×

گزیده ای از کتاب «غنا، موسیقی »

موضوع این شماره غنا و موسیقی می باشد که از کتاب «غنا، موسیقی » استخراج شده است . غنا و مباحث مربوط به آن، در این بخش درج شده است و احادیث عامه در بخش ششم، ضمن دو رساله و ده گفتار از مشهورین آنان احادیثی که در تفسیر چهار آیه آمده است: آیه اول: ابوبصیر از حضرت صادق علیه السلام درباره «قول الزور» در آیه شریفه ذیل می پرسد . » یکی از شیعیان، از حضرت امام صادق علیه السلام پرسید: من کسی هستم که با شکار و چوگان سرگرم می شوم و خود را به بازی آیه سوم: محمد بن مسلم گوید: از امام باقرعلیه السلام شنیدم که می فرمود: «غنا از چیزهایی است که خدای عزوجل بر آن وعده آتش داده - گوید: سپس نزد امام صادق علیه السلام شرفیاب شدیم، حضرت به ما فرمود: «این نزلتم; کجا منزل کردید!؟» گفتیم: نزد فلانی در روایت دیگری سخن امام علیه السلام چنین است: «کیف فعلتم هذا؟ ; چگونه این کار را انجام دادید؟» آن گاه امام علیه السلام فرمود: «آیا نشنیده اید سخن خدای عزیز و جلیل را » حضرت صادق علیه السلام فرمود: «اما یستحیی احدکم ان یغنی علی ظهر دابته وهی تسبح; (23) آیا یکی از شما حیا نمی کند که در چند روایت از حضرت صادق علیه السلام این مضمون رسیده است: «در منزلی که چهل روز تار و تنبک (آلات موسیقی) به » چند روایت از امام صادق علیه السلام بدین مضمون رسیده است: حضرت از یکی از یارانش می پرسد: «دیروز کجا بودی؟» آن مرد

چکیده ماشینی


تعداد بازدید : 3931     تاریخ درج : 1390/08/08

115

اشاره:

به یاری خداوند متعال، مباحثی با عنوان «گزیده » در اختیار شما قرار می گیرد . این نوع از مقاله ها - معمولا - فشرده یک کتا ب، مقاله، یا فصلی از یک اثر است . موضوع این شماره غنا و موسیقی می باشد که از کتاب «غنا، موسیقی » استخراج شده است . این کتاب اولین نمونه از یک طرح تحقیقاتی فقهی است که به کوشش رضا مختاری و محسن صادقی و جمعی از محققان فاضل حوزه علمیه قم، تهیه شده و بهترین و جامع ترین منبع موجود در این زمینه برای فقها و فضلاست . این اثر اکنون در سه مجلد (2778 صفحه) سامان یافته و بوستان کتاب قم، وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی، پخش آن را به عهده دارد . (1)

جلد اول و دوم، پس از مقدمه طولانی، بیست و هفت رساله خطی را با تصحیح و تحقیق کامل به عنوان بخش اول در خود جای داده است و جلد سوم در 1600 صفحه; شامل پنج بخش ذیل است که از بخش دوم مباحث شروع شده است .

دوم: گفتارهای پراکنده درباره غنا;

سوم: آراء فقیهان درباره غنا;

چهارم: کتابشناسی غنا;

پنجم: احادیث غنا;

ششم: اهل سنت و غنا .

گفتنی است که جلد چهارم این کتاب نیز در دست تهیه می باشد .

مقاله حاضر گزیده ای است از بخش پنجم کتاب، که در 119 صفحه، و دو فصل; متن و سند همه احادیث غنا و موضوعات مربوط به آن را با نظمی خاص آورده است تا برای فقه پژوهانی که مایلند با همه احادیث غنا یکجا آشنا شوند، سودمند افتد .

