای موسسه [دارالتقریب] انتشار مجله ای بود, بنام[ رساله الاسلام] که نویسندگان بزرگ شیعه و سنی در آن به نشرافکار علمی واصلاحی خود می پرداختند و آن مجله اثر مثبتی دراطلاع اهل مذاهب از یکدیگر و تقریب علماء و مذاهب اسلامی داشت .

در حقیقت پیشنهاد ما,انتشار مجله ای همچون[ رساله الاسلام] با توجه به زمان واهل زمان می باشد.

هدایت و کنترل احساسات :

یکی از راههای تقریب وایجاد وحدت، منع از تحریکات احساسات و رعایت ادب در کلام است، علماء مذاهب باید به نحوی بگویند و بنویسند که احترام طرف مقابل خود را حفظ کنند, و گفتار و نوشتارشان،از توهیم مبرا باشد.

علی ( ع ) دراین زمینه می فرماید:

[ اجملوا فی الخطاب، تسمعوا جمیل الجواب]. 23

[زیبا سخن گوئید, تا پاسخ زیبا بشنوید].

و یا در بیانی دیگر, فرموده اند:

[رب حرب جنیت من لفظه]. 24

[بسا جنگی که از گفتم یک کلمه بر پا شود]

در میان مباحثات و مکاتباتی که علماء شیعه و سنی داشته اند, آنهائی مفید و ثمربخش بوده که در آنها رعایت ادب در بحث و یا نوشتار را نموده اند.

اما متاسفانه برخی از نویسندگان یا گویندگان، گویا خود را موظف می دانند که علاوه بر بیان واثبات مذهب و یا رد وابطال مذهب، عواطف واحساسات خود را له یا علیه یک مذهب مجسم سازند, چنان می گویند و می نویسند که گویا در میدان جنگند و هل من مبارز می طلبند.این گفتار و نوشتار جز تشدیداختلاف و تحریک احساسات و برانگیختن عداوت و کینه اثر دیگری ندارد.

واز آن طرف، سخنان مودبانه و محبت آمیز هنگام بحث، جو سالم و حسن نیت بوجود می آورد. نمونه آن را در کتاب[ المراجعات] که حاوی مکاتبات، و بحثهای دانشمند بزرگ شیعه[ سید شرف الدین] با رهبر روحانیت مصر شیخ[ الازهر[ [شیخ سلیم بشری] است، می توان دید.

از سوی دیگر, عالمان دینی بایستی متابعان خود را, به این آداب متخلق کنند و آنان رااز برخوردهای سوء, بر حذر دارند و بویژه از آنان بخواهند که مجادلات غیرموثر فرقه ای را, به کناری تهند.

مجادلات غیرمنطقی، راه تفرقه را می گشاید. دراین مواقع، هر گروهی برای غلبه بر طرف مقابل می کوشد که موجبات وهن و مطاعن او را بر شمارد و مذهب وی را مخدوش سازد واین کار باعث ناراحتی و دشمنی با هم و مقابله به مثل می گردد. بهمین جهت، پیشوایان دین،از جدال افراد مسلمان وامت های اسلامی با یکدیگر منع کرده اند.

علی ( ع ) می فرماید:

ایاکم والمراء والخصومه، فانهما یمرضان القلوب علی الاخوان

وینبت علیهاانفاق 25 .

: از مجادله و مخاصمه بپرهیزید, زیرا جدال و مخاصمه موجب بیماری قلبهای برادران دینی نسبت به یکدیگر می گردد و در دلها تخم نفاق و جدائی می رویاند .

... یکی دیگراز طرق موثر در هدایت و کنترل احساسات،اتکاء به منابع اصلی و دوری از استناد به اقوال عوام،است . برای شناخت و تحقیق و بررسی و اظهار نظر درباره هر مذهبی، باید به منابع اصیل و علماء مورد قبول آن مذاهب مراجعه کرد. هیچ یک از پیروان مذاهب اسلامی نباید برای شناخت مذاهب و داوری درباره آن، گفته عوام آن مذهب را, مرآت و معیار آن مذهب قرار دهند. در همه ادیان و مذاهب، نادان هااکثریت دارند که به اقتضای جهل و تاثراز روسم محلی و ملی، چیزهائی را به مذهب نسبت می دهند و دست به اعمالی می زنند که هیچ ربطی به مذهب ندارد. بنابراین کسی حق ندارد, شیوع عوام را دلیل براصل مذهب بداند, بلکه بایداز زبان پیشوایان آن مذهب و منابع موثق آن و پس از تحقیق کافی درباره آن، سخن بگویند. مرحوم علامه کاشف الغطاء در مقاله[ التثبت ثم الحکم] تحقیق پیش از داوری، می فرماید

