از پیشوایان دینی خود چه تصویری در ذهن داریم؟ اگر قلم به دست بگیریم و سیمای یکی از پیشوایان دینی خود را به تصویر بکشیم، چه ویژگی هایی را در او برجسته خواهیم کرد؟ آیا پیرمردی با چهره نورانی، صورت موزون، موی سرِ کوتاه، محاسنی پر پُشت و کشیده، ترسیم خواهیم کرد؟ آیا بر لبان وی لبخندی نمکین خواهیم نشاند؟ و یا چهره ای در هم فرو رفته، مصمّم و با ابهّت خواهیم کشید؟ و یا نمایی از یک مرد زاهد و گوشه گیر، با رنگ و رویی زرد و غمگین ترسیم خواهیم کرد که عصایی به دست گرفته و سر به زیر از جمع می گریزد؟
اگر بخواهیم در کنار نقّاشی خود، توصیفی از رفتار، روحیه و منش شخصی یا اجتماعی او بیاوریم، چه خواهیم نوشت؟
ـ او مردی عابد، زاهد و کناره گیر بود که از شادی ها پرهیز می کرد؛ در جمع ها شرکت نداشت؛ شب و روز خود را در راز و نیاز می گذراند؛ روزه می گرفت؛ نماز می خواند؛ ذکر بر لب داشت؛ در راه رفتن سر به زیر بود؛ غمگین به نظر می رسید؛ با مردم، همراهی و همدمی نمی کرد.
ـ او مرد زندگی بود؛ در غم و شادی مردمْ شریک بود؛ چهره ای خندان و خوش داشت؛ جامه های شاد و دلنشین می پوشید؛ با کوچک و بزرگْ
نشست و برخاست داشت؛ در کارها زیاده روی یا کم کاری نمی کرد؛ امیدوار و سرزنده بود؛ از زهد نمایی گریزان بود؛ در کارها جدّی بود و از کسلی و سستی پرهیز می کرد.
نقاشی ها و توصیف های ما در واقع بازتابی از شناخت ما از دین و پیشوایان دینی خودمان است.
اگر برداشتی زاهدانه و گوشه گیرانه از دین داشته باشیم، پیشوایان خود را در لباس و چهره ای گوشه گیر تصویر خواهیم کرد و اگر برداشتی انسان گرایانه از دین داشته باشیم، چهره پیشوایان دینی مان، چهره مردی آشنا به روح و روان انسانی خواهد بود؛ مردی که غمها و شادی ها، و خوبی ها و بدی های زندگی را می شناسد و با واقعیت های وجود انسانی آشنا است.
آیا فکر کرده اید که اگر روزی قلم، در دستان پیشوایان دینی مان بود و آنان چهره ای از خود ترسیم می کردند، چگونه چهره ای بود؟ تاریخ، بسیاری از گوشه ها و زوایای زندگی آنان را برایمان حفظ کرده است و کلام آنان را درباره خودشان و دیگر پیشوایان دینی گزارش کرده است.
اگر با راهنمایی آنان، سیمایی از ایشان ترسیم کنیم، چهره ای سرزنده، شاد و جدّی خواهیم داشت. با هم به بخشهایی از این دست سخنان، نظری
می اندازیم:
1. پیامبر اکرم (ص) می فرمود:
هر فردی در مواقعی به پرستش و عبادت، عشق و علاقه پیدا می کند و این علاقه، کم کم به سستی می گراید. اگر عشق و علاقه به عبادت، شخص را به روش من راهنمایی کند، راه درستی را در پیش گرفته، و اگر با روش من مخالف باشد، ره به گمراهی برده است و کارهایش خسارت زاست. من نماز می گزارم؛ روزه می گیرم؛ افطار می کنم؛ می خوابم؛ می خندم و می گریم. کسی که از شیوه و روش من دست شوید، از امّت من به شمار نمی آید.1
پیامبر اکرم در این روایت، خویش را انسانی طبیعی نشان می دهد؛ انسانی که رفتارها و کردارهایش معتدل و طبیعی است. به پرستش می پردازد؛ امّا نه آن گونه که از زندگی طبیعی گام بیرون بگذارد. می خوابد، می خندد و می گرید و اجازه نمی دهد که عشق وافر او به پرستش، زندگی او را از حالت طبیعی خارج کند تا نیازهای روحی و جسمی اش را فراموش کند.
