اشاره:
خدمت رسانی یعنی سود رسانی و خیر رسانی که انسان هر چه توان دارد به دیگران سود رساند و مشکلات و نیازهای مردم را برطرف سازد.
امام «ره» یکی از تربیت شدگان بزرگ مکتب اهل بیت طهارت، خدمت به مردم را خدمت به خداوند متعال می داند، آن جا که می فرماید: «خود را برای خدمت به اسلام و ملت محروم مهیا کنید. کمر به خدمت بندگان خدا که خدمت به خداست ببندید».
پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «من کان فی حاجةِ اخیه کان اللّه فی حاجتِهِ»؛ «کسی که در پی حاجت مردم باشد، خداوند نیز در پی برآوردن حاجت اوست.»
امام علی (علیه السلام) فرمود: «لیکن احبّ الناسِ الیک و احظاهم لدیک اکثرهم سعیا فی منافع الناسِ»؛ «محبوب ترین مردم در نزد تو کسی باشد که برای رفع مشکلات مردم بیشتر تلاش می کند.»
در نتیجه خدمت گزاران صادق در دل مردم جای گرفته و از محبت خاصی برخوردار می شوند که در زندگی ممدوح مردم بوده و در صورت نبود و درگذشت شان از دعای آنان برخوردار می شوند.
خدمت رسانی، برتر از بسیاری از عبادت های مستحب است. امام صادق (علیه السلام) فرمود: «مَنْ طافَ بهذا البَیْتِ طَوافا واحدا کَتَبَ اللّه لَهُ ستَّة آلافٍ حَسَنَةً و محاعَنْه سِتَّة اَلافِ سیِّئة و رَفعُ لَهُ سِتَّةَ آلافِ دَرَجَةً حتّی اذا کان عِنْدَ الْمُلْتَزَم، فَتَحَ لَهُ سَبْعَة أبواب من أبوابِ الجَنَّة، قُلْتُ جُعِلْتُ فِداک هذا الفَضْلَ کُلّهُ فِی الطّواف؟ قال: نَعَم، وَ اُخبُرکَ اَفضل من ذلک فی الطّواف؟ قضاءُ حاجَةِ المُسْلِمِ أفْضلُ مِنْ طوافٍ و طوافٍ حتی بَلَغ عَشْرا».
«کسی که خانه خدا را یک بار طواف کند خدا برای او شش هزار حسنه می نویسد و شش هزار گناه او را می بخشد و شش هزار درجه او را بالا می برد و آن گاه که در قسمت «ملتزم» کنار کعبه قرار گیرد، هفت باب از ابواب جنت برویش گشوده شود. به امام گفتم: فدایت شوم، این همه پاداش، مربوط به طواف است؟ امام پاسخ داد: به تو خبر می دهم از چیزی که از حیث پاداش از این برتر باشد و آن برآورده ساختن حوایج مسلمانان است که برتر است از «طواف» و «طواف»... و امام تا ده «طواف» را تکرار بر شمرد.»
آثار و برکات خدمت رسانی
هر چیزی ثمره و برکاتی دارد که علت غایی آن شی ء محسوب می شود و امر خدمت رسانی نیز از این قاعده مستثنی نمی باشد. برخی ثمرات مهم این موضوع را که در آموزه های دینی و احادیث نورانی چهارده معصوم نیز به آن ها اشاره شده، بر می شماریم:
1. نصرت و یاری خداوند
قال رسول اللّه (صلی الله علیه و آله): «ما مِنْ مؤمِنِ یَنْصُرُ اَخاهَ وَ هُوَ یَقْدِرُ عَلی نُصْرَتِهِ اِلاّ وَ نَصَرَهُ اللّه فی الدُّنیا و الآخِرة»؛ «مؤمنی نیست که توان یاری برادر مؤمن خود را دارد و بدان قیام می کند مگر این که خداوند در دنیا و آخرت او را یاری می دهد.»
