یکی از تجربه های مؤثّر و موفّق عصرکنونی, تشکیل مجلس با جوانان و یا برای جوانان است. این اقدام، بیش از شصت سال قدمت دارد و در حال حاضر، تقریباً در همه کشورهای توسعه یافته و در بسیاری از کشورهای در حال توسعه, مجلس جوانان، شکل گرفته است.
مجلس جوانان در جهان
نخستین مجلس جوانان، به طور رسمی در سال 1963م، در ایالت کویین لند, ایالات متّحده امریکا تأسیس شد. 160 جوان از سرتاسر ایالات متّحده، برای حضور در این مجلس ـ که دو هفته به طول انجامید ـ حاضر شدند و این مراسم، در شورای قانون گذاری مجلس کویین لند برگزار شد.
این تجربه، سپس به کشورهای استرالیا, انگلستان, ایتالیا, فرانسه, سوییس, ژاپن, سنگاپور, هندوستان, نیوزلند, ایران, لبنان, تایلند و دیگر کشورهای جهان منتقل شد.
شکل گیری مجالس جوانان، به صورت های مختلف بوده است.
الف. در برخی از کشورها (مانند انگلستان)، انتخاب اعضای مجلس، به صورت آزاد و از طریق مدارس انجام می شود. در مدارس, افراد دارای شرایط، کاندیدا می شوند و دانش آموزان، نمایندگان خویش را از میان آنان انتخاب می نمایند. در مرحله بعد, اعضای مجلس، از میان نمایندگان مدارس مختلف انتخاب می شوند.
ب. در بعضی از کشورها (مانند لبنان), مجلس جوانان، به وسیله نمایندگان مجلس ملّی تشکیل می شود. بر این اساس, نمایندگان مجلس می توانند با انتخاب یک جوان زیر 25 سال از حوزه انتخابیه خود و معرّفی وی به مجلس ملّی, اعضای مجلس مشورتی جوانان را در کشور تشکیل دهند. در نتیجه, شیوه تشکیل مجلس جوانان, به یک معنا، «انتصابی» است. هرچند ممکن است برخی از نمایندگان، برای گزینش این قبیل افراد از انتخابات آزاد در حوزه انتخابیه خود بهره گیرند.
ج. شکل دیگر تشکیل مجالس جوانان، شیوه سهمیه ای است. بر این اساس, اعضای مجلس جوانان را ترکیبی از اعضای سازمان ها و نهادهای مرتبط با امور جوانان, اعم از دولتی یا غیردولتی تشکیل می دهند و انتخابات آزاد وجود ندارد.
مجلس جوانان اروپا ( EYP) نمونه ای از این گونه مجلس هاست که در سال 1987م، در «فونتن بلوی فرانسه» بنا نهاده شد و ترکیبی از دانش آموزان مدارس, دانشجویان دانشگاه ها و جوانان علاقه مند به عضویت در پارلمان است.
این پارلمان، طرح آموزشی متناسب با نیازهای جوانان 16 تا 22 ساله ساکن اروپا را فراهم آورده است تا آنها بتوانند با افکار و فرهنگ های دیگر ملل آشنا شوند؛ به تفاوت ها احترام بگذارند؛ راه کارهایی را به یکدیگر بیاموزند و دلایل همکاری های بین المللی را درک کنند.
مجلس جوانان اروپا، هرسال، دو یا سه جلسه پنج روزه را برپا می دارد که هر کدام از این جلسات، در کشوری خاص برگزار می شود. هم چنین حداقل چهار کشور، همیشه به عنوان ناظر حضور دارند.
د. در تعدادی از کشورها, مجالس جوانان، به دلیل پایین بودن روحیه مشارکت مردم, به صورت داوطلبانه و در قالب NGO ها (سازمان های مردم نهاد) شکل می گیرد که می توان به سازمان استقلال طلب « تبت » (TYL) اشاره کرد که بزرگ ترین و فعال ترین سازمان غیردولتی « تبت » است و در سراسر جهان, بیش از پانزده هزار عضو دارد.
امروزه در کشورهای در حال توسعه، شور و شوق خاصی برای ایجاد تغییرات در روابط اجتماعی ایجاد شده است و به راه کارهای مشارکت جوانان و نوجوانان در عرصه های مدیریتی جامعه اندیشیده می شود. به عنوان نمونه، در تیمور شرقی، چند روز پیش از استقلال در سال 2002م، پارلمان دانش آموزی تشکیل شد تا بتواند توصیه های خود را به دولت جدید تقدیم کند.
در آلبانی، در سال 2000م، پارلمان های منطقه ای جوانان، به صورت پروژه هایی آزمایشی، ابتدا در دو استان راه اندازی شد, و در سال 2001م، به چهار استان گسترش یافت و تا سال 2002م، حدود هشتاد درصد آلبانی را در برگرفت.
