گنجینه معارف

حرم حضرت اباالفضل(ع) [1]

روایت کرده اند که این عباس در نبرد بسیار شجاع بوده و این سخن رواج دارد که خطرناک ترین محل برای قسم دروغ خوردن، مرقد اوست، زیرا چنان که دوستی شیعه می گفت: او امام نبود که از وی انتظار شفاعت برود، اما صداقت بسیاری داشت. اگر روایات صریح دینوری[3] را (م 895م/282ق) که یکی از قدیمی ترین و بهترین مورخان شیعه است، دنبال کنیم، ملاحظه می کنیم که اصحاب امام از کشتن و کشته شدن باز نایستادند تا این که فقط اهل بیت حضرت باقی ماند؛ نخستین کسی از ایشان که پیش رفت و جنگید[4] پسر امام حسین علیه السلام ، علی اکبر، بود که پیوسته جنگید تا به شهادت رسید؛ [دشمنان] نیزه ای به او زدند که بر زمین افتاد، سپس با شمشیر به قتلش رساندند.

چکیده ماشینی


تعداد بازدید : 2768     تاریخ درج : 1388/04/28    

عکسی که از هوا برداشته شده است نشان از دو مرقد می دهد که هر دو را واقع در این منطقه متبرک می دادند؛ آن دو بسیار شبیه [به یکدیگرند] زیرا هر یک مناره ها، یک برج ساعت و عمارت وسیع سر پوشیده ای داشته و دارای یک صحن یا حیاط همراه با تعدادی اتاق شبیه اتاق های یک کاروانسرا می باشد؛ دو بنای مرکزی دارند که تقریبا هم شکل و هم اندازه اند و فضایی که به زایر اجازه می دهد تا مزار را طواف کند. اما جنبه های متمایز کننده ای نیز میان این دو مرقد وجود دارد که فی الفور به چشم می آید؛ مرقدی که در جلوی نما قرار دارد به جای دو مناره، سه مناره دارد، این مرقد امام حسین علیه السلام است که گنبدش در زیر نور خورشید و بر اثر تلألو آن به روکش طلایی اش می درخشد. مرقد دوم را به احترام حضرت عباس علیه السلام ، برادر ناتنی امام حسین علیه السلام ، بنا کرده اند.[2] و گنبدش از کاشی آبی لعاب دار است که در مقابل آسمان صاف منظره ای بسیار جالب دارد «چون آن را زیر ابر بنگری، بسان توده ای فیروزه ای، می نماید». روایت کرده اند که این عباس در نبرد بسیار شجاع بوده و این سخن رواج دارد که خطرناک ترین محل برای قسم دروغ خوردن، مرقد اوست، زیرا چنان که دوستی شیعه می گفت: او امام نبود که از وی انتظار شفاعت برود، اما صداقت بسیاری داشت.
بهترین راه برای درک اهمیت این دو مرقد، مطالعه گزارشی درباره آخرین مصایب امام حسین علیه السلام و یاران نزدیکش تواند بود. اگر روایات صریح دینوری[3] را (م 895م/282ق) که یکی از قدیمی ترین و بهترین مورخان شیعه است، دنبال کنیم، ملاحظه می کنیم که اصحاب امام از کشتن و کشته شدن باز نایستادند تا این که فقط اهل بیت حضرت باقی ماند؛ نخستین کسی از ایشان که پیش رفت و جنگید[4] پسر امام حسین علیه السلام ، علی اکبر، بود که پیوسته جنگید تا به شهادت رسید؛ [دشمنان] نیزه ای به او زدند که بر زمین افتاد، سپس با شمشیر به قتلش رساندند. بیش از 6 نفر از آنان یکی پس از دیگری به تنهایی در جنگ کشته شدند و عبداللّه پسر مسلم و قاسم و ابوبکر دو پسر امام حسین علیه السلام نیز در میان شهدا بودند.
می گویند وقتی عباس بن علی علیه السلام این صحنه را دید، به برادرانش عبداللّه و جعفر و عثمان گفت: همراه من حمله برده و از آقایتان دفاع کنید تا قبل از او بجنگید و کشته شوید! پس همه با هم حمله کرده و خود را میان امام حسین علیه السلام و دشمن انداختند تا شخصا از او حفاظت کنند. عبداللّه ، جعفر و عثمان یکی پس از دیگری کشته شدند، ولی عباس هنوز نزدیک امام ایستاده بود تا به دفاع از او بجنگد و هر جا که امام می رفت همراه وی حرکت می کرد تا او را نیز به شهادت رساندند. آن گاه امام حسین علیه السلام تنها شد؛ مالک بنِ بشْر کندی به او حمله برده و با شمشیر ضربه ای بر سر او زد؛ گویا امام برنسی[5] (= ردایی بافته شده از ابریشم و پشم) بر سر انداخته بود که شمشیر این پوشش را پاره کرد و سر او را مجروح نمود. پس امام ردا را به کناری نهاده و کلاهی[6] خواست و آن را با عمامه ای بر سر گذاشت و نشست و طفلی را شاید