چون بندگان خدا به منزله عیال او می باشند و دل مؤمن محل کرسی او و رضایت مؤمنان رضایت خداوند است، از این رو کسی که به نیازمندان کمک کند در مقابل از باب «هَل جَزاءُ الاِحْسانِ الاّ الاحسان» خداوند هم خودش به این خدمت رسان کمک خواهد کرد.
پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) نیز می فرماید: «انّ اللّه فی عونِ الْعَبْدِ مادام العبد فی عَوْن اَخیهِ»، «خداوند متعال دنبال کمک بنده اش است مادامی که او به دنبال کمک به برادر دینی خود باشد.»
پس هر کسی بخواهد خداوند به او کمک کرده و دست او را بگیرد، یا دست و زبان و قلم او را مفید قرار دهد، برای خدا به مردم در عرصه های مختلف، خدمت رسانی کند. امام خمینی «ره» در این زمینه می فرماید: «عمده در افعال انسان و در آلاتی که انسان درست می کند و در علم و دانش، غایات است، آن چیزهایی است که برای آن چیزها قلم ها وجود پیدا کرده است، مسلسل ها وجود پیدا کرده است؛ علم و دانش وجود پیدا کرده است، اگر غایات و مقاصد و آن چیزهایی که برای او این ها وجود پیدا کرده است، الهی باشد هم قلم و هم مسلسل و هم علم و دانش و هم هر عملی ارزش پیدا می کنند؛ ارزش الهی. ارزش قلم به غایتی است که برای او قلم زده می شود. ارزش مسلسل هم به غایتی است که برای او مسلسل کشیده می شود. اگر این ارزش غایی نباشد و اگر آن مقصد، مقصد انسانی و الهی نباشد، نه مسلسل آلتی است که به درد بخورد و نه قلم. [البته] خطر قلم بیشتر از مسلسل است و خطر بیان بیشتر از توپ و تانک است و خطر علم بیشتر از همه این ها است. لکن اگر به خدمت خلق باشد، تمام این ها ارزش پیدا می کند.»
2. خشنودی پیامبر (صلی الله علیه و آله):
از آن جایی که پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) پدر مهربان امت اسلامی است و همیشه نشاط و شادابی و سعادت آنان را می خواهد، هر کسی در این جهت خدمتی انجام دهد و مؤمنان را مسرور سازد آن حضرت (صلی الله علیه و آله) را خشنود ساخته است، که خودش فرمود: «تنافسوا فی المعروف لاخوانکم و کونوا من اهله... ثم قال و اللّهِ لَرسول اللّه اَسَرُّ بِحاجَةِ المؤمنِ اذا اُوصِلَتْ الیه من صاحِبِ الحاجة»؛ «در کارهای خیر، نسبت به یکدیگر سبقت گیرید و اهل نیکی باشید، سپس فرمود: به خدا قسم پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) از خود اهل حاجت، در صورتی که حاجت او برآورده شود، بیشتر خوشحال می شود.»
3. شفاعت پیامبر (صلی الله علیه و آله):
خدمت رسانی به ذریه و فرزندان پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) سبب شفاعت آن حضرت در روز قیامت، که همه انسان ها در آن روز نیازمندند، می شود. در این باره خود پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «من چهار گروه را در قیامت شفاعت می کنم: آنان که ذریه مرا گرامی دارند، آنان که نیازهای آنان را برطرف سازند، آنان که عهده دار امور آنان شوند و آنان که با قلب و زبان خود آنان را دوست داشته باشند.»
4. خشنودی امامان (علیهم السلام):
هر کاری که سبب رضایت خداوند و پیامبر شود سبب رضایت امامان (علیه السلام) و تمام جانشینان آنان نیز خواهد شد. همچنین به عکس، هر کاری امامان (علیه السلام) را شاد کند، خدا و رسولش را نیز شاد می کند. همان طور که گذشت خدمت به مردم، سبب خشنودی خدا و رسولش می باشد و در نتیجه سبب خوشحالی امامان نیز خواهد شد.