از جمله ابتکارهای این پارلمان، مبارزه با کاوش برای یافتن نفت در تالاب نارتس ـ که از لحاظ زیست محیطی، بسیار ارزشمند است ـ بود.
مجلس جوانان در ایران
در ایران، مجلس جوانانی که فراگیر باشد و دانش آموزان، دانشجویان و جوانان علاقه مند بتوانند در آن عضو شوند، تشکیل شده است؛ ولی در محدوده دانش آموزان دبیرستانی، مجلس جوانان، با نام «مجلس دانش آموزی»، شکل گرفته است.
مجلس دانش آموزی
سابقه تأسیس مجلس دانش آموزی درایران، به فضای اجتماعی پس از انتخابات دوم خرداد 1376 و پیروزی سید محمّد خاتمی باز می گردد.
اوّلین گام را وزارت آموزش وپرورش در سال تحصیلی 78ـ1377، با برگزاری انتخابات هماهنگ در سی درصد دبیرستان های کشور برداشت.
هم زمان با برگزاری این طرح، پروژه ای پژوهشی برای سنجش میزان تأثیرگذاری و اثربخشی این طرح مشارکتی در ارتقای روابط اجتماعی حاکم بر ساختار مدیریتی مدارس، با نمونه آماری 2607 نفر از دانش آموزان دبیرستانی برگزار شد.
نتایج پژوهش یادشده، این حقیقت را نشان می دهد که 5/93 درصد از مخاطبان، با انتخاب گزینه های خوب و خیلی خوب، از برگزاری این طرح، استقبال کرده بودند, 5/75 درصد، برگزاری انتخابات را مثبت ارزیابی نمودند که نشانه ارزش گذاری بسیار بالای مشارکت اجتماعی دانش آموزان بود, 3/81 درصد، اثر انتخابات در تغییر نگرش دیگران را خوب ارزیابی نمودند و 4/93 درصد، دانش آموزان، انتخابات شوراها را مفید دانستند؛ 8/90 درصد آنان قشر دانش آموز را واجد صلاحیت برای مشارکت معرفی نمودند. 9/78 درصد، معتقد بودند که مشارکت آنان مانع پیشرفت تحصیلی نیست و حدود 90 درصد، اظهار نظر کردند که مشارکت اجتماعی، به فرایند یادگیری آنها آسیبی نمی رساند.
نتایج یادشده، وزارت آموزش وپرورش را در اجرای این طرح، مصمّم تر کرد، به گونه ای که طرح شوراهای دانش آموزی در سال تحصیلی 79ـ1378 در نزدیک به 70 درصد دبیرستان ها به مرحله اجرا درآمد.
استقبال بالایی که از طرح به عمل آمد، بانی تدوین طرحی برای راه اندازی شوراهای دانش آموزی در سطح شهرستان ها و سطح بالاتر استان ها نمود.
دارندگان بالاترین نمایندگان مدارس، در قالب مجامع عمومی در مناطق و شهرستان ها گردهم آمدند تا اعضای شوراهای دانش آموزی مناطق را انتخاب کنند و دارندگان بالاترین آرای مناطق، به استان ها رفتند تا در انتخاباتی آزاد، نمایندگان خود را برای عضویت در شوراهای دانش آموزی استان ها انتخاب کنند.
بدین صورت، شوراهای دانش آموزی، در سطوح بالا شکل گرفتند و نزدیک به پانزده هزار دانش آموز منتخب، فعّالیت خود را در سطوح مختلف آغاز نمودند.
میزان استقبال دانش آموزان از این طرح ملّی و مشارکت بالای آنها، وزارت آموزش و پرورش را واداشت تا مطالعات جدّی ای را برای راه اندازی مجلس دانش آموزی آغاز کند.
براساس طرحی که پس از مطالعات فراوان تطبیقی و ارزیابی فعالیت مجالس جوانان و دانش آموزی دیگر کشورها تدوین گردید، از هر استان، هشت نفر از انتخاب شدگانِ شورای دانش آموزی استان ( چهار نفر پسر و چهار نفر دختر)، برای شرکت در اوّلین نشست مؤسسان مجلس دانش آموزی خواسته شد.
این نشست، در ساختمان مجلس شورای اسلامی سابق ( اولین نماد شورا و پارلمان در ایران ) 11ـ 14مهر 1380، با سخنرانی سید محمّد خاتمی (رئیس وقت جمهوری اسلامی ایران)، درباره ضرورت مشارکت نسل جوان، در عرصه سیاست گذاری ها و تصمیم گیری ها افتتاح شد و نمایندگان منتخب، ظرف سه روز حضور در تهران، درباره روش های تأسیس مجلس دانش آموزی، با همدیگر به گفتگو پرداختند و با صدور بیانیه ای، ضمن طرح مطالبات خود از مسئولان و دست اندرکاران نهادهای اجتماعی، خواستار تأسیس رسمی مجلس دانش آموزی شدند.