کسی را که برایش کلاه آورد صدا زد و او را در کنار خود بر صخره ای نشانید، اما در حالی که این پسربچه کنار امام بر صخره نشسته بود مردی از بنی اسد تیری سرپهن به سویش پرتاب کرد و او را به شهادت رساند؛[7] امام حسین علیه السلام مدتی طولانی نشسته در آن جا ماند، زیرا هر قبیله ای کشتن او را به دیگری وا می نهاد و از اقدام بدین کار ابا می کرد. امام تشنه بود، پس ظرفی آب طلبید، ولی موقعی که می خواست آب بنوشد مردی به نام حُصَین بن نُمَیْر، تیری به سوی او پرتاب کرد که وارد دهانش شد و او را از نوشیدن باز داشت، امام حسین علیه السلام ظرف را بر زمین گذاشت. وقتی جماعت این صحنه را دیدند عقب نشستند، اما چون امام برخاست تا به جانب رودخانه برود میان او و آب موضع گرفتند و حضرت به جای قبلی اش بازگشت؛ یکی از آن افراد تیری انداخت که به پشت او اصابت کرد؛ امام تیر را بیرون آورد، ولی زُرعَة بن شریک[8] ضربت شمشیری به وی زد، حسین علیه السلام کوشید تا با دست جلوی این ضربه را بگیرد، لیکن شمشیر برق آسا بر دستش فرود آمد. سرانجام سِنان بن اَوْس نخعی پیش آمد و نیزه ای به وی زد و امام فرو افتاد، آن گاه حَولیّ بن یزید اصبحیّ یورش برد تا سر از تن حضرت جدا کند، ولی دستانش لرزید، لذا برادرش شِبْل سر امام را جدا کرده و آن را به حولی داد.[9]
بیش از هزار سال از زمانی که این فاجعه در کربلا رخ داده، گذشته و هنوز ده ها هزار زایر هر ساله به کربلا می آیند. زوار عمدتا ایرانی اند، اما تعداد زیادی نیز تقریبا از تمام نواحی جهان اسلام برای زیارت این مزار متبرک [به کربلا] می آیند. آنان اغلب اجساد خویشانشان را که در وصیت نامه های خود شرط نموده اند تا در کربلا به خاک سپرده شوند، همراه دارند. در سمت راست مدخل مرقد امام حسین علیه السلام پلکانی وجود دارد که به سرداب وسیعی شاید به طول 200 یارد منتهی می گردد. اجساد زوار خارجی را در تابوت حمل می کنند و جسدهای پذیرفته شده برای دفن را در قبرهایی واقع در این سرداب وسیع قرار می دهند در مرقد حضرت عباس نیز ترتیب مشابهی در دفن اجساد وجود دارد و به من گفتند که اجساد را به مبلغی کمتر از 500 روپیه در این دو سرداب بزرگ دفن نمی کنند؛ راهنمایم به من گفت که مدفن شهدا، فرزندان امام حسین علیه السلام و دیگر اهل بیتش در مرقد عباس علیه السلام و نزدیک مزار آن حضرت قرار دارد.
در مدخل حرم عباس علیه السلام ، توجه زایر به این عبارت که با حروف بزرگ نوشته شده جلب می گردد «گستاخانه پا بر این آستان ننهید چه این مکان سجده گاه فرشتگان و شاهان است». گنبد حرم حضرت عباس علیه السلام زرین نیست، چه می گویند حضرت در خواب به بانی آن نادرشاه[10] هشدار داد که چنین نکند؛ نادرشاه می پنداشت عباس علیه السلام را که معمولاً ابوالفضلش می خوانند، در خواب دیده که خطاب بدو فرموده است: چون من از حسین علیه السلام کوچک تر بوده و خاک پای آقایم می باشم، باید در بنایت تفاوت میان آقا و مولا را لحاظ کنی. ولی درون مرقد فرش های عالی و ایرانی بسیاری است که تجاری که نامشان درگوشه این فرش ها نقش بسته، آنها را [به آستان حضرت] هدیه کرده اند. چلچراغ هایی سیمین و زرین در زیر گنبد آویزان بوده و نرده نقره ای ساده ای خود مزار را در برگرفته است؛ درون این نرده، بر خود مزار عمامه و شمشیری قرار دارد که به تصریح روایتی، عباس علیه السلام در آخرین نبرد قهرمانه اش از آنها استفاده کرده است. اما شاید مهم ترین چیزی که در حرم به چشم می خورد سیاهی مدور و چسبیده به سقف گنبد باشد، زیرا نقل است که این سیاهی سر مردی است که در حرم قسم دروغ خورد و فورا سر از تنش جدا شده و به سقف چسبید، این روایت حداقل بر این نکته تأکید می ورزد که اکثریت بسیاری از شیعیان در قسم خوردن به نام ابوالفضل تردید دارند. زایران مزار او سه بار دور قبر چرخیده و چون به زیر آن نقطه سیاه می رسند به گناهان خود اعتراف کرده و از خداوند طلب آمرزش می کنند.
 