سخنان فقها درباره احادیث غنا

پیشاپیش مناسب است سخنان چند تن از فقهای بنام را، در تفسیر احادیث غنا یادآور شویم:

شیخ انصاری رحمه الله گوید: «الغناء لا خلاف فی حرمته فی الجملة، والاخبار بها مستفیضة، وادعی فی الایضاح تواترها . (2) »

صاحب جواهررحمه الله نیز نوشته است: «والسنة متواترة فیه (3) »

امام خمینی رحمه الله گوید: «فقد وردت روایات مستفیضة او متواترة علی حرمته، وهی علی طوائف . (4) »

آیة الله خوئی رحمه الله گوید: «والروایات الواردة فی حرمة الغناء وان کان اکثرها ضعیف السند، ولکن فی المعتبر منها غنی وکفایة . (5) »

منابع

همه احادیث کتب اربعه اوائل; یعنی کافی، فقیه، تهذیب و استبصار و کتب اربعه اواخر; یعنی وافی، وسائل، بحار و مستدرک، درباره غنا و مباحث مربوط به آن، در این بخش درج شده است و احادیث عامه در بخش ششم، ضمن دو رساله و ده گفتار از مشهورین آنان نقل می شود . مراجعه کننده به این بخش، نیازی ندارد تا به سایر منابع رجوع کند; چون همه احادیث با همه خصوصیات و اختلافات سندی و متنی با دقت تمام ثبت و ضبط شده است .

باب 1 . احادیثی که در تفسیر چهار آیه آمده است:

آیه اول:

ابوبصیر از حضرت صادق علیه السلام درباره «قول الزور» در آیه شریفه ذیل می پرسد . «فاجتنبوا الرجس من الاوثان واجتنبوا قول الزور» ; (6) «و از بتهای پلید و از سخن باطل بپرهیزید .»

حضرت می فرماید: «الغناء» (7) . همچنین آن حضرت در پاسخ به زید شحام و دیگران نیز می فرماید: «الرجس من الاوثان; الشطرنج، وقول الزور; الغناء; (8) منظور از بتهای پلید شطرنج است و منظور از قول زور غنا می باشد .»

یکی از شیعیان، از حضرت امام صادق علیه السلام پرسید: من کسی هستم که با شکار و چوگان سرگرم می شوم و خود را به بازی شطرنج مشغول می دارم . امام علیه السلام فرمود: «. . . اما صید که تلاشی بیهوده است و هر که از روی بازیچه، هوسبازی، بیهوده گرایی و خوشگذرانی در پی صید باشد; تلاشش بی فایده و باطل است و نماز و روزه اش در سفر [معصیت] کامل است و براستی که شخص مؤمن چنین فرصتهایی را ندارد; آخرت جویی او را از کارهای بیهوده و بازیچه بازداشته است .

و اما شطرنج، در همین مورد است که خدای عزیز و جلیل می فرماید: «فاجتنبوا الرجس من الاوثان واجتنبوا قول الزور» ; فقول الزور: الغناء، وان المؤمن عن جمیع ذلک لفی شغل، ما له وللملاهی! فان الملاهی تورث قساوة القلب وتورث النفاق . واما ضربک بالصولج فان الشیطان معک یرکض، والملائکة تنفر عنک، وان اصابک شی ء لم تؤجر، ومن عثر به دابته فمات دخل النار; (9)

پس منظور از «قول زور» غناست و واقعا یک مؤمن برای چنین اموری بیکار نیست، او را با رامشگری و نوازندگی چکار!؟ رامشگری و نوازندگی قساوت قلب و نفاق به بار می آورد . اما چوگان زدنت; [کار درستی نیست] زیرا شیطان به همراهت می دود و فرشتگان از کنار تو کوچ می کنند و اگر در این وادی به مصیبتی دچار شدی، پاداشی نداری و هر که را چارپایش بر زمین زند و بمیرد، وارد آتش شود . (10) »

عبدالله بن ابوبکر بن محمد گوید: به دستشویی خانه ام رفتم، کنیز همسایه ام می زد و می خواند، من لحظه ای ماندم و گوش دادم و بیرون شدم . هنگامی که شب فرا رسید، به محضر امام صادق علیه السلام [امام زمانم] شرفیاب شدم . آن گاه که حضرت مقابل من قرار گرفت، فرمودند: «الغناء اجتنبوا، الغناء اجتنبوا، الغناء اجتنبوا «اجتنبوا قول الزور» ; از غنا بپرهیزید، از غنا بپرهیزید، از غنا بپرهیزید . [خداوند می فرماید] از قول زور بپرهیزید .» وی گوید: امام علیه السلام همواره می فرمود: «الغناء اجتنبوا، الغناء اجتنبوا» تا آنجا که آن مجلس برایم به تنگ آمد، در فشار روحی قرار گرفتم و دانستم که منظورش من هستم . جلسه پایان یافت، وقتی بیرون رفتم به غلامش معتب گفتم: به خدا سوگند، جز من کسی در نظرش نبود (11) .

