هنر دینی
کوثر: با تشکر از حضرت عالی، که قبول زحمت فرمودید و مصاحبه با مجله ما را پذیرفتید، لطفا در باره اهمیت زیارت در اسلام بفرمایید.
× زیارت در کلیه مذاهب و ادیان، بخصوص اسلام، جایگاه والایی دارد. پیامبر گرامی اسلام در باره زیارت مطالب فراوانی بیان فرموده اند که در کتابهای برادران اهل سنت و شیعه آمده است، مانند این جملات:
هر کس قبر مرا زیارت کند شفاعتم بر او واجب می شود.
هر کس حج به جای آورد و قبر مرا، بعد از وفاتم، زیارت کند مانند کسی است که مرا در دوران حیاتم زیارت کرده و همنشین من بوده است.
سیره ائمه اطهار(ع) نیز بر این بوده است به زیارت قبر پیامبر(ص) و صالحان و امامان پیش از خود می رفته اند.
روایاتی که از پیامبر(ص) و ائمه طاهرین در اهمیت زیارت رسیده بیش از حد تواتر است، به طوری که انسان قطع پیدا می کند که زیارت در اسلام مطلوب است. زیارت آن قدر مهم است که به ما توصیه فرموده اند: اگر نتوانستید قبور ما را از نزدیک زیارت کنید از راه دور، هر جا که هستید، ما را زیارت کنید، و در کتابهایی که برای زیارت نوشته شده کیفیت زیارت از راه دور را نیز تعلیم داده اند; و بالاتر از این فرموده اند: اگر زیارت ما نصیبتان نشد به زیارت برادران صالح و با تقوای خود بروید که ثواب زیارت ما را دارد.
مرحوم حضرت آیت الله العظمی بروجردی(ره) در کتاب جامع الاحادیث از امام کاظم(ع) چنین نقل می فرماید:
«من لم یقدر علی زیارتنا فلیزر صالح اخوانه یکتب له ثواب زیارتنا»کسی که نمی تواند ما را زیارت کند، برادران صالح خود را زیارت کند که ثواب زیارت ما برایش نوشته می شود.
کوثر: چرا این قدر به زیارت اهمیت داده شده است و به بیان دیگر فلسفه زیارت چیست؟
× در مورد فلسفه زیارت به چند نکته می توان اشاره کرد.
1. تجدید عهد و میثاق با اولیاء و رهبران دین
زائر وقتی به زیارت امام و رهبر خویش می رود و کنار قبر او حضور پیدا می کند، با عمل، گفتار و خضوع در برابر امام و پیشوایش می خواهد بگوید آمده ام عهدی دوباره ببندم و چنان باشم که دیگر پیمان داران و متعهدان شمایند. امیرمؤمنان علی(ع) در روایتی بر این نکته چنین اشاره دارد:
«ان زیارتنا انما هی تجدید العهد و المیثاق الماخوذ فی رقاب العباد.»
زیارت ما تجدید عهد و میثاقی است که از بندگان گرفته شده تا پیرو ما باشند.
و نیز می فرماید:
«سبیل الزائر ان یقول عند زیارتهم جئتک یا مولای زائرا لک و مسلما علیک و لاحقا بک اجدد ما اخذ الله لکم فی رقبتی من العهد و المیثاق و الولایة لکم و البرائة من اعدائکم معترفا بالفرض من طاعتکم ».
هنگام زیارت، روش زائر باید این باشد که بگوید: مولای من، به سراغت آمده ام در حالی که زائر تو هستم; و بر تو درود می فرستم; و به تو پناه آورده ام وپیرو تو می باشم. پیمان ولایت شما و تبری از دشمنانتان را، که خداوند بر گردنم نهاده است، تجدید می کنم و اعتراف می کنم که اطاعت از شما بر من واجب است.
امام(ع) ادامه می دهد:
«ثم ضع یدک الیمنی علی القبر و قل هذه ید مصافقة لک البیعة »دست راست را بر قبر بگذار و بگو: این دست بیعت با توست.