 


[2] مادر حضرت عباس، ام البنین فاطمه بنتِ حزام است؛ عباس علیه السلام جامع فضل و مَثَل والای شجاعت بوده و کنیه اش ابوالفضل و ملقب به باب الحوائج و به گفته ی امام صادق علیه السلام عبد صالح می باشد. برخلاف نظر ابوالفرج در مقاتل و طبری در تاریخش، وی برادران خویش را در نبرد پیش نینداخت، بلکه آنان همگی در دفاع از امام آن قدر کوشیدند تا به شهادت رسیدند؛ اکثر اصحاب معاجم و مورخان نیز این سخن صحیح را در زیارت ایشان فراموش کرده اند که «وی مدفون در کنار شط فرات علقمی است. مقرم، قمر بنی هاشم، 9، 10، 24، 25، 26، 50 و 119. زیرا حضرت قصد داشت اندکی آب برای کودکان ببرد که در کنار آب به شهادت رسید. شریف القرشی، العباس بن علی، 204 210؛ دیگر این که شمر بن ذی الجوشن که با عباس علیه السلام بستگی داشت برای حضرت و برادرانش امان گرفت تا آنان را از امام حسین علیه السلام جدا کند و لیکن حضرت نپذیرفت و در پاسخ به اذن امام در ترک ایشان فرمود: هرگز تو را ترک نمی کنیم و بعد از تو زندگی معنایی ندارد. هم او، 166 167 و 173 (مترجم).

[3] دینوری، کتاب الأخبار الطوال، 268؛ و یعقوبی، تاریخ، طبع Houstama 2، 253 و 289؛ و A.Noldeke, Das Heiliqtum at Husains Zu Kerbala,Berlin,1909(البته اگر منظور مؤلف نولد که مشهور باشد نام او تئودور است.) (مترجم).

[4] در این باره یعقوبی می گوید: یاران امام یک نفر یک نفر جنگیدند و دشمن آنان و حتی نوزاد امام را نیز به شهادت رساند...، سرانجام حضرت به آنان حمله برد و جمع بسیاری از ایشان را به هلاکت رساند... و تیری به او رسید که در گلویش فرو رفته و از پشت سرش بیرون آمد، پس افتاد و برخی افراد دشمن یورش برده و سر از تن امام جدا کردند که عمر بن سعد آن را نزد ابن زیاد فرستاد. آن گاه خیمه های امام را غارت نموده و زنان و کودکانش را اسیر به کوفه بردند. یعقوبی، 2، 181، 182 (مترجم).

[5] خز (مترجم).

[6] شب کلاه یا قلنسوه (مترجم).

[7] این کودک عبداللّه اصغر بوده است. امین، اعیان، 1، 610 (مترجم).

[8] زرعة بن شریک التمیمی (مترجم).

[9] توصیفات فوق مربوط به لحظات آخر زندگی امام علیه السلام است و الاّ ایشان بسیار شجاعانه جنگید تا به درجه رفیع شهادت نایل شد. قس: طباطبایی، شیعه در اسلام، 134 137 (مترجم).

[10] قس: جعفریان، تاریخ تشیّع در ایران، 2، 828 (مترجم).
کلمات کلیدی
امام  |  امام حسین علیه‌السلام  |  مرقد  |  مرقد امام حسین علیه‌السلام  |  گنبد حرم حضرت عباس علیه‌السلام  |  حرم حضرت اباالفضل  |  برادر ناتنی امام حسین علیه‌السلام  | 
لینک کوتاه :