باران رحمت
کتاب، دربردارنده اندیشه ها و تفکرات اندیشه وران و نخبه گان ملت ها و امانت دار عقلانیت و خردورزی است. کتاب، به سان باران رحمتی است که هر انسان تشنه ای می تواند از آن سیراب گردد، جرعه جرعه بنوشد و مزرعه حیات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی خود را با آن، خرم، آباد و شادان سازد. پس به جاست که همه با هم، قدردان کتاب و مطالعه باشیم، با کتاب انس بگیریم، از جام اندرزها، تجربه ها و معرفت آن بنوشیم تا سرمست دانایی و آگاهی شده و به سوی شاهراه حقیقت، رهنمون شویم.
عطر فرح بخش
کتاب، هم چون بستان و گلزاری است که عطر فرح بخش آن، روح و جسم جویندگان دانش، آگاهی و هدایت را نوازش می دهد و از سرچشمه های زلال علم و معرفت سیراب می کند. بر این اساس است که انسان عاقل، گم شده خود را در باغستان های کتاب به جستجو می نشیند و با مطالب نغز و حکمت آموز کتاب، جان و روان خویش را صیقل می بخشد. مطالب شیرین و دل انگیز کتاب، روان بی قرار آدمی را آرامش می بخشد و قلب خسته و شکسته انسان جست وجوگر را التیام می بخشد؛ لذا حضرت علی علیه السلام می فرماید: «کتاب، آرامش دل های جویندگان و تشنگان علم است، آری، کسی که با کتاب، خود را آرامش دهد، هیچ آرامشی را از دست نداده است.»
گنجینه گران سنگ
کتاب، گنجینه گران سنگی است که دانش بشری را به نسل های آینده انتقال می دهد. اصحاب قلم و اندیشه، آثار دینی و علمی خود را در صفحه کتاب به یادگار می گذارند تا برای همیشه جاودان بمانند و مردمان همه اعصار، از آنها بهره جویند. روشن است که بی کتاب، نگهداری و انتقال آثار ارزشمند به نسل های واپسین، مشکل به نظر می رسد. بنابراین، اگر کتاب نبود، آثار اندیشمندان بزرگ، به دست فراموشی سپرده می شد و امروز، خبری از دانش پیشینیان در میان ما نبود. بر همین اساس است که پیشوای بزرگ تشیع حضرت امام جعفر صادق علیه السلام به یاران و پیروان خویش چنین سفارش فرمود: «بنویسید که جز با نوشتن کتاب، نمی توان از فراموشی محفوظ ماند».
بهره گیری از دانش کتاب
کتاب، بیانگر انگیزه بالا، تفکر والا و نشانه استعداد و نبوغ آدمی است. کتاب، مهم ترین گنجینه ای است که با نوشته های دل نشین و زیبای خود، آدمی را به سفرهای دور و نزدیک می برد، با تجربه های زیاد آشنا می کند و جان و دلش را با مطالب سودمند، مصفا می سازد. حال که چنین است، بیایید پس از مطالعه کتاب، پندها و اندرزهای آن را با جان و دل بشنویم و در عرصه حیات اجتماعی، به آن عمل کنیم. مانند کسانی نباشیم که وقت خود را صرف خواندن کتاب کنیم، اما از دانش آن هیچ بهره نگیریم؛ زیرا کسانی که کتاب می خوانند، ولی از پند و اندرز و دانش آن در میدان عمل بهره نمی گیرند، مثل باربرانی هستند که جواهرات را حمل می کنند، ولی نمی دانند چه متاع ارزشمندی را به همراه خود، به این طرف و آن طرف می برند.
بررسی محتوای کتاب
در دنیای گسترده امروز، که با کتاب ها و نشریات گوناگون مواجه هستیم، ضروری است در انتخاب و گزینش کتاب و مطبوعات، دقت فراوانی به خرج دهیم و سودمندترین کتاب ها را برای مطالعه انتخاب کنیم. امروزه، به همان اندازه که می توانیم از کتاب و مطبوعات بهره صحیح بگیریم، ممکن است به همان اندازه و حتی گاهی بیشتر در معرض آفت ها و خطرهای نوشته های مسموم و انحرافی قرار بگیریم. راه دادن آثار سست و ناسالم به محیط خانه و مدرسه، در حقیقت، مسمومیت فکری و اخلاقی جوانان و نوجوانان ما را به دست خودمان فراهم می کند. بنابراین، نظارت خانواده ها و مسئولان فرهنگی کشور بر محتوای کتاب ها، ضروری و لازم است تا از این طریق بتوانیم سلامت اندیشه و عقاید جوانان را تضمین کنیم.