بنابر این، مطابق این فرمایش مولایمان علی بن ابی طالب(ع)، زیارت یعنی تجدید عهد و میثاق با امامی که به زیارتش رفته ایم. همین از امام رضا(ع) هم روایت شده است که آن بزرگوار فرموده اند:
«ان لکل امام عهدا فی عنق اولیائه و شیعته و ان من تمام الوفاء بالعهد و حسن الاداء زیارة قبورهم. فمن زارهم رغبة فی زیارتهم و تصدیقا بما رغبوا فیه کان ائمتهم شفعائهم یوم القیامة ».
بدون تردید برای هر امامی بر گردن دوستان و پیروانش عهدی است که تمامیت وفای به آن خوب انجام دادنش با زیارت قبور آنان تحقق می یابد. پس هر شخص با اشتیاق به زیارت آنان رود و آنچه آنان می پسندند تصدیق کند، آنان نیز روز قیامت شفیعان او خواهند بود.
2. احیای تفکر دینی
نکته دوم در فلسفه زیارت احیای تفکر دینی است; حضور زائر در کنار قبر کسی که به زیارتش آمده است تداعی خط فکری، جهان بینی، عقاید و سیره اوست، بخصوص اگر این حضور با خواندن زیارتنامه های ماثور همراه باشد. زیارتهایی مانند زیارت جامعه، که از خود امامان(ع) رسیده است و مقام و اهداف و مقاصد آنها را تبیین می کند، طبعا در روان زائر تاثیر می گذارد; به همین سبب آنهایی که با زیارت سر و کار دارند خوی روش زائر باید این باشد که بگوید: مولای من، به سراغت آمده ام در حالی که زائر تو هستم; و بر تو درود می فرستم; و به تو پناه آورده ام و پیرو تو می باشم. پیمان ولایت شما و تبری از دشمنانتان را، که خداوند بر گردنم نهاده است، تجدید می کنم و اعتراف می کنم که اطاعت از شما بر من واجب است.
شهادت طلبی و ظلم ستیزی در آنها قوی است و برای عبادت و تهجد روحیه بهتری کسب کرده اند.
به همین مناسبت بنی امیه و بنی عباس از رفتن مردم به زیارت امام حسین(ع) بسیار هراس داشتند; چون زیارت امام حسین(ع) زائر را تحت تاثیر راه و رسم آن بزرگوار قرار می داد و دارای روح شهادت طلبی و ظلم ستیزی می گردید; به همین خاطر برای ممانعت از رفتن مردم به زیارت امام حسین(ع) تلاشهای فراوان کردند: تخریب وقتی پدر و مادری دست فرزند کوچکش را می گیرد و به زیارتگاه می برد، کودک نوعا این سؤالها به ذهنش می آید: چرا اینجا آمدیم؟ این کیست؟ چه مقامی داشته؟ چرا اینجا دفن شده است؟ چرا این اعمال را انجام می دهیم؟ و ...
زیارتگاهها، بریدن دستها و غارت اموال و ... ولی موفق نشدند و همین زیارتها خط اصیل فکری امامان(ع) را تا کنون حفظ کرده است.
3. سازندگی و تهذیب نفس
وقتی زائر به پیشگاه مولا و امام خویش می رسد، سعی می کند کاری کند که او را خوشنود نماید. باشد تا توجه او جلب شود، می خواهد رفتارش به گونه ای باشد که رضایت او را در پی داشته باشد; لذا یک نوع آمادگی روحی برای اصلاح و تهذیب نفس خویش پیدا می کند. چه بسا افرادی که به زیارت امامی رفتند و تا آخر عمر از کارهای خلاف دست کشیدند و آدمهای صالحی شدند. زائر وقتی کسی را که به زیارتش آمده در اوج انسانیت و کمال می بینند و خودش را با او مقایسه می کند، و از اعمال و رفتار خویش شرمسار می شود آن وقت است که، می کوشد آن صفات خوب و روش پسندیده امام را در خود به وجود آورد.