اهداف
ایین نامه تشکیل مجلس دانش آموزی، در شورای عالی آموزش وپرورش به تصویب رسیده است و براساس مادّه اوّل آن، اهداف مجلس دانش آموزی، به شرح زیر است:
1.ترویج فرهنگ مشارکت جویی، تعاون و همکاری و مسئولیت پذیری و زمینه سازی برای مشارکت فکری و عملی دانش آموزان در عرصه های مختلف آموزش و پرورش.
2.ترویج فرهنگ گفتگو و مشورت بین دانش آموزان.
3.بهره گیری از نظرات دانش آموزان در اصلاح قوانین و مقررات و طرح و برنامه های مرتبط با آنها.
4.آشنا کردن دانش آموزان با مقوله های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی داخلی و خارجی.
5.تقویت روحیه خودباوری، خود اتّکایی و اخلاق اجتماعی.
6.تقویت هویت اسلامی ـ ایرانی و تحکیم و ترویج ارزشهای انقلاب اسلامی.
وظایف و اختیارات
در مادّه دوم، وظایف و اختیارات مجلس دانش آموزی، تعیین شده است:
1. بحث و بررسی درباره مسائل و مشکلات دانش 2. آموزان.
3. بحث و بررسی درباره مقررات تحصیلی و انضباطی و ارائه طرح 4. ها و پیشنهادهای مناسب برای بهبود آن.
5. بحث و تبادل نظر در مورد راه 6. کارهای تقویت تربیت دینی،7. اخلاقی و اجتماعی دانش 8. آموزان و تقدیر از دانش 9. آموزانی که در زمینه 10. های دینی،11. اجتماعی،12. علمی،13. هنری و سایر زمینه 14. ها فعالیت برجسته 15. ای داشته 16. اند.
17. بحث و بررسی درباره چگونگی بهینه 18. سازی روابط بین عوامل انسانی در مدرسه.
19. بحث و بررسی درباره برنامه 20. های درسی و فعالیت 21. های فوق برنامه و ارائه پیشنهاد برای غنی 22. سازی آنها.
23. بحث و بررسی درباره انتظارات متقابل دانش 24. آموز و خانواده و جامعه و ارائه پیشنهاد برای نزدیک ساختن انتظارات به یکدیگر.
25. اظهار نظر در مورد پیش 26. نویس طرح 27. ها و لوایح مرتبط با دانش 28. آموزان که از طریق وزارت آموزش و پرورش،29. شورای عالی آموزش و پرورش،30. یا مجلس شورای اسلامی ارجاع می 31. شود.
32. بررسی و تعیین شیوه 33. های تکریم و تجلیل دانش 34. آموزان از مقام و منزلت معلم.
35. بحث و بررسی درباره مسائل نوجوانان در خصوص کار و اینده شغلی.
36. بحث و بررسی درباره وظایف و حقوق نوجوانان در جامعه،37. خانواده و مدرسه.
38. بحث و بررسی و پیشنهاد راه 39. کارهای مناسب برای تقویت هویت فرهنگ اسلامی ـ ایرانی دانش 40. آموزان.
41. ارتباط و تبادل تجربیات با مجالس دانش 42. آموزی مشابه در دیگر کشورها.
43. بحث و تبادل نظر در مورد چگونگی مشارکت دانش 44. آموزان در فعالیت 45. های آموزشی،46. پرورشی و اجرایی مدرسه.
اعضا
طبق مادّه سوم، تعداد اعضای مجلس دانش آموزی 150 نفر است که متناسب با جمعیت دانش آموزی استان، از میان دانش آموزان عضو شوراهای دانش آموزی دبیرستان ها بر اساس شیوه نامه ای که به تایید وزیر آموزش و پرورش می رسد، انتخاب خواهند شد. عضویت در مجلس دانش آموزی، افتخاری است و دوره آن، دو سال خواهد بود.
هیئت رئیسه
مطابق مواد دیگر، مجلس دانش آموزی، هیئت رییسه خواهد داشت که اعضای آن، توسط مجلس دانش آموزی و با رعایت ایین نامه داخلی، انتخاب خواهند شد. وزیر آموزش و پرورش، برای اعضای هیئت رئیسه، به عنوان مشاوران دانش آموزی وزیر، ابلاغ صادر می کند.
