«ان القلب یحیا و یموت فاذا حی فادبه بالتطوع و اذا مات فاقصره علی الفرائض.» (1)
حضرت می فرماید: قلب زنده می شود و می میرد، پس اگر احساس کردید که قلبتان زنده است، به دنبال مستحبات و کارهای اضافه بر واجبات و ترک محرمات و ترک مکروهات بروید و مباحاتتان را به مستحبات تبدیل کنید.
مباح چیزی است که ما شرعا دلیلی بر استحباب و یا دلیلی بر کراهت آن نداشته باشیم; مثلا خوردن میوه نه مستحب است و نه انجامش مکروه است، پس مباح است.
اکثر حرکات و سکناتی که از ما، در شبانه روز صادر می شود مباح است، یعنی نه ثواب دارد و نه عقاب. اگر انجام بدهیم ثوابی نمی نویسند و اگر ترک کنیم گناهی نمی نویسند و این یک مصیبتی است که آدم توانایی، استعداد و فکری که خدا به او داده است تا این کارهایش را جهت دهد، از آن ها استفاده نکند و تمام کارهایش به حالت مباح باقی بماند، در حالی که انسان می تواند کاری بکند که آن چیزهایی که در شرع، به عنوان مستحب وارد شده، انجام دهد و آن چیزهایی که به عنوان مکروه وارد شده، ترک کند و البته این ها بعد از انجام واجب و ترک محرمات است و بعد به وسیله ی راهنما و استاد، کاری کند که تمام حرکات و سکنات مباح او، به مستحب تبدیل شود و این چیزی است که نیاز به راهنما دارد و انسان خودسر نمی تواند این گونه بشود.
پس حضرت بنا بر این نقل می فرماید: قلب مرده داریم، قلب زنده داریم، اگر احساس کردید که قلبتان زنده است، دنبال انجام مستحبات و ترک مکروهات بروید، مثل قرض دادن، انفاق کردن، خدمت کردن به دیگران و اگر استاد داشتید، به کمک او تمام کارهای مباحتان را به مستحب تبدیل کنید.
اگر قلب زنده باشد باید از انجام واجب و ترک حرام که خلاص شدید، بالا بروید و نباید روی این پله بمانید; چون پایین ترین و اولین پله، یقین است. اگر یقین دارای ده مرحله باشد، این اولین پله است، چون کسی که از نظر عمل، معصوم باشد به این که واجبی از او فوت نشود و حرامی از او صادر نشود، به اولین پله ی یقین وارد شده است، حالا چرا انسان در این اولین پله ی یقین بماند؟ باید به دنبال انجام مستحبات و ترک مکروهات برود و به وسیله ی استاد، مباحش را به مستحب تبدیل کند و بالا برود و درجات بعدی یقین را طی کند.
بسیاری از کارهایی را که زن برای بچه ها و شوهرش انجام می دهد مستحب است و باعث ترقی درجات ایمان او است. این مستحبات باعث احیای بیشتر قلوب می شود.
حالا اگر ما از نظر واجب تزلزل داشته باشیم و به محرمات کمی مبتلا باشیم این خدمت ها و مستحبات، باعث می شود که کم کم انسان به توبه ی از ترک واجب و توبه ی از انجام حرام موفق بشود و کم کم به مرحله ای برسد که واجبی از او ترک نشود و حرامی از او سر نزند.
سپس حضرت می فرماید: «و اذا مات فاقصره علی الفرائض » ; و اگر احساس کردید که قلب مرده است بر شما است که بر ترک حرام و انجام واجب بسنده کنید; یعنی تنها چیزی که باعث زنده شدن قلب می شود، انجام واجب و ترک حرام است.
معصوم، بنابراین نقل، درد و درمان را بیان فرموده و می فرماید: اگر کسی را یافتید که قلبش مرده است برای این است که حرام انجام می دهد; نه اشکی دارد و نه سوزی، نه توجه خوبی به خدا دارد، نه توجه خوبی به ساحت مقدس ائمه ی اطهار ( علیهم السلام) ، این چنین قلبی مرده است و بهترین و تنها راه احیای آن، این است که واجبات را انجام دهد و محرمات را ترک کند و از انجام واجب و ترک حرام بالاتر نرود.
