گنجینه معارف

خراسان و تشیع

گرایش های شیعی از قدیم در نواحی خراسان وجود داشتند و این ناحیه جمعیت زیادی از شیعیان را در خود جای داده بود. [1] از میان شهرهای خراسان، «نیشابور» به داشتن جمعیت شیعی بیشتر متمایز بود و چند تن از اصحاب بزرگ امامان علیهم السلام و مؤلّفان برجسته شیعه در آستانه غیبت صغرا از این شهر برخاستند. خاندان فضل بن شاذان از معاریف شیعیان شهر بودند و فضل، خود از چهره های ممتاز تشیّع و از اصحاب امام هادی علیه السلام به شمار می رود که کتاب های ارزشمندی را به رشته تحریر درآورد. ولایت بیهق، که بزرگ ترین شهر آن «سبزوار» بود، نیز جمعیت شیعی قابل ملاحظه ای دربرداشت، به گونه ای بعضی ادعا کرده اند مذهب اغلب مردم شهر تشیّع افراطی بود و حتی برخی دانشمندان اهل سنّت در این شهر به شیعه گری متهم می شدند.

چکیده ماشینی


تعداد بازدید : 4008     تاریخ درج : 1390/05/23    

گرایش های شیعی از قدیم در نواحی خراسان وجود داشتند و این ناحیه جمعیت زیادی از شیعیان را در خود جای داده بود. این امر را می توان در فعالیت های گسترده علمی شیعیان خراسانی و ارتباط آنان با امامان و وکیلان ایشان به خوبی مشاهده کرد.[1] از میان شهرهای خراسان، «نیشابور» به داشتن جمعیت شیعی بیشتر متمایز بود و چند تن از اصحاب بزرگ امامان علیهم السلام و مؤلّفان برجسته شیعه در آستانه غیبت صغرا از این شهر برخاستند. خاندان فضل بن شاذان از معاریف شیعیان شهر بودند و فضل، خود از چهره های ممتاز تشیّع و از اصحاب امام هادی علیه السلام به شمار می رود که کتاب های ارزشمندی را به رشته تحریر درآورد. [2] وجود وکیلان امام دوازدهم در نیشابور نیز حاکی از فعالیت چشمگیر شیعیان در این شهر می باشد.[3] مقدسی هم با ذکر اینکه برتری جمعیتی در نیشابور با شیعیان بود، بر این امر تصریح کرده است. [4]

ولایت بیهق، که بزرگ ترین شهر آن «سبزوار» بود، نیز جمعیت شیعی قابل ملاحظه ای دربرداشت، به گونه ای بعضی ادعا کرده اند مذهب اغلب مردم شهر تشیّع افراطی بود و حتی برخی دانشمندان اهل سنّت در این شهر به شیعه گری متهم می شدند. [5] تشیّع سبزوار در واقع، تحت تأثیر نیشابور و مهاجرت علویان از طبرستان به این شهر قرار داشت.

درباره وجود شیعیان در مرو نیز اطلاعاتی در دست می باشند. مرو از شهرهای بزرگ و با اهمیت خراسان و یکی از کرسی های حکومتی این ایالت پهناور بود که علاوه بر موقعیت خاص سیاسی، از مراکز علمی و ادبی مهم به شمار می رفت. به نظر می رسد شیعیان مرو ارتباط زیادی با امام حسن عسکری علیه السلام داشتند. شیخ صدوق نام چند تن از شیعیان مرو را، که موفق به دیدار امام مهدی علیه السلام شدند، ذکر کرده است. [6] نصر بن صباح بلخی نیز از برخی شیعیان مرو خبر داده که اموال بسیاری برای وکیلان امام دوازدهم فرستادند. [7]

خراسان از نواحی ای بود که جمعیت بسیاری از شیعیان را درخود جای داده بود، گرایش های شیعی از قدیم در نواحی خراسان وجود داشت . حضور خراسانیان در قیام ابومسلم خراسانی و نهضت بنی عباس که با نام «الرضا لآل محمد» برپا شد، خود حاکی از وجود گرایش های شدید شیعی در این نواحی است، همچنین در میان اصحاب ائمه (ع) و کسانی که از ایشان روایت کرده اند به نام بسیاری از اهل خراسان برمی خوریم . [8]