امام علی (علیه السلام) می فرماید: «مَنْ سَرَّ مومنا فَقَدْ سَرَّنی»؛ «هر کس مؤمنی را شاد کند مرا شاد کرده است.»
و شادی یکی از امامان سبب شادی همه آنان است؛ زیرا اینان یک نورند در بدن های متعدد. امام علی (علیه السلام) در ادامه حدیث فرمود: «وَ مَنْ سَرَّنی فقد سَرَّ رسول الله (صلی الله علیه و آله) وَ مَن سَرَّ رسول اللّه فقد سرَّ اللّهَ»؛ «هر کس مرا شاد کند رسول خدا را شاد کرده است و هر کس پیامبر خدا را شاد کند خداوند متعال را خشنود کرده است.»
5. آمرزش گناهان
خدمه حکومت های جور شدن گناه است، زیرا به آنان کمک کردن، تقویت آنان بوده و نیز موجب تثبیت، دوام و بقاء حکومت آنان می گردد. علی بن یقطین از ارادتمندان و پیروان اهل بیت که به کارمندی بنی عباس در آمده بود، جهت جلب رضایت امام هشتم آمد و استغفار خود را اعلان کرد. حضرت به او اجازه داد تا در تشکیلات حکومت وقت بماند و دلیل آن را چنین فرمود: هرگاه مؤمنان نیاز و مشکلات داشته باشند به رفع نیازهای آنان بپرداز چه آن که «کفّارة عمل السّلطان الاحسانُ اِلَی الاخَوانِ؛ «ای علی بن یقطین! کفّاره کارمندی حکومت طاغوت، نیکی و خدمت کردن به برادران است.»
از باب «الحسنات یذهبن السیئات» خوبی ها و حسنات، گناهان را از بین می برد. کمک و خدمت رسانی گناهان را از بین می برد، حتی در قیامت عده ای به خاطر اصلاح و میانجیگری بین انسان ها و فراهم کردن امر ازدواج و مشارکت در سایر کارهای مفید مردم از آتش جهنم رها می شوند. در این زمینه پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) فرمود: «اِنّ قوما یَخْرُجُونَ مِنَ النّارِ بِالشّفاعَةِ»؛ «چه بسا مردمی به خاطر شفاعت و میانجی گری از آتش جهنم رها می شوند.»
امام امیر المؤمنین (علیه السلام) می فرماید: «مَنْ أحْسَنَ اِلی رَعِیَّتِهِ نَشَرَ اللّهُ عَلَیهِ جَناحَ رَحْمَتِهِ وَ اَدْخَلَهُ فی مَغْفِرتِهِ»؛ «هر کس به رعیت و زیر دستانش احسان و محبت بنماید، خداوند سبحان بال و پر رحمتش را بر وی بگستراند و او را مشمول آمرزش و غفران خود قرار می دهد.»
6. آبادی آخرت
یکی دیگر از آثار و برکات خدمت به مردم، نجات در روز قیامت و آبادی منزل آخرت است. خدمت گزار در دنیا وقتی گرفتاری و نیاز مالی یک فقیر و یا گرفتاری را برطرف می کند خداوند هم در روز قیامت دست او را گرفته، کمکش می کند.
امام هفتم (علیه السلام) می فرماید: «اِنَّ لِلّهِ عبادا فی الارضِ یَسْعَوْنَ فی حوائِجِ الناسِ هُمُ الآمِنُونَ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ مَنْ اَدْخَلَ عَلَی مُؤمِنٍ سُرُورا فَرَّجَ اللّه قَلْبَهُ یَوْمَ القِیامَةِ»؛ «همانا خداوند در روی زمین بندگانی دارد که در رفع مشکلات مردم تلاش می کنند و آنان در روز قیامت ایمنند و هر کس دل مؤمنی را شاد کند، خداوند او را در روز قیامت شاد می کند.»