اگر احساس مردگی در قلب کردید نمی خواهد نماز شب بخوانید، راه احیای قلب، نماز شب نیست، این اشتباهات در جامعه ی ما جا افتاده است، در جامعه ی ما اهمیت انجام واجبات و ترک محرمات به شدت رو به افول است، که یکی از آن ها، مساله ی حیات و ممات قلب است.
در یک روایت دیگر می فرماید: «ان للقلوب اقبالا و ادبارا فاذا اقبلت فاحملوها علی النوافل و اذا ادبرت فاقتصروا بها علی الفرائض » ; (2) گاهی انسان حال خوشی دارد، گاهی حالش گرفته است. می فرماید: در آن اوقاتی که حالش خوش است این را باید بداند که ریشه ی خوشی دل و ریشه ی اقبال قلب این است که به انجام واجب و ترک حرام مقید شده و در سایه ی آن، دل روشن شده و آرامش پیدا کرده است و دل خوشی معنوی به او دست داده و در این حالت چون ریشه ی این خوش دلی، انجام واجب و ترک حرام است، می فرماید: (فاحملوها علی النوافل) این قلب را بکشانید به سوی کارهای بالاتر از انجام واجب و ترک حرام، تا این که بتوانید در مرتبه ی ایمان قدم بردارید.
از این روایت شریف برداشت می شود که ریشه ی اساسی خوش بودن دل و حالت خوش روحی داشتن و از آن طرف هم اضطرابی در زندگی نداشتن، بهترین دلیل بر این است که این شخص اهل انجام واجب و ترک حرام می باشد.
این حرف ها اهمیت این را می رساند که اگر ما خوشی دل می خواهیم در این دنیای وارونه و ظلمانی و مصیبت زده، باید واجبات را انجام دهیم و محرمات را ترک کنیم. یعنی انجام واجب و ترک محرمات در اسلام این قدر اهمیت دارد که می فرماید: علت مردگی این دل ها و این که خوشی در این خانواده ها و جامعه وجود ندارد به خاطر این است که مبتلا به حرام و ترک واجب هستند و خیلی تکالیف بر ما واجب است و خیلی تکالیف بر ما حرام است و ما اطلاعی از آن نداریم.
گرفتاری موجود در دل و سینه دو صورت دارد:
صورت اول; این است که این آشفتگی و ناراحتی دل و ناآرامی قلب در سایه ی مبتلا شدن به بعضی محرمات و انجام ندادن واجبات است که باید آن ها را درست کند تا دلش زنده شود.
صورت دوم; این است که واجبات و محرمات را می داند و آن ها را پیاده می کند و به آن ها مقید هست، ولی در عین حال گاهی دلش گرفته می شود. می فرماید در این حالت اگر شما سراغ نماز رفتید هر چه می توانید نماز را مختصر بخوانید و نوافل را نخوانید، چرا که اگر ما بخواهیم در حالت گرفتاری حال، بعدا زمینه ی زمین خوردگی پیدا نکنیم باید به انجام واجبات و ترک محرمات اکتفا کنیم; یعنی اگر حوصله نیست تسبیحات اربعه یک مرتبه کافی است، اگر دل گرفته است، قنوت نگیرم، لذا امام حسب این نقل می فرماید: در حالی که دلت گرفته و اهل انجام واجب و ترک حرام هستی، از مستحبات پرهیز کن.
نکته ی دیگر این است که می فرماید: (جعل لکم بابا تستفتحون به ابواب الفرائض و مفتاحا الی سبیله) ; (3) یعنی تمام انجام واجبات و ترک محرمات یک طرف و مساله ی دوستی با خاندان عصمت و طهارت طرف دیگر است.
می فرماید: اگر می خواهید دری برایتان باز شود، برای انجام دادن واجب و ترک حرام، باید محبت علی (ع) و اولاد علی (علیهم السلام) در سینه ی شما باشد. لذا دارد که: «الولایة هی خاتمتها و الجامعة لجمیع فرائض و السنن » کسی که در وادی ولایت و پذیرش محبت و اعتقاد به چهارده معصوم (علیهم السلام) داخل شود در دل این ولایت و دوستی، تمام انجام واجب و ترک محرمات و سنن خوابیده است، لذا برادران و خواهران اهل سنت، گرفتار یک مشکلی هستند و آن این که خیمه شان ستون ندارد، یعنی انجام واجبات و ترک محرمات در آن ها بدون ولایت است، لذا این قبول نیست مگر این که جاهل باشند.