4. آموزش دین
نکته دیگر اینکه زیارتها بخصوص برای نسلهای نو یک نوع راه آموزش دین است. وقتی پدر و مادری دست فرزند کوچکش را می گیرد و به زیارتگاه می برد، کودک نوعا این سؤالها به ذهنش می آید: چرا اینجا آمدیم؟ این کیست؟ چه مقامی داشته؟ چرا اینجا دفن شده است؟ چرا این اعمال را انجام می دهیم؟ و ...
پاسخ درست این نوع سؤالها برای کودک آموزش اجمالی است; آن هم آموزشی که با عشق، شور و جاذبه خاصی همراه است. این آموزشهای اجمالی پایه و اساس آموزشهای تفصیلی آینده و چه بسا پایه و مایه ایمان همیشگی شخص شود. افراد بسیاری هستند که نه سواد خواندن داشته اند و نه حتی پای منبرها آمده اند اما همین زیارتها و کرامتها ایمان آنان را حفظ کرده است. بنا بر این زیارت نوعی آموزش دین به نسلهای بعدی است.
5. ایجاد امید و پشتوانه در مشکلات زندگی
زندگی انسان فراز و نشیب، مشکلات ناکامیها دارد; در تمام این موارد، انسان نیازمند نیرویی است که او را یاری دهد. رفتن به زیارت و حضور پیدا کردن در کنار قبر کسی که در پیشگاه خداوند مقرب و آبرومند است، به انسان روحیه می دهد. زائر نقطه اتکا پیدا می کند، با آن وجود نورانی درد دل می کند، مشکلش را در میان می گذارد و بر این باور است که خداوند با دعای آن انسان آبرومند مشکل او را از میان برمی دارد. طبیعی است که چنین زیارتی به زائر احساس آرامش می دهد، امید را در دلش زنده می کند و او را به زندگی خوش بین می سازد.
کوثر: لطفا در باره رابطه توحید و زیارت توضیحاتی بفرمایید.
× زیارتی که در اسلام بر آن تاکید شده است و در سیره ائمه اطهار و صالحان می بینیم عین توحید است، نه منافی با توحید. این غلط است که برخی فرقه ها دارند و چنان می پندارند که این زیارتها شرک است. آنان در حقیقت معنای شرک و توحید توجه نکرده اند و یا حقیقت زیارت را نفهمیده اند چرا که زیارت کسانی که خود عالیترین نمونه های موحدین بودند و کلامشان جز توحید نبود. آن هم با محتوای توحیدی زیارتها چگونه با توحید منافات دارد و شرک است. بلکه توحید در این زیارتها ظهور پیدا می کند. اگر از پیامبر(ص) و امامان(ع) چیزی درخواست می شود به خاطر این است که آنها هر چه دارند از خداوند دارند; اگر علم دارند، اگر قدرت دارند و اگر مقامی دارند همه را خداوند به آنان داده است. اگر ما از آنها چیزی را درخواست می کنیم، می خواهیم به اذن خداوند به ما بدهند نه مستقلا. خداوند در قرآن کریم تصریح می کند که پیامبر ما، اگر گناهکاران پیش تو آمدند و در محضر تو از خدا طلب آمرزش کردند و تو هم برایشان طلب آمرزش کنی، خداوند توبه آنها را می پذیرد:
«و لو انهم اذ ظلموا انفسهم جاؤک فاستغفروا الله و استغفر لهم الرسول لوجدوا الله توابا رحیما.»
