جرعه ای از جام صحیفه (شرح موضوعی صحیفه سجادیه)حسادت، ناهنجاری روحی

از شر حسادت به خدا پناه بردن

یکی از ویژگی های ذاتی انسان، پیچیدگی وجودی اوست و از نمونه های این پیچیدگی نیز آن است که نیروهای خیر و شر یا به تعبیر عالمان اخلاق، جنود عقل و جهل، هر دو با هم در وجود او نهاده شده اند. به تعبیر زیبای مولوی:

در این میان، اختیار با خود انسان است که با اراده خویش کدام راه را برگزیند: راه سعادت و سرافرازی یا راه نگون ساری و سرافکندگی. خدای متعال در قرآن شریف می فرماید:

وَنَفْسٍ وما سَوّیها. فَأَلهَمَها فُجُورَها وَتَقْویها. قد اَفلَحَ مَن زَکَّیها. وقَد خابَ مَن دَسَّیها. (شمس:7ـ 10)

و سوگند به نفس و آن که آن را به نیکویی آفرید. سپس بدی ها و پرهیزکاری هایش را به او الهام کرده؛ که هرکس آن را پاک ساخت، به یقین رستگار شد و هر که آلوده اش کرد.

بی گمان حسادت یا همان آرزوی از میان رفتن نعمت هایی که در دست دیگران است، از جمله نیروهای شر در وجود آدمی است که کسی را به آسانی از آن گریزی نیست. حسادت در حالی که انسان را به سوی ارتکاب انواع زشتی های فرامی خواند، انسان مؤمن و خواهان رستگاری، همواره در خاموش ساختن شعله های آن می کوشد و مانع چیرگی آن بر دل و جان خویش می شود. حضرت امام سجاد علیه السلام در نیایش هشتم صحیفه سجادیه، از سرکشی و چیرگی حسد، به خداوند پناه می برد و می گوید: «اللّهُمَّ انّی اعوذُ بکَ مِن غَلَبَةِ الحَسَدِ؛ خدایا! من از غلبه و تسلط حسد، به تو پناه می جویم.» آن حضرت در جای دیگر می فرماید:

اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی محمّدٍ وَ آله... وَ مَنْ اَرادَنی بِسُوءٍ فَاجْعَلْ بَیْنَ یَدَیْهِ سَدّا، حَتّی تُؤْمِنَنی منْ جَمیع حَسَدِهِ إنّکَ عَزیزٌ قَدیرٌ.

پروردگارا! بر محمد و آل او درود فرست و هر که را که آهنگ بدی در حق من کرده، حائلی در برابرش قرار ده و مرا از همه حسادتش حفظ فرما! به درستی که تو شکست ناپذیر و توانایی.

پیام متن:

حسادت، بیماری زیان بار روحی است و باید از شر آن به خدا پناه برد.

خیرخواهی امام سجاد علیه السلام ، برای انسان های حسود

انسان های بزرگ، خیرخواه دیگرانند، حتی با آنان که در حقشان بدی کرده اند. یکی از درس های بزرگ صحیفه سجادیه، درس خیرخواهی و دعا، حتی در حق بدگویان، بداندیشان و حسودان است. از امام سجاد علیه السلام در این باره چنین مناجاتی نقل شده است:

اللّهم صلّ علی محمد و آل محمد و اَبْدِلْنِی مِنْ بِغْضَةِ اَهلِ الشَّنَئانِ اَلْمَحَبَّةَ وَ مِنْ حَسَدِ اَهْلِ البَغْیِ اَلْمَوَدَّةَ.

خدایا! بر محمد و آل او درود فرست و دشمنیِ سخت دشمنان را در حق من، به دوستی و حسادت آنان را بر من، به محبت و مودت تبدیل کن.

پیام متن:

لزوم دعای خیر و طلب رحمت و محبت حتی برای کسانی که به انسان حسادت می ورزند و به بدی رفتار می کنند.