در میان شهرهای خراسان، مشهد و نیشابور به داشتن جمعیت شیعی بیشتر ممتاز بودند . چندتن از اصحاب بزرگ ائمه (ع) و مؤلفان برجسته شیعه از این شهر برخاستند . خاندان «فضل بن شاذان» از معاریف شهر بودند . فضل بن شاذان خود از چهره های ممتاز شیعه و از اصحاب امام هادی (ع) بود که کتاب پرارج ایضاح را نوشت . او همچنین کتابی در باب غیبت امام (ع) داشته است . [9] وجود وکیلان امام (ع) در عصر غیبت نشان دهنده کثرت جمعیت شیعی و اهمیت آن در این شهر است . از جمله این وکیلان که از وی نام برده شده «محمدبن شاذان نیشابوری » است . [10] مقدسی نیز در اواخر این عصر اظهار می دارد که در نیشابور برتری جمعیتی با شیعیان است . [11]

ولایت «بیهق» در خراسان که بزرگترین شهر آن سبزوار بود نیز دارای جمعیتی شیعی بود . نویسنده کتابی ادعا کرده است که مذهب غالب مردمان این شهر تشیع افراطی بوده است و حتی برخی از دانشمندان اهل سنت در این شهر نیز به شیعه گری متهم شده بودند. [12] در واقع تشیع سبزوار تحت تاثیر نیشابور و همچنین مهاجرت علویان از طبرستان بود .

مقدسی همچنین از شهری به نام «رقه» در خراسان نام برده که اهالی آن شیعه بودند . [13] در طی دوران غیبت وکیلان متعددی از ناحیه امام (ع) در خراسان تعیین شدند که این امر گویای آن است که جمعیت شیعیان در خراسان تا چه حد توسعه داشته است. [14] در سایر شهرهای خراسان نیز شیعیان به طور پراکنده وجود داشتند . در کتب رجالی از عده ای از علمای شیعه که از این شهرها برآمدند نام برده شده است .

در خراسان در شهرهای نیشابور و سبزوار و در ماوراءالنهر و در سمرقند کیش تشیع بروز و ظهور بیش تری داشت، نیشابور شهری علم پرور بود که در اوایل عصر غیبت، عالمان نامداری چون فضل بن شاذان در آن می زیستند. فضل از اصحاب امام دهم و یازدهم بود و شاگردان او پس از وی گردانندگان حوزه نیشابور بودند که در منابع، نام برخی از ایشان مانند علی بن شاذان، محمدبن شاذان - که برادران فضل بودند - ، علی بن قتیبه نیشابوری و محمدبن اسماعیل بندقی که از مشایخ روایت کلینی بودند،[15] ذکر شده است.ابن عبدک جوجانی از متکلمان بزرگ شیعه در نیشابور بود که به شیوه متکلمان بغداد عمل می کرد و تالیفات چندی داشت. [16]

پی نوشت ها:


[1] . نک: محمد بن حسن طوسی، رجال الطوسی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1407 ق، ص 200 و 216 و 218 و 342 و 376.

[2] . همو، اختیار معرفة الرجال، دانشگاه مشهد، ص 539.

[3] . نک: فضل بن حسن طبرسی، پیشین، ص 449.

[4] . ابوعبدالله مقدسی، پیشین، ص 323.

[5] . رسول جعفریان، تاریخ تشیّع در ایران، ج 1، ص 134.

[6] . محمّد بن علی صدوق، پیشین، ص 445.

[7] . همان.

[8] . ر . ک: الطوسی، محمدبن حسن، الرجال، جامعة المدرسین، قم، 1407 ق، ص 200، 216، 218، 343، 376، 386 .

[9] . الطوسی، محمدبن حسن، اختیار معرفة الرجال المعروف برجال الکشی، دانشگاه مشهد، 1348، ص 539 .

[10] . الطبرسی، اعلام الوری، ص 499; التفرشی، مصطفی بن حسین، نقدالرجال، مؤسسه آل البیت، 1418 ق، ج 4، ص 228 .

[11] . المقدسی، ص 323 .

[12] . جعفریان، رسول، تشیع در ایران، ج 1، ص 261 .

[13] . المقدسی، ص 323 .

[14] . ر . ک: کمال الدین و تمام النعمة، 504; رجال کشی ص 542; تنقیح المقال، ج 2، ش 6470; جاسم حسین، ص 135 .

[15] . علی دوانی، مفاخر اسلام، امیرکبیر، تهران، ج 1، ص 161.

[16] . طوسی، فهرست، ص 548.

کلمات کلیدی
شیعه  |  تشیع  |  شیعیان  |  نیشابور  |  خراسان  |  شهر  |  جمعیت  |  سبزوار  |  خراسان و تشیع  | 
لینک کوتاه :