دانشمندان و شیوخ پیشین، همواره به شاگردان خود توصیه می کردند که فقط به منابع مصادر معتبر توجه کنند, در بحث های خود به تقلیداعمی اکتفاء ننمایند, که به خطا خواهندافتاد و گمراه خواهند شد. توصیه می کردند که اگر می خواهید به حقیقت یک مذهب برسید, و دستخوش خیالات نشوید, حتما باید به منابع اصلی آن مذهب رجوع کنید... من این حرف را می گویم، زیرا در نوشته های بسیاری از نویسندگان که تا همین اواخر درباره شیعه نوشته اند, تتبع کرده ام می بینیم ماخوذ از [ابن خلدون] است که در آفریقا واقصای مغرب زندگی می کرد واز شیعه عراق و شرق اسلامی سخن می گفت و یااز[ احمد بن عبدالله آندلسی] وامثال ایشان گرفته اند. و گاهی نویسندگان، به قصد توسعه در بحث و به منظور تحقیق و تحلیل علمی به آثار مستشرقین و غربیها رجوع می کنند, به گمان اینکه آنان سخن به حق و[ فصل الخطاب] را گفته اند و بر منبع موثق دست یافته و حجت و برهان ارائه داده اند, بااینکه اگرکسی بخواهد به مذهب و آثار شیعه وقوف حاصل کند,از روی منابع خود آنان که در کتابخانه ها موجوداست واز جمله کتابخانه ما که حاوی بیش از پنج هزار کتاب است،این کار میسوراست26

مرحوم شیخ محمود شلتوت مفتی اعظم مصر و رئیس سابق دانشگاه الازهر, که خود با بسیاری از مولفان ملل و نحل هم مذهب است، چنین می گوید:

[بیشتر کسانی که درباره فرق اسلامی و مذاهب اسلامی کتاب نوشته اند, تحت تاثیر روح پلید تعصب بوده اند,ازاین رو تالیفاتشان همواره آتش دشمنی و کینه را در میان فرزندان یک امت دامن زده است، هر یک این ملل و نحل نویسان تنها و تنهااز یک زاویه دید, به مخالفان خویش می نگریسته اند, رای مذهب مخالف را سخیف شمردن و عقیده طرف مقابل را به سفاهت منسوب داشتن، آن هم بااسلوبی که شر و زیانش بیشتراست تا خیر و سودش .ازاین جهت است که هر کس اهل انصاف باشد نبایداز روی این کتابها درباره مذاهب اسلامی اظهار نظر کند. بلکه باید درباره هر فرقه ای به کتابها و ماخذ مخصوص آن فرقه رجوع کند, تا بدین وسیله بحق نزدیک شود واز خطاء دور ماند]. 27

طرد و نفی عوامل تفرقه :

یکی از گامهائی که باید علماء فریقین از طریق نشریه مشترک و یا مجمع پیشنهادی و یا بهر طریق دیگر بردارند,این است که عوامل تفرقه و جدائی را شناسائی کرده و ماهیت آنها راافشاء نمایند, و در حقیقت آنها را در جوامع اسلامی طرد و نفی نمایند.

الف :استعمار:

قدرتهای ضداسلام،از عوامل اصلی تفرقه و جدائی بین مسلمانان بوده و در تنازعات فرقه ای نقش مهمی را بعهده داشته اند.

بنابراین در رابطه با دشمنان خارجی واستعماراز حسن ظن و ساده اندیشی به شدت بایداجتناب کرد, و دست نامرئی استعمار را در پشت اکثراین صحنه های تنازعات فرقه ای و تکفیرها و ... جستجو نمائیم . و بطور مستمر شیوه های گوناگونی که استعمار وایادی آن در تفرقه و جدائی در جوامع اسلامی از آن استفاده می کنند شناسائی کنیم، و آمادگی لازم را برای خنثی کردن این توطئه ها و طرد نفی آن درامت اسلامی بوجود آوریم .

ب : عالمان درباری :

ماهیت روحانی نمایان و نویسندگان مزدوری را که در گذشته و حال در کشورهای اسلامی به دستوراربابان خود طبل تفرقه کوبیده، و خواهان جدائی مسلمانان از هم بوده اند,افشاء و مردم رااز خیانت های آنان آگاه نمائیم .

ج : کتب و نشریات ضد وحدت :

علماء فریقین بایداز نشر و پخش، کتب و مقالات و نوشته هایی که تقریب و هم بستگی مسلمانان را کنترل کرده و یااحیانا بر هم می زند, جلوگیری کنند.

از آیه الله بروجردی[ ره] نقل می کنند که ایشان در یک جلسه خصوصی فرمودند:

[کسی کتابی نوشته و بی احترامی به برخی از خلفاء نموده من دستور 28دادم که آنها رااز بین ببرند, حالا وقت نوشتن چنین کتابهائی نیست].