در روایتی نیز امام ششم (علیه السلام) افرادی را که در پرداخت حقوق فقرا کوتاهی می کنند اهل جهنم دانسته و چنین فرمود: «وَ ما عَذَّبَ اللّهُ اُمَّةَ اِلاّ عِنْدَ اسْتِهانَتِهِمْ بِحُقُوقِ فُقراءِ اِخوانِهم». خطاب امام (علیه السلام) به یکی از یاران صدیقش به نام عبدالله بن جندب است. فرمود: ای فرزند جندب! خداوند متعال هیچ امتی را عذاب نکرده مگر این که در اداء حقوق مستمندان از برادران خویش سستی کرده باشند. پس از مفهوم روایت نتیجه می گیریم، هر کس حقوق مستمندان را مراعات کرده و به آنان خدمت کند، روز قیامت عذاب نمی شود.
در حدیثی دیگر آمده است، هر کس مشکلی را از برادر دینی خود حل کرده و رفع نماید، خداوند متعال در مقابلش هفتاد مشکل او را در دنیا و آخرت رفع می نماید. امام صادق (علیه السلام) فرمود: «اَیُّما مُؤمِنٍ نَفَّسَ عَنْ مؤمِنٍ کُرْبَه، نَفَّس اللهُ عَنْهُ سَبْعینَ... مِن کُرَبِ الدُّنیا وَ کُرَبِ یَوْمِ القِیامَه»؛ «هر انسان مؤمنی که مشکل برادر مؤمن خود را رفع کند، خداوند متعال هفتاد نوع از گرفتاری های وی را در دنیا و آخرت رفع می کند.»
7. زیادی روزی
چند چیز سبب افزایش خیرات و ثواب می شود، از آن جمله، برخی از کارها سبب افزایش روزی می شود. از آن موارد یکی احسان و صدقه و خدمت به برادران مؤمن است. در این مورد روایات زیادی با عناوین مختلف وارد شده است. به عنوان نمونه از امام صادق (علیه السلام) در مورد یکی از یاران آن حضرت که اموال زیادی داشت پرسیده شد که چه شد ابودلف چهار هزار و یک آبادی در اختیار دارد؟ امام پاسخ داد: او یک شب مهمانی را با بسته ای از خرما که در آن چهار هزار و یک حبه خرما وجود داشت پذیرایی کرد و خدا به پاس آن پذیرایی خالصانه در برابر هر دانه خرما یک آبادی به او عنایت کرد!»
در این زمینه، یکی از مراجع بزرگ تقلید شیعه، حضرت آیت اللّه العظمی گلپایگانی فرمود: «یک وقت من خیلی گرفتار بودم و قرض هایم زیاد شده بود. برای مباحثه از صحن حرم حضرت معصومه (علیهاالسلام) می گذشتم که کسی آمد و مبلغ 10 تومان به من داد. جمع شهریه آن وقت 30 تومان می شد. من همین طور داشتم در ذهن این ده تومان را تقسیم می کردم که یک بیچاره ای رسید و گفت: وضعم خراب است. با خود گفتم: این پول را نصف کنم. او می گفت: خدا شاهد است دیشب بچه هایم گرسنه خوابیده اند. من گفتم: هر چه قدر گرفتاری کشیده باشم بچه های ما دیگر گرسنه نخوابیده اند. آن ده تومان را به آن بنده خدا دادم و بعد از آن گشایشی در کار من ایجاد شد و خداوند متعال توسعه عنایت فرمود.»
فرزندش از زبان این مرجع بزرگ در مورد دلسوزی ایشان به فقرا گفته است: «روزی متوجه شدیم کسی در می زند. یکی از خادم ها در را بسته بود و باز نمی کرد، آقا خودشان بلند شدند و در را باز کردند. سپس آن خادم آمد و گفت: من به فلان دلیل در را بستم. آقا فرمود: تا زمانی که من زنده هستم حق ندارید در این خانه را به روی مردم ببندید.» یکی از فرزندانش نیز می فرمود: «اواخر عمرش مسئولیت فقرا را به من واگذار کرده بود، می فرمود: من راضی نیستم کسی دست خالی از این جا برود. هر کس می آید، کم هم شده کمک کنید، اما دست خالی بر نگردانید و همیشه جریان حضرت یعقوب (علیه السلام) و ترک اُولی و دوری یوسف (علیه السلام) را یادآوری می کرد.»