پیشوایان دینی و اهتمام به کتاب
دانش اندوزی و کتاب خوانی در اسلام، از جایگاه والا و شأن عالی برخوردار است. روایت های گوناگونی از پیامبر خدا و ائمه معصومین علیهم السلام ، موجود است که پیروان دین مبین اسلام را به دانش ورزی و کتاب خوانی توصیه و سفارش فرموده اند. پیشوایان دینی ما هم مسلمانان را به حفظ و نگهداری کتاب ها توصیه فرموده و از این رهگذر، اهمیت فرهنگ مکتوب را به مردم یادآور شده اند. از جمله در حدیثی می خوانیم که امام حسن مجتبی علیه السلام فرزندان و برادرزادگان خود را جمع کرد و درباره حفظ دانش و نوشتن آن، چنین سفارش فرمود: «شما کوچک ترهای قوم هستید و به زودی بزرگان قوم خواهید شد. پس دانش بیاموزید. هر کس از شما نتواند علم را حفظ کند و به خاطر بسپارد، آن را بنویسد و در خانه اش قرار دهد».
سفر به بوستان کتاب
کتاب، کانون پر طراوت و شاداب اندیشمندان و اهالی معرفت است. همانگونه که در باغ و بوستان، خاطر آدمی شاد و پر نشاط می شود، سفر به بوستان کتاب و مطالعه ژرف آن نیز مشام جان را شاداب و خرم می سازد. آدمی وقتی به مطالعه می پردازد، احساس نشاط می کند و روحش بالنده می شود؛ لذا می توان گفت که هیچ میراثی، سودمندتر و باارزش تر از کتاب نیست؛ زیرا کتاب، مایه آرامش روحی انسان است و به او حکمت های جان پرور می آموزد و ایمان و اطمینان را به قلب وی هدیه می کند. بر همین مبناست که در احادیث اسلامی، از کتاب، به عنوان بوستان دانشمندان یاد شده و همدم و سخن گویی شایسته به شمار آمده است. از جمله، امام علی علیه السلام در این باره چنین فرمود: «کتاب، بستان های عالمان و دانشمندان است.» حال که این گونه است، بیایید هر روز کتابی بگشاییم و ارزش های لحظه های انس با این همدم و رفیق صمیمی را به نیکی درک کنیم.
نقش سازنده کتاب
کتاب، معلمی ساده و صمیمی و همواره در دسترس است که بی ادعا و بی تکلف، آنچه دارد، در اختیار ما می گذارد. مطالعه، چنانچه با قصد خالص صورت پذیرد، عبادتی بزرگ به شمار می آید. انس با کتاب، در حقیقت، حضور در پیشگاه اندیشمندان و فرزانگان زمان های گوناگون است. صفحات کتاب، معابد اهل علم و محراب های پاک دانشجویی و دانش آموزی است. هرکس با کتاب و مطالعه بیگانه است، غریب و بی مونس است. کتاب، می تواند در راه شکوفایی و بالندگی افراد و جوامع، نقش بنیادین ایفا کند و به مطالعه کننده، در شناخت سره از ناسره، کمک رساند. به خاطر همین نقش سازنده کتاب در امور فردی و اجتماعی است که حضرت امام صادق علیه السلام می فرماید: «کتاب های تان را خوب نگهدارید که در آینده به آنها نیاز خواهید داشت.»
زیربنای فرهنگ کتاب خوانی
برای ایجاد علاقه به کتاب و کتاب خوانی، عوامل مختلفی نقش دارند که خانواده و مدرسه، از مهمترین آنها به شمار می روند. فرزندانی که در خانواده های اهل علم تربیت می شوند، میزان مطالعه و گرایش به کتاب و کتاب خوانی در آنان، در مقایسه با خانواده هایی که علاقه ای به کتاب و کتاب خوانی ندارند، بسیار بیشتر است. واقعیت عینی و تجربه نیز نشان داده است که بیشتر اندیشمندان، در خانواده هایی پرورش یافته اند که پدر و مادر آنان، اهل مطالعه و تحقیق بوده اند. مدرسه ها نیز می توانند با بسترسازی منطقی و برنامه ریزی علمی، علاقه به کتاب، مطالعه و کتاب خوانی را در میان دانش آموزان تقویت کرده و گسترش دهد.
مطالعه در کتابخانه و اهمیت آن
نقش کتابخانه در انتقال علوم به افراد، بسیار سازنده است. از این رو، کتابخانه را می توان به عنوان کانون همایش صاحب نظران و موزه پرطراوت اندیشمندان درنظر گرفت. این نهاد کانونی، می تواند بالندگی و شکوفایی استعدادهای دانش آموزان و دانشجویان را به ارمغان آورده و در فرجام، به تولید اندیشه، دانش و رشد فرهنگ مطالعاتی جامعه منجر شود. در واقع، کسی که در کتابخانه قدم می نهد، به گلگشت دل انگیز در مجمع دانشمندان و دانایان قدم نهاده است.