آیه دوم:

روایاتی در تفسیر آیه شریفه «والذین لا یشهدون الزور» ; (12) «[بندگان خاص خدای رحمان] کسانی هستند که شاهد زور نمی شوند . » وارد شده و غنا را یکی از مصادیق زور معرفی کرده اند . مجمع البیان، ذیل آیه، می نویسد: یعنی در جلسات باطل حاضر نمی شوند و از این قبیل است مجالس غنا، فحش و . . . . گفته شده: منظور آیه همان غناست . این تفسیر از امام باقر و امام صادق علیهما السلام روایت شده است (13) .

آیه سوم:

محمد بن مسلم گوید: از امام باقرعلیه السلام شنیدم که می فرمود: «غنا از چیزهایی است که خدای عزوجل بر آن وعده آتش داده است و این آیه را تلاوت فرمود: «ومن الناس من یشتری لهو الحدیث لیضل عن سبیل الله بغیر علم ویتخذها هزوا اولئک لهم عذاب مهین » ; (14) «و بعضی از مردم سخنان بیهوده را می خرند تا مردم را از روی نادانی، از راه خدا گمراه سازند و آیات الهی را به استهزا گیرند، برای آنها عذابی خوارکننده است .»

پنج روایت، دلالت دارد که یکی از موارد «لهو الحدیث » غنا و موسیقی است (15) .

به عنوان نمونه; ابو امامه از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله نقل می کند: «لا یحل تعلیم المغنیات ولا بیعهن، واثمانهن حرام وقد نزل تصدیق ذلک فی کتاب الله تعالی: «ومن الناس من یشتری . . .» والذی نفسی بیده ما رفع رجل عقیرته یتغنی الا ارتدفه شیطانان یضربان بارجلهما علی صدره وظهره حتی یسکت; (16) آموزش کنیزان رامشگر، حلال نیست، همچنین فروش آنان و قیمت گذاری آنها حرام است و تصدیق این مطلب در کتاب خداوند متعال نازل شده است که «ومن الناس من یشتری . . .» ; سوگند به آن خدایی که جانم در کف اختیار او است، هیچ کس صدایش را به غنا بلند نمی کند مگر این که دو شیطان بر دوشش سوار می شوند و با پاشنه پا بر سینه و پشتش می زنند، تا هنگامی که ساکت گردد .»

آیه چهارم:

گروهی از شیعیان کوفه وارد مدینه شدند و به منزل شخصی که اهل غنا و موسیقی بود، رفتند . ابو ایوب خراز - که یکی از آنهاست - گوید: سپس نزد امام صادق علیه السلام شرفیاب شدیم، حضرت به ما فرمود: «این نزلتم; کجا منزل کردید!؟» گفتیم: نزد فلانی که کنیز خواننده دارد . در روایت دیگری سخن امام علیه السلام چنین است: «کیف فعلتم هذا؟ ; چگونه این کار را انجام دادید؟» عرض کردیم: جز خانه او جایی دیگر پیدا نکردیم و تا آنجا نرفته بودیم، نمی دانستیم . حضرت فرمود: «فکونوا کراما; بزرگوار باشید . »

ما واقعا منظورش را درک نکردیم و گمان کردیم می فرماید: کرم کنید و پول بیشتری به او بدهید، از اینرو برگشتیم و پرسیدیم ما منظور حضرت عالی را از جمله «کونوا کراما» نمی دانیم . آن گاه امام علیه السلام فرمود: «آیا نشنیده اید سخن خدای عزیز و جلیل را که در کتابش می فرماید: «واذا مروا بالغو مروا کراما» (17) ; (18) و هنگامی که به لغو و بیهودگی برخورند، بزرگوارانه از آن می گذرند .

