فرزند امیرالمؤ منین ، برادر سیدالشهداء ، فرمانده و پرچمدار سپاه امام حسین (ع) در روز عاشورا . عباس در لغت ، به معنای شیر بیشه ، شیری که شیران از او بگریزند است .
مادرش « فاطمه کلابیه » بود که بعدها با کنیه « ام البنین » شهرت یافت . علی (ع) پس از شهادت فاطمه زهرا با امالبنین ازدواج کرد . عباس ، ثمره این ازدواج بود . ولادتش را در 4 شعبان سال 26 هجری در مدینه نوشته اند و بزرگترین فرزند ام البنین بود و این چهار فرزند رشید ، همه در کربلا در رکاب امام حسین (ع) به شهادت رسیدند . وقتی امیرالمؤ منین شهید شد ، عباس چهارده ساله بود و در کربلا 34 سال داشت . کنیه اش « ابوالفضل » و « ابوفاضل » بود و از معروفترین لقبهایش ، قمربنی هاشم ، سقأ ، صاحب لوأ الحسین ، علمدار ، ابوالقِربه ، عبدصالح ، باب الحوایج و ... است .
عباس با لبابه ، دختر عبیدالله بن عباس ( پسرعموی پدرش ) ازدواج کرد و از این ازدواج ، دو پسر به نامهای عبیدالله و فضل یافت . بعضی دو پسر دیگر برای او به نامهای محمد و قاسم ذکر کرده اند .
آن حضرت ، قامتی رشید ، چهره ای زیبا و شجاعتی کم نظیر داشت و به خاطر سیمای جذابش او را « قمربنی هاشم » می گفتند . در حادثه کربلا ، سمت پرچمداری سپاه حسین (ع) و سقایی خیمه های اطفال و اهل بیت امام را داشت و در رکاب برادر ، غیر از تهیه آب ، نگهبانی خیمه ها و امور مربوط به آسایش و امنیت خاندان حسین (ع) نیر بر عهده او بود و تا زنده بود ، دودمان امامت ، آسایش و امنیت داشتند .
روز تاسوعا که امام ، او را برای مهلت گرفتن نزد سپاه کوفه فرستاد ، تعبیر والا و بالای « بِنَفسی اَنتَ یا اَخی »
روز عاشورا ، سه برادر دیگر عباس پیش از او به شهادت رسیدند . وقتی علمدار کربلا از امام حسین (ع) اذن میدان طلبید حضرت از او خواست که برای کودکان تشنه و خیمه های بی آب ، آب تهیه کند . ابوالفضل (ع) به فرات رفت و مشک آب را پر کرد و در
صفحه 294
بازگشت به خیمه ها با سپاه دشمن که فرات را در محاصره داشتند درگیر شد و دستهایش قطع گردید و به شهادت رسید . البته پیش از آن نیز چندین نوبت . همرکاب با سیدالشهداء به میدان رفته و با سپاه یزید جنگیده بود . عباس ، مظهر ایثار و وفاداری و گذشت بود . وقتی وارد فرات شد ، با آنکه تشنه بود ، اما بخاطر تشنگی برادرش حسین (ع) آب نخورد و خطاب به خویش چنین گفت :
یا نَفسُ مِن بَعدِ الحُسَینِ هُونی
وَبعدَهُ لاکنتِ اَنْ تَکونی
هذَا الحُسَینُ وارِدُ المَنُونِ
وَتَشرَبینَ بارِدَ المَعینِ
تَاللهِ ما هذا فِعالُ دینی
و سوگند یاد کرد که آب ننوشد .
وَاللهِ اِنْ قَطَعتُمُوا یمینی
اِنی اُحامی اَبَدا عَن دینی
و عَن اِمامٍ صادقِ الیقین
نجل النبی الطاهِرِ الا مینِ
و چون دست چپش قطع شد ، چنین گفت :
یا نَفسُ لاتَخْشَی مِنَ الکفارِ
وَ اَبْشِری بِرَحْمَةِ الجَبارِ
مَعَ النبِی السیدِ المُختارِ
قَد قَطَعُوا بِبَغْیهِم یساری
فَاَصْلِهِم یا رَب حَر النارِ
شهادت عباس ، برای امام حسین بسیار ناگوار و شکننده بود . جمله پر سوز امام ، وقتی که به بالین عباس رسید ، این بود : « الا نَ إ نکسَرَ ظَهری وَ قَلتْ حیلَتی وَ شَمِتَ بی عَدُوی » .
مقام والای عباس بن علی علیهما السلام بسیار است . تعابیر بلندی که در زیارتنامه اوست ، گویای آن است . این زیارت که از قول حضرت صادق (ع) روایت شده ، از جمله چنین دارد : « السلامُ عَلَیک اَیهَا العَبدُ الصالِحُ المُطیعُ للهِ وَلِرَسُولِهِ وَلاِ میرِالمُؤ مِنین وَالحَسَنِ وَالحُسَینِ ... اُشهداءللهَ اَنک مَضَیتَ عَلی مامَضی بِهِ البَدْرِیونَ وَالمُجاهِدُونَ فی سَبیلِ اللهِ المُناصِحُونَ فی
صفحه 295
جِهادِ أعدائِهِ المُبالِغونَ فی نُصْرَةِ اولیاءئِهِ الذابونَ عَن اَحِبائِهِ ... »
عباس یعنی تا شهادت یکه تازی
عباس یعنی عشق ، یعنی پاکبازی
عباس یعنی با شهیدان همنوازی
عباس یعنی یک نیستان تکنوازی
عباس یعنی رنگ سرخ پرچم عشق
یعنی مسیر سبز پر پیچ و خم عشق
جوشیدن بحر وفا ، معنای عباس
لب تشنه رفتن تا خدا ، معنای عباس
در زیارت ناحیه مقدسه نیز از زبان حضرت مهدی (ع) به او اینگونه سلام داده شده است : « السلامُ عَلی اَبِی الفَضلِ العَباسِ بنِ اَمیرِالمُؤ مِنین ، المُواسی اَخاهُ بِنَفْسِهِ ، الا خِذُ لِغَدِهِ مِنْ اَمْسِهِ ، الفادی لَهُ ، الواقِی الساعِی اِلیهِ بِمائِهِ ، المَقطُوعَةِ یداهُ ... » .
کربلا کعبه عشق است و من اندر احرام
شد در این قبله عشاق ، دو تا تقصیرم
دست من خورد به آبی که نصیب تو نشد
چشم من داد از آن آبِ روان تصویرم
باید این دیده و این دست دهم قربانی
تا که تکمیل شود حج من و تقدیرم
جستجو در قاموس نور