2. امام صادق (ع) نقل می کند:
در روزگار جوانی، بسیار به عبادت می پرداختم. روزی پدرم به من گفت: پسرم! این همه در راه عبادت مکوش و به کمتر از این بپرداز؛ زیرا خداوند وقتی از کسی خشنود باشد و دوستش بدارد، از عبادت کمِ او هم خشنود می شود.2
مرحوم علّامه مجلسی در نتیجه گیری از این قبیل روایتها می نویسد:
در بیشتر روایتها اشاره به این امر است که تلاش برای بهبود محتوای عبادت، بهتر از کوشش برای افزودنِ مقدار آن است و سعی در بهسازی باورها و اخلاق و رفتار، مهمتر از تلاش برای فزونی عبادت است.3
پیشوایان دینی ما افرادی شاد، مسرور، جدّی، خوشرو، خوش لباس و خوش رفتار بودند. علی (ع) پیامبر اکرم را چنین توصیف می کند:
او همواره گشاده رو نرم خو و خوش خُلق بود و خشن، سختگیر، فریادزن، بدگو و عیبجو نبود. در مورد خود، از سه چیز همواره دوری می گُزید: خودنمایی، زیاده روی و بیهوده کاری؛ و در مورد دیگران نیز همواره از سه چیز پرهیز داشت: به سرزنش و عیب جوییِ کسی مشغول نمی شد؛ در پی سردرآوردن از اسرار و عیوب مردم نبود؛ و جز درباره کارهای سودمند و ارجمند، حرف نمی زد. هر گاه سخن می گفت، همه به سخنش گوش می دادند...
بر آنچه همنشینانش می خندیدند، می خندید و از آنچه که آنان از آن خوششان می آمد، وی نیز خوشش می آمد.4
این تصویر از یک پیشوای دینی است که
می تواند برای همه انسانها آموزنده و زیبا باشد. پیامبری که با شادیِ همراهانش شاد است؛ با خنده شان می خندد و با خوشامد آنان، شاد می گردد.
در گزارش دیگری درباره رفتار و کردار پیامبر اکرم (ص) می خوانیم:
وقتی کسی با وی سخن می گفت، به طرف وی می چرخید و سکوت می کرد و گوش می داد. از هیچ کس، روی برنمی گرداند؛ به گفتگوهای جدّی، علاقه نشان می داد و گاه که می خندید، دندانهایش کاملاً پیدا می شد و هنگامی که خشمگین می گشت، جز نَمی عَرَق بر جبینش، اثر دیگری در وی دیده نمی شد.5
پیامبر (ص) در این ترسیم، انسانی است جدّی که به همنشین و همسخن خویش، ارزشی والا می دهد و هیچ گاه کسی را تحقیر نمی کند. وقتی می خندد، از تهِ دل می خندد و نشان شادی را در چهره اش می توان دید؛ ولی هنگام غضب، چنان رفتار می کند که تنها عدّه ای از آن سردرمی آورند؛ افرادی که می دانند نشستن عَرَق بر پیشانی وی، علامت خشم است.
بکوشیم تا پیشوایان دینی خویش را در چهره واقعی آنان تصویر کنیم و با این تصویر، آنان را میهمان دلهایمان سازیم و از آنان، الگوهایی قابل پیروی در همه زمانها و برای همه انسانها ارائه کنیم.
1. وسائل الشیعة، ج1، ص82.
2. همان جا.
3. بحار الأنوار، ج68، ص213.
4. أعیان الشیعة، ج 1، ص 222.
5. همان جا.
جستجو در قاموس نور