باب 2 . مذمت و نهی از غنا

ریان بن صلت در خراسان از امام رضاعلیه السلام می پرسد: سرورم، هشام بن ابراهیم عباسی می گوید: شما به او اجازه داده اید موسیقی بشنود و برای او حلال کرده اید . حضرت می فرماید: «کذب الزندیق، انما سالنی عن ذلک فقلت له: ان رجلا سال ابا جعفرعلیه السلام عن ذلک، فقال ابوجعفر: اذا میز الله بین الحق والباطل فاین یکون الغناء؟ ، فقال: مع الباطل، فقال له ابوجعفر: قد قضیت » ; (19) این مرد ریاکار دروغ می گوید، در این باره از من پرسید، به او گفتم: شخصی از حضرت باقرعلیه السلام از این موضوع پرسید، و آن حضرت در پاسخش فرمود: «هنگامی که خدا حق و باطل را جدا کند غنا در کدام صف قرار می گیرد؟ آن مرد پاسخ داد: غنا در صف باطل قرار می گیرد . آن گاه امام باقرعلیه السلام فرمود: «[خوب] داوری کردی .»

امام صادق علیه السلام می فرماید: «بیت الغناء لا تؤمن فیه الفجیعة، ولا تجاب فیه الدعوة، ولا یدخله الملک; (20) خانه غنا، خانه ای است که نه از مرگ ناگهانی در امان است و نه دعا در آن مستجاب است و نه فرشته در آن وارد می شود .»

امام باقر و امام صادق علیهما السلام: «الغناء عش النفاق . . . ; (21) غنا لانه نفاق است .»

حضرت باقرعلیه السلام: «مجلس الغناء مجلس لا ینظر الله (عزوجل) الی اهله، والغناء اخبث ما خلق الله (تعالی) والغناء یورث النفاق ویعقب الفقر; (22) جلسه غنا، نشستی است که خدا به اهل آن، نظر [رحمت] ندارد و غنا خبیث ترین چیزی است که خدای تعالی آفریده است و نفاق می آورد و فقر [و فلاکت] در پی دارد .»

حضرت صادق علیه السلام فرمود: «اما یستحیی احدکم ان یغنی علی ظهر دابته وهی تسبح; (23) آیا یکی از شما حیا نمی کند که سواره بر مرکب غنا می خواند با این که آن حیوان، تسبیح خدا را می گوید؟»

باب 3 . نهی از غنا در قرائت قرآن کریم

رسول اکرم صلی الله علیه وآله: «اقرؤوا القرآن بالحان العرب واصواتها، وایاکم ولحون اهل الفسق واهل الکبائر فانه سیجیی ء من بعدی اقوام یرجعون القرآن ترجیع الغناء والنوح والرهبانیة، لا یجوز تراقیهم، قلوبهم مقلوبة وقلوب من یعجبه شانهم; (24)

قرآن را با لحنها و آوازهای عرب بخوانید و از لحنهای بدکاران و اهل گناهان کبیره دوری کنید; زیرا که پس از من مردمانی آیند که قرآن را چون خوانندگی غنا و نوحه خوانی و رهبان مآبی در حنجره بچرخانند، چنین قرائتی از گلوگاه آنان نگذرد، دلشان وارونه است، و دل هر که از آنها خوشش آید [هم وارونه است] .»

باب 4 . قیمت مغنیه و درآمدش

ابراهیم بن ابی البلاد گوید:

اسحاق بن عمر چند جاریه مغنیه داشت، در وقت مرگش سفارش کرد آنان را بفروشیم و پولش را نزد امام کاظم علیه السلام ببریم . من نیز - طبق وصیت - آنان را به سیصد هزار درهم فروختم و پولش را نزد امام علیه السلام بردم و عرض کردم: یکی از دوستان شما چنین سفارشی کرده است، انجام دادم و اینک پولش را تقدیم می کنم .

حضرت فرمودند: «لا حاجة لی فیه; ان هذا سحت، وتعلیمهن کفر والاستماع منهن نفاق وثمنهن سحت; (25) من نیازی به این پول ندارم، واقعا این پول، نامشروع است و آموزش آنان کفر است و شنیدن از آنان نفاق است و قیمتشان حرام است .»