این استغفار پیامبر(ص) برای آنان همان شفاعت پیامبر اکرم(ص) است. بنا بر این رفتن به در خانه پیامبر و او را واسطه آمرزش گناهان قرار دادن، چیزی است که خداوند ما را به سوی آن دعوت می کند. و در جای دیگر به حضرت عیسی می فرماید: تو به اذن ما هم می آفرینی و هم زنده می کنی. بنا بر این اگر اولیای خدا کاری را به اذن الهی انجام دهند، شرک نیست; بلکه عین توحید است. اگر شرک بود که خداوند دستور نمی داد پیامبر را واسطه قرار دهید و اساسا شرک قابل استثناء نیست. و اگر نسبت به پیامبر شرک نیست نسبت به دیگران هم، که واجد همان شرایط و ویژگیها باشند، شرک نخواهد بود.
کوثر: لطفا در اهمیت زیارت حضرت معصومه(س) مطالبی بفرمایید.
× در کتابهای معتبر روایی بر زیارت حضرت معصومه(س) تاکید فراوان شده است. مرحوم صدوق در کتاب «ثواب الاعمال » و «عیون الاخبار» و ابن قولویه در «کامل الزیارات » از حضرت رضا(ع)نقل کرده اند که آن حضرت فرموده است:
«من زارها فله الجنة »کسی که او را زیارت کند برای او بهشت است.
و نیز در کامل الزیارات از امام جواد(ع) نقل شده است که فرمود:
اگر از پیامبر(ص) و امامان(ع) چیزی درخواست می شود به خاطر این است که آنها هر چه دارند از خداوند دارند.
«من زار عمتی بقم فله الجنة »آنکه عمه ام را در قم زیارت کند برای او بهشت است.
و یا در روایت دیگری از امام رضا(ع) چنین آمده است:
«من زارها عارفا بحقها فله الجنة »هر که او را از روی معرفت زیارت کند بهشت برای او است.
البته معرفت مراتب دارد، هر کس به اندازه خودش; آن که به زیارتش آمده همین مقدار معرفت داشته است که این راه را پیموده است. بی تردید هر چه معرفت بیشتر باشد ثواب بیشتری به او می رسد.
در روایت دیگری از امام صادق(ع) نقل شده که آن حضرت خطاب به جمع حاضر که اهل قم بودند فرمود: مرحبا به برادران قمی ما.
آنان ناراحت شدند و عرض کردند: ما اهل ری هستیم.
حضرت دوباره همان جمله را تکرار کرد و آنان نیز گفتند: «نحن من اهل ری ».
امام بار دیگر سخن اول را تکرار کرد و سپس ادامه داد: خداوند حرمی به نام مکه دارد، پیامبر(ص) حرمی به نام مدینه دارد، امیرالمؤمنین(ع) حرمی به نام کوفه دارد، ما هم حرمی داریم و آن شهر قم است.
آنگاه فرمود:
«ستدفن فیها امراة من اولادی تسمی فاطمه فمن زارها وجبت له الجنة »بزودی زنی از فرزندان من، به نام فاطمه، در آن شهر مدفون می شود. هر کس او را زیارت کند بهشت بر او واجب می شود.
می گویند این حدیث را امام صادق(ع) زمانی فرمود که هنوز امام کاظم به دنیا نیامده بود; زیارت فاطمه معصومه(س) همواره مورد توجه بزرگان و صالحان و مؤمنان بوده است. در جلسه ای با تولیت آستانه مقدسه قم خدمت رهبر معظم انقلاب اسلامی رسیدیم، ایشان فرمود: حضرت معصومه(س) مقام بزرگی دارد، خیلی باید از ایشان بهره گیریم، نسبت به ایشان قصور داشته ایم، باید به آن حضرت بیشتر توسل جوییم و بخواهیم عنایت بیشتری به ما داشته باشند.
بسیاری از بزرگان هر گاه به مشکلی برمی خوردند به زیارت حضرت مشرف می شدند و حل مشکل می کردند. مشهور است ملاصدرا معضلات علمی خودش را با حضور در کنار قبر کریمه اهل بیت حل می کرد. حضرت آیت الله العظمی آقای اراکی بخشی از تالیفات خود را در کنار مرقد مطهر ایشان نوشته اند.