8. استجابت دع
یکی از برترین عبادت ها دعاست؛ بلکه دعا مغز عبادت هاست. دعا سپر و اسلحه مؤمنان بلکه اسلحه پیامبران است و هر کسی اهل دعا باشد به هلاکت نمی رسد؛ زیرا دعا دل ها را زنده و نورانی و به خداوند متعال متوجه می سازد. وقتی که به انسان محتاج، خدمتی شود و خدمت شونده، خدمت رسان و احسان گر را دعا کند در حق او به اجابت می رسد؛ ولو این که دعایش در حق خودش به اجابت نرسد. در حدیث معصوم (علیه السلام) آمده است: «اِذا اَعْطَیْتُمُوهُمْ فَلَقِنُّوهُمُ الدُّعاءَ فَاِنَّهُ یُسْتَجابُ الدُّعاءُ لَهُمْ فیکُم وَ لا یُسْتَجابُ لَهُم فی أنْفُسِهِم»؛ «وقتی که به دستگیری نیازمندان موفق شدید، از آنان بخواهید تا درباره شما دعا کنند؛ زیرا دعای آنان درباره شما به اجابت خواهد رسید، گر چه درباره خودشان مستجاب نشود.»
9. ورود به بهشت
خداوند بهشت را به صاحبان کارهای مهم همانند: شهادت، جهاد، نماز، حج قبول شده و... وعده داده و یکی از آن ها خدمت و احسان به بندگان خداست. پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) می فرماید: «مَنْ اَخْدَمَ اَخاهُ اَخْدَمَهُ اللّهُ مِنَ الْوِلْدانِ الْمُخَلَّدینَ وَ اَسْکَنَه مَعَ اَوْلیائِهِ الطّاهرینَ وَ مَنْ حَمَلَ اَخاهُ المؤمِنَ علی راحِلَتِهِ حَمَلَهُ اللّهُ عَلی ناقَةٍ مِنْ نُوقِ الْجَنَّةِ»؛ «هر کس به برادر خود خدمت کند خداوند متعال در بهشت، غلامان را خدمت گزار او قرار می دهد و او را با اولیاء و خوبان همنشین می نماید و کسی که برادر دینی خود را با وسیله نقلیه جابه جا کند خداوند او را در بهشت بر اشتران بهشتی سوار می کند.»
پی نوشت ها:
1. ماهنامه ثامن الائمه، نشریه داخلی، س 22.
2. وسائل الشیعه، ج 11، ص 581، ح 4.
3. صدوق، ثواب الاعمال، ص 148.
4. حسین نوری، مستدرک الوسائل، ج 2، ص 452.
5. صحیفه امام، ج 13، ص 448 - 449.
6. کلینی، کافی، ج 2، ص 195.
7. سفینة الانوار، ص 102.
8. مجلسی، بحارالانوار، ج 71، ص 413.
9. همان.
10. حقوق المؤمنین، ص 850.
11. هندی، کنز العمال، ج 14، ص 410.
12. غرر الحکم، ج 5، ص 355.
13. سوره توبه (9) آیه 111.
14. کلینی، اصول کافی، ج 3، ص 299.
15. شیخ عباس قمی، سفینه البحار، ج 1، ص 353.
16. حر عاملی، وسائل الشیعه، ج 11، ص 587.
17. مشکاة الانوار، ص 102.
18. هفته نامه افق حوزه، سال دوم، پیش شماره سی و دوم.
19. کلینی، اصول کافی، ج 4، ص 17، ح 1.
20. مکاسب محرمه، ص 60.
جستجو در قاموس نور