در روایت دیگری چنین تعبیر شده است: «ان ثمن الکلب والمغنیة سحت; (26) به راستی قیمت سگ و کنیز مغنیه حرام است .»

در توقیعی که از ناحیه مقدسه امام زمان علیه السلام توسط محمد بن عثمان عمری - نایب خاص حضرت - رسیده، چنین آمده است: «. . . واما ما وصلتنا به فلا قبول عندنا الا لما طاب وطهر، وثمن المغنیة حرام . . . ; (27) و اما آن پولهایی که آوردی، ما نمی پذیریم جز آنچه پاک و پاکیزه باشد و قیمت کنیز آوازه خوان حرام است .»

باب 5 . آلات لهو و لعب

در این باب ضمن 18 صفحه، 36 روایت در تحریم آلات موسیقی آمده است:

1 . مامون از امام علی بن موسی الرضاعلیه السلام خواست تا امام، ایمان را برایش توصیف نماید . آن حضرت نوشت: «. . . الایمان هو اداء الامانة و . . . واجتناب ا لکبائر، وهی قتل النفس . . . والمحاربة لاولیاء الله (تعالی)، والاشتغال بالملاهی، والاصرار علی الذنوب و . . . ; (28) ایمان; یعنی ادای امانت و . . . و دوری از گناهان کبیره که عبارت است از خونریزی و . . . و جنگ با اولیای خدای تعالی و سرگرمی به آلات لهو و اصرار بر گناهان و . . . .»

2 . از امام صادق علیه السلام درباره خمر پرسیدند . حضرت فرمود: «قال رسول الله صلی الله علیه وآله، . . . ان الله تعالی بعثنی رحمة للعالمین، ولامحق المعازف والمزامیر وامور الجاهلیة واوثانها وازلامها و . . . ; (29) پیامبر خدا9 فرمودند: خدای تعالی مرا جهت رحمت برای همه جهانیان برانگیخت و [مرا مبعوث کرد] تا [ابزار گناه مثل] تیرهای قمار، سازها و کارهای جاهلی و بتها و بدعتها و . . . را براندازم .»

3 . قال رسول الله صلی الله علیه وآله: «انهاکم عن الزفن والمزمار وعن الکربات والکبرات; (30) شما را از بازی دف، ساز و نی، نرد و دایره و طبل و تنبور باز می دارم .»

4 . در چند روایت از حضرت صادق علیه السلام این مضمون رسیده است: «در منزلی که چهل روز تار و تنبک (آلات موسیقی) به کار رود، خداوند شیطانی را به نام قفندر بر آن مسلط می کند و او به تمام اندام صاحب خانه می نشیند و در او می دمد، پس از آن، حیا و غیرت از او برداشته می شود، به گونه ای که برایش مهم نیست هرچه درباره اش بگویند و هرچه با ناموسش انجام دهند . (31) »

5 . ابوصلب هروی از حضرت امام رضاعلیه السلام و او از پدران بزرگوارش از علی علیه السلام درباره علت عذاب اصحاب الرس چنین نقل می کند: «. . . یشربون الخمر، ویضربون بالمعازف ویاخذون الدستبند . . . ولا یتکلمون من الشرب والعزف . . . ; (32) [از جمله علل عذاب اصحاب رس این بود که] شراب می خوردند، تار و تنبک می زدند و دستان می گرفتند و از اینها نهی نمی کردند .»

باب 6 . استماع غنا و تار

ایجاد نفاق، فقر و گرفتاری

امام صادق علیه السلام می فرماید: «استماع الغناء واللهو ینبت النفاق فی القلب کما ینبت الماء الزرع; (33) شنیدن غنا و [اشعار] بیهوده، در دل نفاق می رویاند; همان گونه که آب، زراعت را می رویاند .»

امام علی علیه السلام: «. . . کثرة الاستماع الی الغناء یورث الفقر; (34) پر شنیدن موسیقی فقرآور است .»