کوثر: نسبت به زیارتنامه آن حضرت و محتوای آن اگر توضیحاتی دارید بفرمایید.
حضرت معصومه(س) زیارت ماثور، دارد. مرحوم مجلسی(ره) آن را با سندی خوب از کتب قدما نقل می کند; این همان زیارتی است که در مفاتیح الجنان و در زیارتنامه های مخصوص آن حضرت، که در حرم مطهر نیز خوانده می شود، آمده است.
این زیارت محتوای بسیار خوبی دارد و خط فکری انسان را مشخص می کند; ابتدا سلام بر انبیا و ائمه(ع) که پیوند زائر را برقرار می سازد و بعد این جملات که عمق اعتقاد و آرزوهای او را بیان می کند:
«عرف الله بیننا و بینکم فی الجنة و حشرنا فی زمرتکم و اوردنا حوض نبیکم و سقانا بکاس جدکم من ید علی بن ابی طالب(ع). اسئل الله ان یرینا فیکم السرور و الفرج و ان یجمعنا و ایاکم فی زمرة جدکم محمد(ص) ... . اتقرب الی الله بحبکم و البرائة من اعدائکم...»
خداوند ما را با شما در بهشت به شما آشنا کند، ما را با شما محشور بدارد، به ما توفیق دهد تا به دست امیرمؤمنان(ع) از حوض کوثر سیراب شویم. از خدا می خواهیم که شادمانی و فرح شما را به ما نشان دهد. خداوند ما و شما را با جدتان جمع کند... ما با دوستی شما و دشمنی با دشمنانتان به خداوند تقرب می جوییم...
این نکات همان فلسفه زیارت است که بدان اشاره کردیم. این زیارتها ایمان افراد را می افزاید و خط مشی زندگی انسان را مشخص می سازد.
کوثر: در پایان چنانچه کرامتی از حضرت معصومه(س) دیده یا شنیده اید برای ما و خوانندگان مجله بفرمایید.
× چند کرامت شنیده ام که برایتان نقل می کنم:
1. استاد بزرگوار ما مرحوم آیت الله العظمی اراکی(ره) از حاج شیخ حسنعلی تهرانی در باره برادرش نقل می کرد، که شما آن را از زبان ایشان در همین مجله آورده اید.
2. کرامت دیگری نیز حضرت آیت الله العظمی اراکی(ره) برایمان نقل کرد، و فرمود: یک روز آقای سیف، که از اطرافیان مرحوم حاج شیخ عبدالکریم بود، به آقا سید کمالی که از کمر به پایین فلج بود می گوید: تو اگر سید بودی، باید تا حالا شفایت را از حضرت معصومه می گرفتی.
سید کمال از این سخن دل شکسته می شود و می گوید: مرا به حرم ببرید. وقتی او را کنار ضریح حضرت معصومه می برند، خطاب به حضرت می گوید: تا شفایم ندهی از اینجا نمی روم.
بعد از مدتی شخصی به او می گوید: بلند شو!
سید می گوید: نمی توانم.
دو مرتبه می گوید که بلند شو; این نامه را بگیر و به سید حسین، که از کسبه بازار قم است، بده.
از جایش بلند شده، نامه به دست به سوی مغازه سید حسین روانه می شود. از ترس اینکه مبادا دو مرتبه فلج شود نامه را باز نمی کند، به آقا سید حسین تحویل می دهد و از او می پرسد: در نامه چه نوشته اند؟
سید جوابی نمی دهد. آقای حاج شیخ قوام الدین وشنوی، که از بزرگان هستند، فرمود: مرحوم آقای حاج شیخ عبدالکریم و مرحوم آقای نجفی از سید پرسیدند که در نامه چه نوشته بود؟
گفت: اجازه ندادند بگویم.
آقای قوام فرمود: این آقا سید حسین مرد با ایمانی بود و در اقامه عزای امام حسین(ع) در مسجد امام حسن عسکری(ع) سهم بسزایی داشت.