کارلایل، کتابخانه را «دانشگاهی برای همه» می نامد و برخی نیز به دلیل اهمیت فزاینده آن در پیشرفت حیات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی، کتابخانه عمومی را به قلب جامعه تشبیه کرده و زندگی افراد را بدان وابسته دانسته اند.
کتاب و کتاب خوانی از منظر بزرگان
مسعودی
ابوالحسن علی بن حسین مسعودی، صاحب کتاب معروف مروج الذهب درباره کتاب، چنین می گوید: «چه همدم و یار خوبی است کتاب! اگر خواهی، لطایف آن سرگرمت کند و بخنداندت و گرخواهی، مواعظ آن، تو را اندرز دهد. کتاب، مونسی است که از نشاط تو نشاط گیرد و با خفتن تو بخوابد و جز آن چه تو خواهی نگوید. همسایه ای نکوکارتر، معاشری منصف تر، رفیقی مطیع تر، معلمی پرمایه تر، یاری لایق تر و امین تر و سودمندتر و نکوخصال تر و سرگرم کننده تر از آن نیابی. اگر بدونظر کنی، تو را بهره دهد، فهمت را قوی کند و علمت را بیفزاید».
ابن ادریس
ابن ادریس حلی که از فقیهان نامور اسلامی است، درباره کتاب چنین می گوید: «چه بسا انسان فرزانه ای که در می گذرد، ولی کتاب هایش می ماند. خردمند، فانی می شود؛ اما اثرش ماندگار می گردد. اگر پیشینیان در کتاب هایشان حکمت های شگفت را جاودانه و شیوه زیست خود را برایمان ثبت و بدین ترتیب نادیدنی را برایمان دیدنی نمی کردند و درهای بسته را نمی گشودند و فزونی دانش خود را بر کمی معلومات ما نمی افزودند، اکنون چه عاقبتی نصیب ما می شد؟»
جاحظ
جاحظ، یکی از ادیبان مشهور و دانشمند معروف جهان اسلام است. وی درباره کتاب، سخن جالبی دارد. ایشان در این باره می گوید: «کتاب، درختی است که همیشه پربار و پرمیوه و ثمر است. کتاب، هم نشینی است که تو را خسته و ملول نمی سازد. دوستی است که تو را فریب نمی دهد. رفیقی است که به تو آزار نمی رساند. اگر مطالعه کتاب هیچ فایده ای نداشته باشد، جز همین که تو را از ایستادن بیهوده در منزل و نگاه کردن به عابران باز دارد، کفایت می کند».
اسمیت
اولیور کولد اسمیت، یکی از نویسندگان سرشناس غربی، درباره کتاب می نویسد: «وقتی که دفعه اول، یک کتاب خوب می خوانم، مانند آن است که با یک دوست جدید آشنا شده ام. وقتی که همان کتاب را دو مرتبه می خوانم، مانند آن است که با دوست قدیمی، مجددا ملاقات کرده ام».
ساموئیل اسمایلز
اسمایلز، در مورد فایده های کتاب می گوید: «کتاب، برای طبقات مختلف مردم مفید است. چه بسیار کسانی که قوای افسرده و خاموش آنان، پس از خواندن تاریخ حیات بعضی رجال بزرگ، شعله ور شده است و در خود، استعداد کافی احساس نموده، از تنگنای بطالت به شاهراه کار و سعادت افتاده و رشته زندگی را به کلی تغییر داده اند. گاه، کتاب انسان را سراپا شعله و همت و غیرت و نشاط می کند».
جامی و کتاب
| «انیس گنج تنهایی کتاب است | فروغ صبح دانایی کتاب است |
| بود بی مزد و منت اوستادی | زدانش بخشدت هر دم مرادی |
| درونش همچو غنچه از ورق پر | به قیمت هر ورق زان یک طبق پر |
| گهی اسرار قرآن باز گویند | گه از قول پیمبر راز گویند |
| گهی آرند در طی عبادات | به حکمت های یونانی اشارات |
| گهی از رفتگان تاریخ خوانند | گه از آینده اخبارت رسانند |
| گهی ریزندت از دریای اشعار | به جیب عقل گوهرهای بسیار» |
ایرج میرزا و دوستی با کتاب
| «در این دنیا به از آن جا نیابی | که باشد یک کناری و کتابی |
| کتاب ار هست کم تر خور غم دوست | که از هر دوستی غم خوارتر اوست |
| نه غمازی، نه نمامی شناسد | نه کس از او، نه او از کس هراسد |
| نشیند با تو تا هر وقت خواهی | ندارد از تو خواهش های واهی» |
جستجو در قاموس نور