تبدیل حسادت به خیرخواهی

شیطان، دشمن همیشگی انسان هاست. بنا بر اشاره خداوند در قرآن کریم، شیطان بر آن است که همه انسان ها را بفریبد و از رحمت الهی دور سازد. امّا کسانی نیز هستند که نه تنها به دام وسوسه های شیطان نمی افتند، بلکه از این وسوسه ها به عنوان فرصتی برای یاد خدا و بینا شدن سود می جویند. نمونه ای از آن را در این آیه شریفه می خوانیم:

اِنَّ الَّذینَ أتَّقَوْا اذا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّیطان تَذَکَّرُوا فَاِذاهُم مُبْصِرون (اعراف: 201)

انسان های مؤمن، چون با هجوم گروهی از شیطان ها روبه رو شوند، خدا را به یاد می آورند و بدین وسیله بینا می شوند.

بدین ترتیب، موقعیت های ارتکاب گناهان و وسوسه های شیطانی، نه تنها انسان پرهیزکار را از سیر در مسیر قرب و طاعت باز نمی دارد، زمینه ساز ذکر الهی و توجه به مقام پروردگار برای او می شود. این در رحمت را امام سجاد علیه السلام در صحیفه سجادیه به روی ما گشوده است، آن جا که می فرماید:

خدایا! آنچه را شیطان از دروغ و گمان و حسادت در دل من می افکند، به یاد کردی از عظمت ذات مقدست و اندیشیدن در توانایی ات و تدبیر و عاقبت اندیشی بر دشمنت تبدیل فرما.

پیام متن:

تبدیل وسوسه های شیطانی و حسادت به فرصت های بندگی و یاد خدا، توفیقی است برای خداجویان.

حسد، بیماری روح

همان گونه که جسم انسان بیمار می شود، گاهی روح انسان نیز دچار بیماری می شود. بنا بر آموزه های دینی، حسد، بیماری روحی است و قلب گرفتار حسد و بدخواهی، از سلامت به دور است.

امام سجاد علیه السلام با توجه به این حقیقت آشکار، از خداوند، قلبی سالم و به دور از بیماری حسد می خواهد و در صحیفه سجادیه این گونه به نیایش می نشیند:

اَللّهُمَّ صَلِّ علی مُحَمّدٍ و آلِهِ وَ ارزُقْنی سَلامَةَ الصَّدرِ مِنَ الحَسَدِ حَتّی لا اُحسِدَ اَحَدا مِن خَلقِکَ علی شَیئٍ مِن فَضلِکَ... اللّهمَّ صَلِّ علی مُحَمدٍ و آلِهِ و خَلّصنی مِنَ الحَسَدِ.

بار خدایا! بر محمد و آل او درود فرست و سینه ام را از حسد به سلامت بدار تا بر هیچ یک از آفریدگانت نسبت به آنچه از فضلت روزی شان فرموده ای، حسادت نبرم. خدایا! بر محمد و آل او درود فرست و مرا از حسادت رهایی بخش.

پیام متن:

امام سجاد علیه السلام از خداوند تقاضای رهایی از بیماری حسد را می کند.

مولوی

غبطه خوردن به جای حسد بردن

گاهی انسان به نعمت هایی که در اختیار دیگران است، حسادت می ورزد و آرزوی نابودی آن نعمت ها را می کند. گاهی نیز به وجود آن نعمت ها غبطه می خورد، یعنی از دیدن نعمت در دست دیگران خوشحال می شود و از خداوند، آن نعمت ها را برای خود نیز درخواست می کند. بر این اساس، حسد جزو ویژگی های ناشایست و غبطه، یکی از صفت های شایسته آدمی است. امام علی علیه السلام دراین باره می فرماید:

اِنَّ اَلْمُؤمِنَ یَغْبِطُ وَ لا یَحسُدُ وَ المُنافِقُ یَحسُدُ ولا یَغبِطُ.