3. کرامت دیگری یکی از بزرگان، که هم اکنون ساکن تهران هستند، برایم نقل کرد; ایشان فرمود: جوانی برایم نامه ای نوشت و از من خواست برایش دعا کنم تا در زمان طاغوت به سربازی نرود.
من به حرم حضرت معصومه(س) رفتم و برایش دعا کردم. شب خواب دیدم که آن جوان به خانه ما آمده، سینه می زند و حسین حسین می گوید. خدمت مرحوم آیت الله العظمی آقای بهجت(قدس سره) رسیدم و خواب را برای ایشان نقل کردم; ایشان تعبیر کرد که آن شخص اضطرار دارد بیشتر برایش دعا کن.
مجددا برایش دعا کردم، یک شب در عالم خواب به من گفته شد ما رفتن به سربازی را از او برداشتیم به شرط آنکه نماز بخواند و هر گاه در نماز کوتاهی کند به بلایی دیگر مبتلا خواهد شد.
از خواب بیدار شدم برایش نوشتم، که تو از سربازی نجات پیدا می کنی به شرط اینکه نمازت را بخوانی.
او در جواب نوشت: فلانی تو از کجا می دانی که من نماز نمی خوانم؟ حتی پدر و مادرم از نماز نخواندن من بی اطلاع هستند و همیشه سعی داشتم کسی نفهمد نماز نمی خوانم.
4. علاوه بر اینها یکی از استادان ما نقل فرمود، که روزی با مرحوم آیت الله العظمی بروجردی به طرف منزلشان می رفتیم. در راه به چند نفر از اهالی بروجرد برخوردیم، آقا از آنان پرسید: چرا نرفتید.
رهبر معظم انقلاب اسلامی فرمود: حضرت معصومه(س) مقام بزرگی دارد، خیلی باید از ایشان بهره گیریم، نسبت به ایشان قصور داشته ایم، باید به آن حضرت بیشتر توسل جوییم و بخواهیم عنایت بیشتری به ما داشته باشند.
با خوشحالی جواب دادند: آن علویه به حضرت معصومه(س) متوسل شد و چشمانش به برکت آن حضرت شفا یافت. آقا وقتی این کرامت را شنید به سمت حرم برگشت و برای عرض ارادت به حرم مشرف شد. بعد معلوم شد همراهان خانم علویه ایشان را از بروجرد برای درمان چشم به تهران می بردند که بعد از شفا یافتن از رفتن به تهران منصرف شده بودند.
کرامتهای حضرت معصومه(س) زیاد است. علما و بزرگان نیز در حل مشکلات و حوائج به ایشان متوسل می شوند و بهره می برند.
مقام آن بزرگوار خیلی عالی است و چنانکه رهبر معظم انقلاب فرمود ما باید از این حضرت بیشتر استفاده کنیم. به هر صورت ایشان امام زاده بلا فصل است، دختر امام است، خواهر امام است، عمه امام است، خیلی عظمت دارد. در همین زیارتنامه ایشان آمده است. یا فاطمة اشفعی لی فی الجنة فان لک عند الله شانا من الشان »; ای فاطمه معصومه تو برای ورود من به بهشت شفاعت کن چون نزد خدا دارای شان و مقام بزرگی هستی. بنابر این باید خیلی مغتنم بشماریم، بخصوص مردم قم.
در پایان همه مسلمانان و پیروان اهل بیت عصمت به خصوص مردم قم و بالاخص طلاب و علما می باید زیارت او را مغتنم بدانند و از آن حضرت استمداد بنمایند.
امیدوارم که خداوند به همه ما توفیق عنایت کند تا بتوانیم از این نعمت بزرگ بیشتر بهره بگیریم.
کوثر: از اینکه قبول زحمت فرمودید بسیار سپاسگزاریم.
× من هم از شما تشکر می کنم. موفق باشید.
والسلام
جستجو در قاموس نور