چند روایت از امام صادق علیه السلام بدین مضمون رسیده است: حضرت از یکی از یارانش می پرسد: «دیروز کجا بودی؟» آن مرد می گوید: دانستم که امام علیه السلام با خبر شده است، از اینرو عرض کردم: فدایت شوم، در راه می رفتم، فلانی مرا دید، دستم را گرفت و با اصرار به منزل خود کشانید و به زور ما را نگهداشت; کنیز آوازه خوانی هم داشت، قدری خوانندگی و نوازندگی کرد و بنده تا عصر آنجا بودم .

امام علیه السلام با ناراحتی فرمود: «ویحک، اما خفت امر الله ان یاتیک وانت علی تلک الحال؟ انه مجلس لا ینظر الله الی اهله، الغناء اخبث ما خلق الله (عزوجل) ; (35) وای بر تو آیا نترسیدی که در چنان وضعی امر خدا (مرگ) سراغت آید؟ به راستی آن مجلسی است که خدا به اهل آن نگاه نمی کند; غنا خبیث ترین آفریده خدای عزوجل است .»

توبه

مسعدة بن زیاد گوید: در محضر حضرت صادق علیه السلام بودم، مردی عرض کرد: پدر و مادرم فدایت! صدای آواز کنیزان رامشگر همسایه، به دستشویی ما می رسد و هنگامی که آنجا می روم، گاهی بیشتر می نشینم تا خوانندگی و نوازندگی آنها را بشنوم . حضرت فرمود: «چنین مکن .» آن مرد عرض کرد: به خدا قسم نزدشان نرفتم، تنها صدایی است که می شنوم . آن گاه حضرت فرمودند: «لله انت! اما سمعت الله (عزوجل) یقول: «ان السمع والبصر والفؤاد کل اولئک کان عنه مسئولا» ; (36) خدا به دادت برسد، آیا سخن خدای عزوجل را نشنیده ای که می فرماید: «براستی از [تمامی] شنیدن و دیدن و دل بازخواست خواهد شد .» آن مرد عرض کرد: این چنین است، ولی گویا تا کنون این آیه قرآن کریم را از هیچ عرب و عجمی نشنیده بودم; بنابراین - به خواست خدا - دیگر تکرار نمی کنم و جدا از خدا آمرزش می طلبم . آن گاه امام علیه السلام فرمودند: «بلند شو و غسل کن و هر چه می توانی نماز بخوان، براستی که تو برنامه بسیار بدی داشتی . چقدر حالت بد بود اگر بر همین حال و وضعیت مرده بودی . حمد و سپاس الهی را به جا آور و توبه کن . آمرزش بخواه از هرچه ناپسند بوده است; زیرا خدا جز کارهای قبیح و زشت را بد نمی شمارد و کار قبیح را برای اهلش واگذار; زیرا هر کاری اهلی دارد . (37) »

پی نوشت ها:

1) ضرورت این مبحث پس از پایان محرم و صفر و شروع عروسیها، بیشتر احساس می شود، گرچه ترویج موسیقی در کشور ما بر صاحب نظران پوشیده نیست و به نام هنر، بودجه های کلانی هزینه می شود . بسیاری از رسانه ها، روزنامه ها و مجلات با نشر مقالات، اخبار یا صفحه ویژه و . . . در این زمینه فعالند . به آمار برخی کتابهایی که در سال 80 منتشر شده است توجه کنیم:

در رشته هنر برای معماری، 20 کتاب تالیف، 12 کتاب ترجمه و 1 کتاب تصحیح شده است . (جمعا 22 مورد)، ولی برای موسیقی، 41 تالیف و 14 ترجمه (جمعا 55) اثر ارائه شده است .

در علوم خاص برای هیات و نجوم، 2 تالیف، 3 ترجمه و 1 تصحیح و در علوم کاربردی برای مواد و معدن جمعا 33 و برای مهندسی شیمی و نساجی جمعا 18 و برای علوم نظامی جمعا 2 کتاب منتشر شده است× .

در رشته تاریخ و جغرافیا برای تاریخ اسلام و ملل اسلامی، جمعا 30 اثر و برای تاریخ ایران و ایران شناسی جمعا 351 اثر، منتشر شده است× .