مؤمن غبطه می خورد، ولی حسد نمی برد و منافق حسادت می کند، ولی اهل غبطه نیست.

امام سجاد علیه السلام در نیایش بیست و ششم صحیفه سجادیه، وجود روحیه غبطه ورزی خویشتن را در برابر دوستان و همسایگان، چنین بازگو می سازد:

وَاجْعَلنِی اللّهُمَّ اُحِبُّ بَقاءَ النِعّمَةِ عِندَهُمْ نُصْحا... وَارْزُقْنی مِثْلَ ذلکَ مِنهُم، وَاجْعَلْ لی اَوفی الحُظُوظِ فیما عِندَهُمْ.

بار خدایا! مرا به گونه ای قرار ده که از سر خیرخواهی، پایداری نعمت را برای آنان دوست بدارم و مرا نیز مانند آنچه برای ایشان درخواست کردم، روزی فرما و بهترین بهره هایی را که نزد ایشان است، به من عنایت کن.

پیام متن:

تقاضای دست یابی به فضیلت غبطه به جای رذیله حسادت.

آزمونی به نام حسد

در برخی از آیه های قرآن کریم، خداوند، همه انسان ها را به امتحان خویش یادآور می شود. آنها که از این آزمون سرافراز بیرون بیایند، به بهشت و قرب الهی راه می یابند. در مقابل، کسانی که نتوانند در آزمون های الهی پیروز شوند، از نعمت بهشت و تقرب به خداوند بی بهره می مانند. یکی از امتحان های دشوار الهی، نعمت هایی است که خداوند بهره دیگران می سازد. آنها که به نعمت های در اختیار دیگران حسادت می ورزند، در آزمون الهی پذیرفته نیستند و تنها خیرخواهان این نعمت ها، در این امتحان الهی سرافرازند.

حضرت سجاد علیه السلام در این باره می فرماید:

اللّهُمَّ صلِّ علی مُحَمَّدٍ وآله و لا تُفْتِنّی بما اَعْطَیتَهُم... فَاُحْسِدُ خَلْقَکَ.

خدایا! بر محمد و آل او درود فرست و مرا به خاطر آنچه به دیگر بندگان عطا کرده ای، در امتحان قرار مده که [خدای نا کرده] گرفتار حسادت بر خلق تو شوم.

پیام متن:

خدایا! قلب مرا به سبب نعمت هایی که در اختیار دیگران قرار دادی، شادمان و خرسند و مرا در این امتحان، سرافراز فرما!

پناه بردن به خدا از شر حسودان

یکی از ریشه های مردم آزاری، حسادت است. حسادت، فرد حسود را بر آن می دارد که زبان به غیبت و عیب جویی دیگران بگشاید و به آنها آزار رساند. بنابراین، همواره باید از شر حسودان به خدا پناه برد، همان گونه که امام سجّاد علیه السلام در نیایش زیر، از شرّ صاحبان حسد به پروردگار پناه می آورد:

خدایا! چه بسیار حسودی که به سبب من، غصه و ناراحتی گلوگیرش شد و سختی خشمش نسبت به من، گلویش را فشرد و با نیش زبان به من آزار رسانید. همچنین او با تهمت و عیب جویی، غضبش را بر من فزونی داد و آبروی مرا نشانه تیرهای افترای خود قرار داد و صفت های پست را مانند گردن بند بر من بست، در حالی که خود، همیشه به آن ویژگی معروف بود. او با مکر و حیله، خشمش را بر من شدت داد و با فریب و نیرنگ قصد من کرد. پس ای خدای من! با استغاثه تو را خواندم و به سرعت اجابت تو اعتقاد داشتم... و تو، مرا با توانایی ات از شر او باز داشتی.

پیام متن:

پروردگارا! پناه می بریم به تو از شر آنان که به ما حسادت می ورزند.