دبیرخانه
دبیرخانه مجلس دانش آموزی، در سازمان دانش آموزی مستقر است. ابلاغ رییس دبیرخانه مجلس، توسط رییس سازمان دانش آموزی پس از هماهنگی با وزیر آموزش و پرورش صادر می شود. رییس دبیرخانه علاوه بر مسئولیت دبیرخانه، به عنوان رابط وزارت آموزش و پرورش و مجلس دانش آموزی، در جلسات مربوط، شرکت خواهد کرد.
کمیسیون های تخصّصی
مجلس در هر دوره، چهار نشست رسمی به فاصله حدود شش ماه از هم خواهد داشت. مجلس دانش آموزی برای اجرای وظایف خود، 31 کمیسیون تخصّصی تشکیل داده است:
1. آموزش از راه دور (آذزبایجان شرقی)؛2. اقتصاد (آذربایجان غربی)؛ 3. بهداشت، توسعه و سلامتی در مدارس (اردبیل)؛ 4. اقلیت های دینی (اصفهان)؛ 5. جوان و ایندهنگری (ایلام)؛ 6. پرسشگری (بوشهر)؛ 7. مدارس خاص و استثنایی (چهارمحال بختیاری)؛ 8. آموزش و پرورش نظری و مهارتی (خراسان جنوبی)؛ 9. آموزش و پرورش عمومی (خراسان رضوی)؛ 10. ارزشیابی، سنجش و امتحانات (خراسان شمالی)؛ 11. شوراهای دانشآموزی (خوزستان)؛ 12. ورزش (زنجان)؛ 13. حمایت از دانشآموزان پژوهشگر (سمنان)؛ 14. حمایت از دانشآموزان بی بضاعت (سیستان و بلوچستان)؛ 15. حقوق شهروندی و تربیت دموکراتیک (شهرتهران)؛ 16. آسیبشناسی مسائل دانشآموزی (شهرستان های تهران)؛ 17. میراث فرهنگی و گردشگری (فارس)؛ 18. هنر (قزوین)؛ 19. اعتلای هویت ملی و دینی (قم)؛ 20. جهانی شدن و ارتباطات بینالملل (کردستان)؛ 21. رسیدگی به انتقادات و پیشنهادها (کرمان)؛ 22. نشان ها و مدال ها (کرمانشاه)؛ 23. نشریات دانش آموزی (کهکیلویه و بویراحمد)؛ 24. محیط زیست (گلستان)؛ 25. رسانههای جمعی ونرمافزارهای چندرسانهای (گیلان)؛ 26. اصل سیام قانون اساسی (لرستان)؛ 27. جایگاه دانشآموز در سیاست (مازندران)، 28. آموزههای زندگی و حل مسئله (مرکزی)؛ 29. دانش آموز، جامعه و خانواده (همدان)؛ 30. بررسی کتب درسی (هرمزگان)؛ 31. حقوق بشر (یزد).
نشست ها
دومین نشست مؤسّسان مجلس دانش آموزی، 20ـ22 مهر 81، اوّلین نشست رسمی دوره 81 ـ83، 23 الی 26 فروردین 82، دومین نشست رسمی دوره 81 ـ83، 22ـ 26، شهریور 82، اوّلین نشست رسمی دوره 83 ـ85، 3ـ11 اسفند 78؟؟؟، برگزار گردید.
در پایان، فرازی از پیام سید محمّد خاتمی (رئیس وقت جمهوری اسلامی ایران)، برای افتتاح اوّلین مجلس دانش آموزی، آورده می شود:
فرزندان عزیز دانش آموز!
بدانیم که تشکیل مجلس دانش آموزی وادامه فعالیت آن، تنها یک حرکت نمادین نبوده و نیست؛ بلکه انتخابات این مجلس و فعالیت نمایندگان آن، گامی در جهت تمرین مردم سالاری و رشد آگاهی ها و بصیرت نسل جوان کشور و شکوفایی استعدادها و توانمندی های این نسل در عرصه های مختلف اجتماعی و تلاش جهت ارتقای سطح اعتماد به نفس و روحیه خودباوری ذخیره های اصلی کشور، در بخش نیروی انسانی است. لذا بر همگان، فرض است که با حمایت های کافی، تلاش خویش را در ثمربخشی و ارتقای کیفیت این مسئله، معطوف دارند و از نظرات و راه کارهای ارائه شده توسط این مجلس محترم در بهبود امور، بهره لازم را ببرند. و مسرور خواهم شد فضای مناسب برای کاربردی تر شدن مصوّبات پارلمان دانش آموزی، در فضای آموزش و پرورش و خصوصاً محیط مدارس فراهم اید و فرزندان عزیز، ثمره حضور میلیونی خود را عیناً لمس نمایند.
منابع:
1. http://www.irsp.ir
2.
جستجو در قاموس نور