د: تعصب مذهبی :

یکی از گامهائی که علماء فریقین باید در راه تقریب مذاهب اسلامی بردارند, منع از تعصب مذهبی، و منع از تعصب قمی و نژادی است . تعصب مذهبی اگراز حد معقول تجاوز نکند و در راه دفاع ازاسلام و مقررات آن قرار گرفته و با هواهای نفسانی ممزوج نشود, خوب است . و بصورت مشکلی در نمی آید ولی آن تعصبی مذموم است که مسلمانی حاضر نباشد سخن حق برادر دینی خود را بجرم این که هم مذهب او نیست گوش نداده و حتی ازاو بیش از دشمنش بگریزد, و دشمنی با وی را در دل گیرد. واین تعصبی است که اسلام با آن بشدت به مقابله برخاسته است .

چه مصیبتهائی که این گونه تعصب بر سر مسلمانان آورده، و چه خونهائی که بوسیله آن ریخته شده، و چه شمشیرهایی که بجای کشتن دشمن به روی برادر کشیده شده است، و چه بسیار نیروهائی که بجای جنگ با مشرکین در راه جنگ با فرزندان توحید بکار رفته است و ... تاریخ گواه این همه است .ازاینرو وظیفه همه علماءاست که اب چنین تعصبهائی به مبارزه برخیزند.

ه: تعصب قومی و نژادی :

تکیه بر نژاد: بجای تکیه براسلام، موجب تفرقه و جدائی مسلمانان از یکدیگراست و منشاء بسیاری از دشمنی ها و کینه توزی ها نسبت به هم می باشد. تعصب نژادی در جاهلیت متداول بود.امااسلام آنرا ملغی اعلام کرد.

پیامبر گرامی اسلام[ ص] می فرماید:

[ ایهاالناس کلکم من آدم و آدم من تراب . لافضل لعربی علی عجمی الا

بالتقوی]... . 29

[ شما فرزندان آدم هستید. واز خاک آفریده شده اید. عرب بر غیر عرب برتری ندارد مگر به تقوی]

بنی امیه عنصر عربیت را بجای عنصراسلامیت تقویت کردند. و متاسفانه برخی از کشورهای اسلامی با تاسی به بنی امیه دراین مساغله بقدری دچارافراط شدند که اسلام را تحت الشعاع تعصب قومی و نژادی خود قرار داده اند. واین نوعی ارتجاع و بازگشت به دوران جاهلیت پیش ازاسلام است . و خطر بزرگی برای اسلام و مسلمانان به شمار می آید که باید با انذارها و هشدارهای آگاهان و عالمان دینی اصلاح گردد.

در پایان مقال، تذکارابتدای نوشتار را یادآور می شویم که این مجموعه، بخشی از بایستنیها بود و بدون تردید, راههای دیگر نیز وجود دارد و شیفتگان مکتب و وحدت، در تکمیل واقدامات عملی خواهند کوشید.


پاورقی ها:

1. سیره ابن هشام 1.150.

2. نهج البلاغه، فیض الاسلام . نامه 62.

3. الغدیر ج 6 به نقل از تذکره، سبط بن حوزی، .57 و فتح الباری، ج101.12 عمده القاری، ج 11.151.

4. همبستگی مذاهب .209.

5. نهج البلاغه، نامه 47.

6. اصول کافی، ج 2.401.

7.الامام الصادق والمذاهب الاربعه، ج 1.364362.

8.از سخنرانی مولوی حق نواز در پاکستان .

9. به نقل از روزنامه اردو زبان پرتاب، پاکستان .

10. مشعل اتحاد,.154.

11. همبستگی مذاهب،..

12. پیام هشت رمضان 1400.

13. تحفه آلوسی،ظ.

15. رجال نجاشی،.31.

16. مجله حوزه، شماره 18, مقاله حربه تکفیر.

17. همان مدرک .

18. قصص العلماء,.356 و 357.

19. همان مدرک و بحارالانوار, 104 و 190 و 191.

20. همان مدرک .

21. مجله حوزه شماره 18.

22. غررالحکم، آمدی، ج 2.266.

23. همان مدرک، ج 4.66.

24. غررودر, آمدی 4.66

25. اصول کافی، ج 2.300.

26. کتاب وحدت .

27. آقا بزرگ تهرانی، محمدرضا حکیمی، .270 به نقل از الامام الصادق والمذاهب الاربعه .

28. روزنامه اطلاعات تاریخ 62/09/28.

29. تحف العقول .34.

کلمات کلیدی
اسلام  |  وحدت  |  امام  |  شیعه  |  مذهب  |  اسلامی  |  تقریب  |  تقریب مذهب اسلامی  |  مذهب اسلامی  | 
لینک کوتاه :