در روایات فراوان هست که خداوند سبحان برای بهشت حداقل قیمتی گذاشته است که بنده ها بعد از پرداخت این قیمت می توانند داخل بهشت شوند و آن قیمت، انجام واجب و ترک حرام است.
یک کسی مستحبات انجام نمی دهد، مکروهات را ترک نمی کند، ولی حرام انجام نمی دهد و با تمام وجود، واجباتش را انجام می دهد، این باید بداند که حداقل قیمت بهشت همین است.
یکی از مشکلات اساسی که خیلی ها به آن مبتلا هستند، غیبت است. اگر خواهران بتوانند این حرام را ترک کنند، بعد بتوانند احکام مخصوص بانوان را یاد گرفته و پیاده کنند، صد در صد بهشتی هستند با توجه به این که این همه خدمت ها که برای بچه هایشان و شوهرشان انجام می دهند، زندگی را اداره می کنند، همه ی این ها انفاق و ایثار (مستحب) است و این ها باعث تقویت ایمان و سرعت دادن به سیر کمال و یقینشان می شود، اما با یک غیبت تمام زحماتشان را هدر می دهند و ملایکه تمام حسناتشان را به پرونده ی آن کسی که غیبت او را کرده اند منتقل می کنند.
«انما وضعت الفرائض علی قدر اقل الناس طاقة من اهل الصحة » ; (4) از طرفی حداقل قیمت بهشت انجام واجب و ترک حرام ست بعد خدا چون ارحم الراحمین است و بنده هایش را دوست دارد، انجام واجب و ترک حرام را از نظر توانایی به اندازه ی ضعیف ترین خلایق، از لحاظ صحت جسمانی قرار داده، لذا مثلا شما به هر کیفیتی که می توانید نماز بخوانید، نماز بخوانید، یعنی اگر آدم ها را از لحاظ قدرت بدنی، تقسیم کنیم; مثلا می گویند ضعیف ترین آدم ها کسی است که فلج شده و مانند یک تکه گوشت در رخت خواب افتاده، می فرماید من به اندازه ی همان توانش از او واجبات و محرمات را می خواهم نه بیشتر.
این اهمیت انجام واجب و ترک حرام را می رساند که اضعف مخلوقین حق ترک آن را ندارد و تکلیف در حد توانایی اش می باشد.
مسایلی چون غیبت، دروغ، تهمت، نیازی به توان و قدرت جسمانی ندارد; همین اندازه که عقل موارد غیبت را درست بشناسد یک لحظه اراده کند غیبت را ترک می کند و این طور نیست که عنان ما دست هوا و هوس باشد و بزرگ ترین امتیازی که خدا در انسان ها قرار داده عقل است و انسان با اراده می تواند خلاف را ترک کند.
روایت دیگری که در اهمیت انجام واجبات و ترک محرمات وارد شده بیان می کند که: «من ابی الفرائض فقد احبط الله عمله حتی یلقی الله و لا حجة له عنده » ; (5) اگر کسی از انجام واجب و ترک حرام ابا کرد، تمام واجباتی که انجام داده و محرماتی که ترک کرده همه حبط عمل می شود تا این که روز قیامت خدا را ملاقات می کند در حالی که هیچ دلیل و عذر موجهی برای این ابا کردن از انجام واجب و ترک حرام ندارد. این روایت باز اهمیت انجام واجب و ترک حرام را می رساند.
و اما در قرآن در مورد کسانی که واجبات و محرمات را یاد گرفته و انجام دهند بشارت آمده که: «لا خوف علیهم و لا هم یحزنون » که دیگر ترسی برای آنان نیست، نه در هنگام جان دادن و نه شب اول قبر و نه در برزخ و نه در پنجاه هزار سال وقوف در پنجاه موقف قیامت و آن ها با شادی تمام وارد بهشت می شوند، چون این وعده ی خداوند است.
ادامه دارد...
پی نوشت ها:
1. مستدرک الوسائل، ج 3، ص 55.
2. وسائل الشیعه، ج 4، ص 70.
3. بحارالانوار، ج 75، ص 374.
4. بحارالانوار، ج 6، ص 65.
5. بحارالانوار، ج 22، ص 292.
جستجو در قاموس نور