در تهران، تنها یک ناشر; حدود هفتاد کتاب درباره موسیقی، ابزار و روش استفاده از آن منتشر و عرضه کرده که عناوین برخی از آنها چنین است: «آموزش دف; آموزش تنبک; آموزش مقدماتی پیانو; دستور مقدماتی تار و سه تار; آهنگهای ساده برای گیتار . ××»

× گزارش بیستمین دوره معرفی کتاب جمهوری اسلامی ایران، ص 14 - 15 .

×× غنا، موسیقی، ج 1، مقدمه، ص 70 .

2) المکاسب، ج 1، ص 283، چاپ کنگره شیخ انصاری، نیز رک: ایضاح الفوائد، ج 1، ص 405 .

3) جواهر الکلام، ج 23، ص 44 .

4) المکاسب المحرمه، ج 1، ص 203 .

5) مصباح الفقاهة، ج 1، ص 307 .

6) حج/30 .

7) الکافی، ج 6، ص 431 .

8) همان، ص 435 .

9) الاصول الستة عشر، صص 50 و 51، کتاب زید الزسی .

10) بحارالانوار، ج 76 ، ص 356; مستدرک الوسائل، ج 13، ص 214 - 216 .

11) امالی الطوسی، ص 720 - 721، المجلس 43، ج 3; وسائل الشیعه، ج 17، ص 309 .

12) فرقان/72 .

13) مجمع البیان، ج 7، ص 181، ذیل آیه; و ر . ک: الکافی، ج 6، صص 431 و 433; الوافی، ج 17، ص 209; وسائل الشیعه، ج 17، ص 304; دعائم الاسلام، ج 2، ص 208، ح 736; مستدرک الوسائل، ج 13، ص 213 .

14) لقمان/6 .

15) غنا، موسیقی، صص 2181 - 2183 .

16) مجمع البیان، ج 8، ص 313 .

17) فرقان/72 .

18) الکافی، ج 6، ص 432; دعائم الاسلام، ج 2، ص 209، ح 766; مستدرک الوسائل، ج 13، ص 220 .

19) عیون اخبار الرضاعلیه السلام، ج 1، ص 672 .

20) الکافی، ج 6، ص 433; الوافی، ج 17، ص 214; وسائل الشیعة، ج 17، ص 303 .

21) ثواب الاعمال، ص 554; بحارالانوار، ج 79 ، ص 162 .

22) دعائم الاسلام، ج 2، ص 207، ح 756 .

23) المحاسن، ص 375، کتاب السفر، ح 144 .

24) الکافی، ج 2، ص 450 .

25) الکافی، ج 5، ص 120 .

26) تهذیب الاحکام، ج 6، ص 357، ح 1021; الاستبصار، ج 3، ص 61، ح 204 .

27) الغیبة للطوسی، صص 176 - 177; کمال الدین، صص 483 - 485; وسائل، ج 17، ص 123 .

28) عیون اخبار الرضاعلیه السلام، ج 2، ص 261، 274، 278 و 289; تحف العقول، صص 422 - 423 .

29) امالی الصدوق، ص 339، المجلس 65، ح 1 .

30) الکافی، ج 6، ص 432; الوافی، ج 17، صص 210 - 211; وسائل الشیعه، ج 17، ص 313 .

31) الکافی، ج 6، صص 433 - 434، ح 14 و 17 .

32) علل الشرائع، ج 1، صص 40 - 42; عیون اخبار الرضاعلیه السلام، ج 1، ص 418، 422 .

33) الکافی، ج 6، ص 434 .

34) الخصال، ص 505 .

35) الکافی، ج 6، ص 834; الوافی، ج 17، ص 216; دعائم الاسلام، ج 2، صص 207 - 208; مستدرک الوسائل، ج 13، صص 212 - 213 .

36) اسراء/36 .

37) الکافی، ج 6، ص 432; الفقیه، ج 1، صص 45 - 46، ح 177; تهذیب الاحکام، ج 1، ص 116، ح 304; الوافی، ج 17، صص 211 - 212 .

کلمات کلیدی
کتاب  |  خدا  |  موسیقی  |  غنا  |  امام  |  امام صادق علیه‌السلام  |  نفاق  |  الغناء  | 
لینک کوتاه :